حميدرضا خالدي
دو سال پس از آنكه در تقويم روزي براي تهران تعيين شده است احمدمسجدجامعي، وزير پيشين فرهنگ و ارشاد اسلامي و عضو شوراي شهر تهران تاكيد كرد: ما در تهران 320 اثر ثبت شده داريم و تلاش ما بر اين است كه اين 320 اثر را در روز تهران براي شهروندان و گردشگران معرفي كنيم كه البته براي اين امر تورهاي ويژه تهرانگردي تدارك ديده شده است.مرداد ماه دو سال قبل بود كه اعضاي شورا بعد از چندين جلسه بالاخره راي به نامگذاري روزي به نام «تهران» دادند. در اين جلسه اعضاي شوراي شهر تصويب كردند كه به مناسبت دويست و سي و مين سالگرد اعلام تهران به عنوان پايتخت، از اين پس هرسال ١٤ مهر به نام روز «تهران» سند بخورد.
چرا ۱۴ مهر؟
بر اساس گفته مورخان ٢٣٠ سال قبل، آقا محمدخان قاجار، روز يكشنبه ۱۱ جمادي‌الثاني ۱۱۶۴ همزمان با عيد نوروز در كاخ گلستان تاج سلطنت ايران را بر سر گذاشت و تهران را به عنوان پايتخت كشور معرفي كرد. گرچه آن روزها، وي حتي تصورش را هم نمي‌كرد كه اين تصميم روزي كلانشهري را به وجود آورد كه بيش از ١٢ ميليون نفر را در خود جا بدهد.
دو سال قبل وقتي قرار شد شوراي شهر تهران روز تهران تعيين كند حجت‌الاسلام والمسلمين ناصحي، رييس وقت كميسيون فرهنگي و اجتماعي شوراي شهر تهران در تشريح دلايل توجيهي اين طرح و فوريت آن در دويست و هفتاد و سومين جلسه رسمي چهارمين دوره شوراي اسلامي شهر تهران گفت: بيش از 200 سال از تعيين شهر تهران به عنوان پايتخت كشور مي‌گذرد و طي اين مدت تهران شاهد بسياري از وقايع تاريخي بوده كه كل كشور را تحت تاثير قرار داده است، لذا ضروري است روز تهران در تقويم رسمي كشور نامگذاري شود تا زمينه انجام فعاليت‌هاي فرهنگي، اجتماعي و... به منظور شناخت بيشتر اين شهر در داخل و خارج كشور ايجاد شود.
وي اضافه كرد: شواهد تاريخي نشان مي‌دهد در 14 مهرماه سال 1286 هجري شمسي در اولين دوره مجلس شوراي اسلامي ملي كه بعد از مشروطيت تشكيل مي‌شود، از شهر تهران به عنوان دارالخلافه نام برده مي‌شود و براي اولين‌بار شهر تهران به صورت قانوني به عنوان پايتخت معرفي مي‌شود.رييس كميسيون فرهنگي و اجتماعي دوره چهارم شوراي شهر تهران در آن زمان با بيان اينكه بر اين اساس پيشنهاد مي‌شود كه 14 مهرماه به عنوان روز تهران معرفي و در تقويم عمومي كشور ثبت شود، گفت: شهرداري نيز موظف خواهد بود، اقدامات فرهنگي براي شناخت بيشتر و اعتلاي نام تهران به عنوان ام‌القراي جهان اسلام اقدام كند.
روزي روزگاري ..
تاريخ افسانه‌اي تهران به شيث بن آدم و هوشنگ پيشدادي مي‌رسد. در عهد ساسانيان كيش زردشت در ري رواج يافت و چندين آتشگاه بزرگ در شمال و جنوب تهران ايجاد شد.
آتشگاه نخستين قصران در فاصله 30 كيلومتري مركز تهران رو به روي يكي از ارتفاعات كوه توچال قرار داشت. در فرهنگ آنندراج آمده است شهر تهران در قسمت جنوبي شهر حاليه تهران بنا شده و خانه‌هاي پستي داشتند كه شبيه به غار ولي به تدريج از طرف شمال توسعه يافت و منازل را بيشتر به سرچشمه قنوات نزديك كرده‌اند.
