سارا معصومي/ برنامه جامع اقدام مشترك كه به عنوان نخستين دستاورد ايران و 1+5 پس از
13 سال مذاكره در ماه جولاي سال جاري به دست آمد اندك‌اندك وارد فاز دوم اجرايي خود مي‌شود؛ فازي كه در آن ايران بايد گام‌هاي اجرايي را براي عمل به تعهدات فني خود بردارد و تحريم‌كنندگان ايران در اين سال‌ها اعم از اتحاديه اروپا تا كنگره امريكا و رييس‌جمهور اين كشور هم دستورهاي لازم براي برداشته شدن تحريم‌هاي ايران را صادر كنند. نخستين توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 مي‌رود تا روزهاي بهتر و گام‌هاي عملي‌تري را تجربه كند و از اين پس ميزان پايبندي طرفين به تعهدات خود خواهد بود كه با محك تجربه به دست خواهد آمد. پيتر جنكينز، ديپلمات انگليسي كه بيش از 3 دهه سابقه فعاليت‌هاي ديپلماتيك دارد در گفت‌وگوي اختصاصي با «اعتماد» مي‌گويد كه هيچ ضمانتي براي اجراي برجام در 10 سال آينده وجود ندارد جز دستاوردهاي برنامه جامع اقدام مشترك كه به اندازه‌اي است كه مي‌تواند هم ايران و هم شش كشور مقابل آن را پاي وفاي به تعهدهاي‌شان نگه دارد. جنكينز كه سابقه نمايندگي كشورش در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را دارد در سه دهه گذشته در وين، واشنگتن، پاريس، برزيل و ژنو ماموريت‌هاي متفاوت سياسي را بر عهده داشته است. جنكينز كه دانش‌آموخته هاروارد و كمبريج است متخصص مسائل امنيتي و اقتصاد بين‌الملل است. وي در فاصله سال‌هاي 2001 تا 2006 نماينده انگليس در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در وين بوده و در زمره كارشناساني است كه به كرات در خصوص برنامه هسته‌اي ايران صحبت كرده است. جنكينز در اين گفت‌وگو از استاندارد دوگانه امريكا در مواجهه با اسراييلي مي‌گويد كه در
50 سال گذشته با اتخاذ سياست مخفي نگه داشتن برنامه هسته‌اي خود حتي از پذيرش ان‌پي‌تي هم سرباز زده است. جنكينز در اين گفت‌وگو از احتمال رد برجام توسط دولت آتي امريكا سخن مي‌گويد اما تاكيد مي‌كند كه اروپا بايد در صورت تحقق چنين سناريويي راه خود را از امريكا جدا كرده و به اجراي برجام ادامه دهد. متن اين گفت‌وگو به شرح زير است:
شما در يكي از مطالب اخير خود در خصوص خلع سلاح خاورميانه از سلاح هسته‌اي صحبت كرده‌ايد. فكر مي‌كنيد چگونه مي‌توان اسراييل را وادار به پذيرش ان‌پي‌تي طبق پيشنهاد شما در متن فوق كرد؟
بايد در پاسخ به اين سوال شما اعتراف كنم كه آن مطلب را براي تحريك مخاطبان امريكايي نوشته بودم و در حال حاضر بسيار بعيد و دور از ذهن مي‌دانم كه در شرايط فعلي، وضعيت سياست داخلي در امريكا فضايي را براي دولت باراك اوباما ايجاد كند كه بتواند (رژيم) اسراييل را براي پيوستن به معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي تحت فشار قرار دهد. اين اتهام وجود دارد كه امريكا در
50 سال گذشته تظاهر كرده است كه از تسليحات هسته‌اي اسراييل خبر ندارد و وجود اين تسليحات را ناديده مي‌گيرد. اما به نظر مي‌رسد كه پاياني بر اين اتهام‌ها در آينده نزديك قابل تصور نباشد. هم جمهوريخواهان و هم دموكرات‌ها خود را متقاعد كرده‌اند كه اگر در مسير تشويق اسراييل براي واگذاري تسليحات هسته‌اي قرار بگيرند، در انتخابات بازنده خواهند بود. وجود اين تسليحات يكي از تيره‌ترين ابرها بر فراز رژيم عدم انتشار و تكثير تسليحات اتمي است.