در كتاب تهران عصر ناصري آمده است: تهران از قرن ششم ه. ق يكي از روستاهاي ناچيز و كم اهميت بود و شهر ري كه تقريبا در شش كيلومتري تهران قرار داشت، كانون عظيم تمدن و فرهنگ قديم اين خطه به شمار مي‌رفت. تا اينكه با هجوم ويرانگر مغول جنگ‌هاي داخلي، كشمكش‌هاي مذهبي و تفرقه اندازي‌هاي فرقه‌هاي مذهبي و ... ري رو به ويراني نهاد.در كتاب عجايب‌البلدان آمده است: تهران قريه‌اي است معظم و ولايات ري داراي باغات زياد با اشجار و ثمرات خوب و فراوان و سكنه در خانه‌هاي سرداب مانند به سر مي‌برند، همين كه دشمن حمله آورد، به خانه‌هاي تحتاني پناه مي‌برند كه هر قدر محصور بود نشان امتداد يابد به سبب كثرت آذوقه كه از فرط احتياط ذخيره كرده‌اند آسوده‌اند ... و دائما به سلطان عصر ياغي و با عساكر او در كارزار و زد و خوردند، ماليات خود را به مسكوك نمي‌پردازند، بلكه در عوض نقود رايج خروس و مرغ مي‌پردازند.تا حمله مغول، هنوز هم تهران به صورت قريه‌اي نه چندان معتبر باقي مانده بود و مانند ديگر قراء ري زير نظر خوارزمشاهيان اداره مي‌شد. ياقوت حموي سياح بزرگ عرب هنگام فرار از دست مغولان در سال 617 ه. ق از اين قريه ياد كرده است. با سكونت اهالي ري پس از زلزله‌هاي متناوب و نيز حمله مغولان، تهران به تدريج از شكل روستا بيرون آمد و به شهركي تبديل شد كه داراي چهار امامزاده و چند بقعه متبركه بود.
به عنوان اولين امامزاده‌هاي تهران بايد از امامزاده زيد، يحيي، اسماعيل و سيدنصرالدين نام برد. در اين دوره كشاورزي و باغداري توسعه پيدا كرد و اين امر نظر مهاجمان و ساكنان روستاهاي اطراف تهران را به خود جلب كرد. اين وضع تا پايان دوره‌هاي تركمانان و اوايل صفويه دوام يافت.
«مسيو اوليويه » سياستمدار و پزشك معروف فرانسوي در يادداشت‌هاي خود پس از اشاره به سوابق تاريخي تهران و بناهاي صفوي و خراب شدن و انهدام آن بنا‌ها در فتنه افغان مي‌نويسد: «آقا محمدخان كه پايتخت خود را در اين شهر قرار داد، كاروانسراهاي خوب و مكان‌هاي مرغوب بنا كرد. چنان كه امروزه تهران بهترين شهر‌هاي مملكت ايران شمرده مي‌شود. ارك و عمارت شاهي، كمال وسعت و نيكويي عمارت و زينت باغ و فراواني آب را دارد اين ارك در طرف شمالي شهر واقع شده و به قدر يك چهارم شهر بزرگي دارد و مانند خود شهر به شكل مربع با ديوارهاي بلند و عريض با خندقي پهن و عميق، مصون و محفوظ است و تمامي اين حصار از گل ساخته شده است. حصار شهر، همان طور كه گفته شد، مربع است و به مقدار دو ميل (هر ميل 1600 متر) بيشتر دور دارد، اما به قدر نصف داخل آن مسكون نيست . باغ‌هاي وسيع پر از درخت ميوه در آن است و در وسط هر ضلعي از بارو، دروازه‌اي ساخته‌اند كه به هنگام ضرورت و محاصره به وسيله برج‌هاي گرد و مدور كه به قدر سيصد قدم بيشتر است و دو عراده توپ در آن مي‌توان جاي داد، شهر و دروازه‌ها محفوظ مي‌مانند.»
«مسيو اوليويه» آن گاه به پيش‌بيني آينده تهران مي‌پردازد و عظمت امروزي تهران را پيش‌بيني و به عبارت بهتر پيشگويي مي‌كند: «با وجود سعي و كوشش زيادي كه آقا محمدخان در ازدياد جمعيت شهر به عمل مي‌آورد و حمايت و اعانتي كه از كسبه و تجار مي‌كند، خاصه آنهايي كه به تازگي به تهران مهاجرت كرده در آن شهر مسكن مي‌كنند، هنوز جمعيت آن تاريخي كه ما وارد شديم (1211 هجري قمري) بيشتر از 15 هزار كس نبود. قراول و عملجات ديواني را نيز كه به قدر سه هزار نفر مي‌شدند ضمن اين جمعيت به شمار آورديم به نظر مي‌رسد كه اگر جانشينان آقا محمدخان در اين شهر سلطنت كنند جمعيت اين شهر بسيار عظيم شود.» اين وضعيت تهران در زماني بود كه مهر پايتختي بر پيشاني آن زده شد . يعني سال سال 1200 هجري قمري .