كشورهاي اروپايي هيچگاه اسراييل را براي پذيرش ان‌پي‌تي تحت فشار سياسي قرار نداده‌اند. فكر مي‌كنيد شرايط سياسي و امنيتي در خاورميانه به گونه‌اي تغيير كرده كه اروپايي‌ها وارد پروسه اعمال فشار بر اسراييل براي پذيرش ان‌پي‌تي شوند؟
زماني كه در ماه آگوست آن مقاله را نوشتم اميدوار بودم كه شرايط به گونه‌اي پيش رود كه اعضاي اتحاديه اروپا در برابر تسليحات اتمي اسراييل تحمل و خويشتنداري كمتري از خود نشان دهند. در چند دهه اخير، خشونت‌هاي اسراييل و كشتار شهروندان غيرنظامي در غزه و لبنان، افكار عمومي در اروپا را عليه اسراييل تحريك كرده است. اروپايي‌ها امروز به اين نتيجه رسيده‌اند كه اكثريت اسراييلي‌ها بنا ندارند از سرزمين‌هاي اشغالي در كرانه باختري عقب‌نشيني كنند. اسراييل از سال 2010 مانع از پيشرفت در طرح خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي شده و مانع تلاش‌هاي فنلاند به عنوان عضو اتحاديه اروپا براي پيشبرد مصوبات كنفرانس بازنگري در ان‌پي‌تي در سال 2010 شده است. از سوي ديگر نخست وزير (رژيم) اسراييل از هيچ گونه تلاشي براي تخريب توافق هسته‌اي ايران و غرب كه به نفع اروپا بود، فروگذار نكرده است. با اين همه بايد اعتراف كنم كه اشتباه كرده‌ام. در كنفرانس عمومي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در ماه سپتامبر جاري، اتحاديه اروپا بار ديگر به قطعنامه اتحاديه عرب كه در آن از اسراييل خواسته شده بود به معاهده منع تكثير تسليحات اتمي پيوسته و تمام مواد هسته‌اي خود را در نظارت پادمان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار دهد، راي منفي داد. متاسفانه فكر مي‌كنم كه در اروپا هم مانند امريكا، سياستمداران تمايلي ندارند كه اسراييل را ناراحت كنند. البته كه برخي دولت‌ها در اتحاديه اروپا هم همواره حاضر به پذيرش ريسك تلخ كردن كام امريكا نبوده و نيستند.
شما از مذاكرات 1+5 با اسراييل در خصوص خلع سلاح اتمي صحبت كرده بوديد. به نظر شما كشوري مانند امريكا كه اتحاد قوي سياسي و امنيتي با اسراييل دارد اصولا وارد چنين پروسه اعمال فشاري بر تل‌آويو مي‌شود؟
امروز ديگر مي‌توانم بگويم كه حتي كوچك‌ترين شانسي هم براي اين مساله وجود ندارد. پيش از اين اسراييل را به عنوان يك چالش هسته‌اي ديگر براي 1+5 معرفي كرده بودم تا توجه را به رفتارهاي غيرمتعارف بسيار فاحش امريكا در مواجهه با تكثير و انتشار تسليحات هسته‌اي جلب كنم. من يك ضعف دارم و آن هم اين است كه اين رياكاري و اين استانداردهاي دوگانه امريكا را غيرقابل تحمل مي‌دانم.
فكر مي‌كنيد توافق ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي حل و فصل پي‌ام دي يا همان برنامه هسته‌اي ايران در گذشته و حال تا پايان دسامبر قابل حصول است؟
نمي توانم دقيق بگويم كه ايران براي عمل به تعهدات اوليه خود به چه زماني نياز خواهد داشت. من فكر مي‌كنم كه برخي از اين تعهدات در ماه‌هاي ژانويه و فوريه عملي خواهد شد. اما درك من اين است كه اگر ايران مهيا باشد، 1+5 هم براي ورود به فاز بعدي توافق تا آخر سال ميلادي مهيا خواهد بود. من اميدوار هستم كه تا آن زمان، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بتواند به 1+5 اين اطمينان را بدهد كه ايران همكاري‌هاي لازم براي رفع نگراني‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را انجام داده است.
تا چه اندازه تعهدهاي داده شده ميان ايران و 1+5 در 10 سال آتي را قابل اجرا و قابل حفظ مي‌دانيد؟
آنچه باعث نگراني من شده اين است كه حمايت محدود سياسي از برجام در داخل امريكا به اندازه‌اي كاهش پيدا كند كه اين توافق به قرباني‌اي براي
خصومت‌ورزي اسراييلي‌ها بدل شود. آنچه الان نمي‌توانم در خصوص آن اظهارنظر كنم اين است كه اروپا، كشورهاي آسيايي يا ايران اگر توافق هسته‌اي در دولت آتي امريكا رد شود، چه واكنشي از خود نشان خواهند داد؟ من اميدوار هستم كه هم اروپا و هم ايران و هم ساير جامعه جهاني به اين اقدام احتمالي امريكا توجهي نكنند و به برخورداري از دستاوردهاي برنامه جامع اقدام مشترك براي هر دو طرف ادامه دهند. من فكر مي‌كنم چنين رويكردي هم عاقلانه و هم ممكن است. من فكر مي‌كنم كه اروپايي‌ها بايد نگران اين خلف وعده امريكا از هم‌اكنون باشند اما اگر محقق شد هم نبايد به آن توجه كنند.