سومين سال
اين رسم – يعني جشن تولد تهران - اما برخلاف بسياري از مصوبات شوراي شهر به فراموشي سپرده نشد. به طوري كه سال گذشته نيز رييس شوراي شهر و احمد مسجدجامعي كه از پيشنهاددهندگان اين مصوبه بود بازديدي را درست در روز 14 مهر از بخش‌هايي از پايتخت داشت تا ياد اين روز را گرامي دارند. امسال هم روز گذشته، احمد مسجدجامعي در نود و يكمين جلسه شوراي اسلامي شهر تهران با اشاره به در پيش بودن روز تهران (14مهر) گفت: انتظار اين است كه براي گراميداشت اين روز تلاش بيشتري صورت گيرد. سال قبل ما به همراه آقاي هاشمي تقريبا از تمامي مراكز تهران‌پژوهي بازديد كرديم و اميدواريم امسال برنامه‌ها وسعت بيشتري داشته باشند.
وي ادامه داد: يكي از پيشنهادات امسال اين است كه سينماها در روز تهران نيم‌بها شوند و فكر مي‌كنم با همكاري سينماگران و هنرمندان كه جا دارد از آنان تشكر كنم اين اقدام انجام خواهد شد.مسجدجامعي افزود: پيشنهاد ديگر كه مورد تاييد دوستان سازمان ميراث فرهنگي قرار گرفت، ديدار رايگان از موزه‌ها در اين روز براي شهروندان تهراني است. چه زيبا خواهد بود اگر شهرداري نيز براي تشكر و قدرداني از آنها گلدان و گلي را به سينماها و موزه‌ها در روز تهران اهدا كند.
وزير پيشين فرهنگ و ارشاد اسلامي كشورمان همچنين افزود: ما در تهران 320 اثر ثبت شده داريم و تلاش ما بر اين است كه اين 320 اثر را در روز تهران براي شهروندان و گردشگران معرفي كنيم كه البته براي اين امر تورهاي ويژه تهرانگردي تدارك ديده شده است.
وي افزود: براي گراميداشت روز تهران برنامه‌هاي متنوعي تدارك ديده شده كه مشاركت همه گروه‌ها را مي‌طلبد از جمله كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و كانون‌هاي فرهنگي ـ هنري مساجد كه آنها نيز در اين موضوع مشاركت خواهند داشت. بر همين اساس پيشنهاد مي‌شود شهرداري پهنه GIS فرهنگي، گردشگري و به ويژه تاريخي و ميراثي را تهيه و در اختيار شهروندان و برنامه‌ريزان و مديران قرار دهد.عضو كميسيون فرهنگي اجتماعي شوراي اسلامي شهر تهران تصريح كرد: سازمان فرهنگي هنري شهرداري و آموزش و پرورش كار مشتركي را براي تورهاي تهرانگردي طراحي كرده‌اند كه در 22 منطقه تهران به صورت همزمان كار خود را آغاز مي‌كنند؛ پيشنهادي هم كه آقاي حجت نظري راجع بازنشستگان و بزرگسالان داشتند خوب است و البته سازمان فرهنگي هنري برنامه‌اي در اين زمينه دارد.
عضو شوراي اسلامي سپس به دلايل نامگذاري روز تهران در 14 مهر پرداخت و گفت: اما چرا 14 مهر به عنوان روز تهران نامگذاري شده؟ در متمم قانون اساسي مشروطيت، تهران رسما به عنوان پايتخت معرفي مي‌شود. اين تصميم در روز 14 مهر 1286 است. تهران قبل از آن به عنوان دارالخلافه مطرح بود و حتي در روزنامه وقايع اتفاقيه ستوني با عنوان اخبار دارالخلافه وجود داشت.مسجدجامعي از شهرداري تهران خواست تا در برگزاري روز تهران اهتمام بيشتري داشته باشد و گفت: از سازمان فرهنگي ـ هنري شهرداري، معاونت فرهنگي اجتماعي، مركز ارتباطات و امور بين‌الملل، سازمان زيباسازي، سازمان ميراث فرهنگي، شركت ملي پست، آموزش و پرورش، مجموعه ميراثي كاخ گلستان و انجمن دوستداران تهران، سينماداران تهران كه براي بزرگداشت روز تهران همكاري داشته‌اند صميمانه سپاسگذارم و نيز اميدوارم مشاركت شوراياران و سمن‌ها نيز در اين روز مشاركت حداكثري كنند تا شاهد برگزاري روز باشكوه‌تري نسبت به سال‌هاي قبل براي تهران باشيم.
مسجدجامعي: اما چرا 14 مهر به عنوان روز تهران نامگذاري شده؟ در متمم قانون اساسي مشروطيت، تهران رسما به عنوان پايتخت معرفي مي‌شود. اين تصميم در روز 14 مهر 1286 است. تهران قبل از آن به عنوان دارالخلافه مطرح بود و حتي در روزنامه وقايع اتفاقيه ستوني با عنوان اخبار دارالخلافه وجود داشت.