ضمانت اجرايي برجام در شرايطي كه امريكايي‌ها در آينده مفادي از آن را ناديده بگيرند از جانب اروپايي‌ها چه خواهد بود؟
اروپا در اين خصوص هيچ گونه تعهدي نمي‌تواند بدهد. اروپايي‌ها مي‌توانند تلاش كنند دولت آتي امريكا را متقاعد كنند كه برهم زدن برنامه جامع اقدام مشترك و توافق هسته‌اي با ايران، پايان اشتياق اروپا براي تن سپردن به نقش راهبري امريكا خواهد بود. اما مساله اينجاست كه سياستمداران امريكايي مي‌دانند كه اروپا به اندازه‌اي براي تامين امنيت خود به امريكا وابسته است كه مخالفت دولت آتي امريكا با برجام نمي‌تواند تهديد جدي براي روابط فراآتلانتيك ميان قاره سبز و امريكا باشد. بنابراين تنها كاري كه احتمالا اروپا انجام خواهد داد اين است كه دولت آتي امريكا را راضي كند كه اگر برجام را رد كنند، راه اروپا و امريكا از هم جدا خواهد شد و اروپا به اجراي برجامي كه امريكا تعهد خود به آن را حفظ نكرده ادامه خواهد داد.
فكر مي‌كنيد برجام مانع از حركت كشورهاي خاورميانه به سمت تسليحات هسته‌اي شد يا مشوق آن؟ برخي از تحليلگران غربي ادعا مي‌كنند كه در سايه برجام، كشورهاي رقيب ايران در خاورميانه به سمت تسليحات هسته‌اي خواهند رفت.
اگر ايران به سمت سلاح هسته‌اي رفته بود، چنين ريسكي وجود داشت. اما با قطعيت نمي‌توان گفت كه در گذر زمان دو يا سه كشور ديگر خاورميانه به سمت سلاح هسته‌اي خواهند رفت يا خير؟ اين تعهد ايران به باقي ماندن در زمره كشورهايي كه سلاح هسته‌اي ندارند هم در چارچوب ان پي تي است و هم مي‌تواند بهترين مشوق براي ديگر كشورهاي امضا‌كننده ان‌پي‌تي در منطقه باشد كه به سمت سلاح هسته‌اي نروند. در سايه برجام اعتمادسازي انجام خواهد گرفت كه گوياي تعهد ايران به مفاد معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي است و همچنين عمل به فتواي رهبري ايران در خصوص حرام بودن دستيابي به تسليحات هسته‌اي هم خواهد بود.
آيا سرانجام در سايه برجام، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به مرحله‌اي خواهد رسيد كه بتواند طبق توافق با ايران اعلام كند برنامه هسته‌اي ايران صلح‌آميز است؟
در پاسخ به اين سوال تنها چيزي كه مي‌توانم بگويم، اين است كه اگر ايران اعلام و ثابت كند كه تمام مواد هسته‌اي در اختيار آن و تمام فعاليت‌هاي هسته‌اي اين كشور كه مورد سوال است در سايه پروتكل الحاقي تحت نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است، آژانس بين‌المللي هم در ازاي اين همكاري‌ها در زودترين بازه زماني ممكن صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي ايران را تاييد خواهد كرد. البته تجربه‌هاي موجود در خصوص ديگر كشورهاي عضو ان‌پي‌تي نشان مي‌دهد كه بايد چندين سال بگذرد تا آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با در اختيار داشتن اطلاعات كافي و لازم بتواند صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي يك كشور را تاييد كند.
برش
در صورت رد برجام در دولت آتي امريكا، اروپايي‌ها بايد همگام با ايران توافق هسته‌اي را تا پايان پيش ببرند.
بسيار بعيد مي‌دانم كه وضعيت سياست داخلي در امريكا فضايي را براي دولت باراك اوباما ايجاد كند كه بتواند (رژيم) اسراييل را براي پيوستن به معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي تحت فشار قرار دهد.
اگر ايران مهيا باشد، 1+5 هم براي ورود به فاز بعدي توافق تا آخر سال ميلادي مهيا خواهد بود.
من نگرانم كه حمايت محدود سياسي از برجام در داخل امريكا به اندازه‌اي كاهش پيدا كند كه اين توافق به قرباني‌اي براي خصومت ورزي اسراييلي‌ها بدل شود.