احسان بداغي/ 21 ساعت طول كشيد؛ از ساعت 16 و 30 دقيقه روز سه‌شنبه تا 13 و 30 دقيقه روز چهارشنبه. مي‌توانست خيلي بيشتر از اينها طول بكشد. مي‌شد ملوانان امريكايي «راه گم كرده» بيشتر از اينها حضور در ايران را تجربه كنند، يك مهماني اجباري. عذرخواهي مقامات دولت‌شان اما مجوز پايان اين «مهماني» بود. مهماني‌اي كه نه ميزبان و نه مهمان از آدم‌هاش راضي نبودند. تفنگداران امريكايي با همان لباسي كه به خاك ايران آورده شدند، مرزهاي كشورمان را ترك كردند. 10 تفنگدار امريكايي ساده قبل از آنكه به اندازه دو كيلومتر وارد آب‌هاي كشورمان بشوند فكر مي‌كردند مشغول گذراندن يك روز معمولي هستند. روزي مثل همه روزهاي قبل از آن. اما نياز به زمان زيادي نبود تا براي چند ساعتي صدر اخبار جهان را اشغال كنند و دل سياستمداران را به لرزه بيندازند. خبر اول حكايت از يك اتفاق نه‌چندان خوشايند داشت؛ توقيف دو فروند شناور رزمي امريكا در‌آب‌هاي ايران. نخستين گمانه‌ها هيچ نشان مثبتي نداشت؛ آيا نيروهاي امريكايي به حدود مرزي ايران «تجاوز» كرده‌اند؟ آيا حضور شناورهاي رزمي امريكايي در عمق دو كيلومتري آب‌هاي ايران اقدامي «عمدي» بوده است؟ براي رفع نگراني ناشي از اين دست سوالات زمان زيادي نياز نبود. چرا كه تحركات سياسي كار خودش را كرد. ساعت 13:30 ديروز همه‌چيز تمام شد. اما با خاطره‌اي كه شايد بعدها بيشتر از اين به كار امريكايي‌ها بيايد.
نخستين خبر در نيمه‌شب تهران
نخستين خبر حدود ساعت 12 نيمه‌شب منتشر مي‌شود. چيزي كمتر از هشت ساعت بعد از بازداشت 9 مرد و يك زن تفنگدار امريكايي در آب‌هاي ايران. روابط عمومي سپاه پاسداران اعلام مي‌كند: «در ساعت 16:30 سه‌شنبه مورخ 22/10/94 دو فروند شناور رزمي امريكايي حامل 10 تفنگدار مسلح كه وارد آب‌هاي سرزميني جمهوري اسلامي ايران در حوالي جزيره فارسي شده بودند، توسط واحدهاي شناوري رزمي منطقه دوم نيروي دريايي سپاه توقيف و به جزيره فارسي منتقل شدند. در هنگام توقيف اين شناورها، ناوگروه هواپيمابر «ترومن» امريكا در جنوب شرقي جزيره فارسي و در آب‌هاي بين‌المللي نزديك محل توقيف شناور حضور داشته است. سرنشينان شناورهاي امريكايي شامل 9 مرد و يك زن با برخورد اسلامي رزمندگان منطقه دوم دريايي سپاه در سلامت كامل در محل مناسبي مستقر شده‌اند.» همزمان نيروي دريايي سپاه هم اعلام مي‌كند كه «در زمان توقيف شناورهاي رزمي امريكايي، ناوگروه هواپيمابر «شارل دوگل» فرانسه نيز در شمال شرقي جزيره فارسي در آب‌هاي بين‌المللي در حال گشت زني بوده است.» اطلاعيه روابط عمومي سپاه لحني آرام دارد. هيچ خبري از «تجاوز» نيست. گو اينكه بايد صبر كرد و ديد كه ماجرا چه بوده است؛ سپاه در حال بررسي موضوع است. تا اينجا سخن تنها درباره «ورود غيرقانوني» اين شناورها به آب‌هاي ايران در ميان است. ورودي كه اعلام مي‌شود دستگاه‌هاي «جي‌پي‌اس» شناورهاي امريكايي هم اطلاعات آن را ثبت كرده‌اند.
9صبح؛ نخستين خبر از تلاش‌هاي ديپلماتيك و موضع محكم ظريف
زمان استراحت شبانگاهي در ايران، هيچ خبر ديگري از اين اتفاق مخابره نمي‌شود. براي شنيدن اخبار تكميلي بايد تا دميدن آفتاب به پهنه ايران صبر كرد. سياستمداران اما در تهران و واشنگتن احتمالا شب خيلي آرامي ندارند. در تهران وزارت خارجه در فكر نشان دادن اقتدار ايران و اعلام نارضايتي از اين «ورود غيرقانوني» به آب‌هاي كشور است و در واشنگتن ديپلمات‌ها در سوداي رها كردن 10 نظامي خود. ساعت 9 صبح اطلاعات جديد و بيشتر را سردار فدوي، فرمانده نيروي دريايي سپاه اعلام مي‌كند. مهم‌ترينش روايتي است از واكنش نيروهاي نظامي امريكايي در منطقه هنگام توقيف اين دو شناور. روايتي اخطارگونه؛ «بعد از دستگيري نظاميان امريكايي، نيروي دريايي و ناو هواپيمابر آنها حدود ۴۰ دقيقه رفتار غيرحرفه‌اي و تحركات هوايي و شناوري در منطقه داشت كه با اقدام به موقع نيروهاي سپاه خنثي شد.» اما سردار فدوي درباره اصل قضيه توقيف هم حرف‌هايي براي گفتن دارد؛ «حضور امريكايي‌ها در منطقه خليج فارس و تنگه هرمز هيچگاه بي‌ضرر نبوده و اين دو شناور كه شامل 10 تفنگدار بودند در سه مايلي داخل آب‌هاي سرزمين جزيره فارسي قرار گرفته بودند و به دليل عدم حرفه‌اي‌گري عملي، توسط رزمنده‌هاي ما در دريا توقيف و به جزيره فارسي منتقل شدند و مقاومت زيادي هم نشان ندادند. اما بعد از آن، نيروي دريايي و ناو هواپيمابر امريكايي حدود 40 دقيقه رفتار غيرحرفه‌اي و تحركات هوايي و شناوري در منطقه داشت كه برخلاف گفته‌هاي امريكايي‌ها مبني بر تامين آرامش در منطقه بود كه با اقدام به موقع نيروهاي سپاه آرامش به منطقه برگشت و تحت كنترل صد در صد ما قرار گرفت.» با اين حال مهم‌ترين قسمت از سخنان فرمانده نيروي دريايي سپاه آنجايي است كه سراغ تلاش‌هاي سه‌شنبه شب گذشته براي ختم ماجرا مي‌رود. تلاش‌هايي كه خبري از آن تا اين لحظه منتشر نشده بود؛ «از همان ابتداي كار، تماس‌هاي ديپلماتيك برقرار بود و با آقاي ظريف در تماس بوديم و او در جريان قضايا قرار داشت. آقاي كري نيز با آقاي ظريف تماس گرفته بود و درخواست آزادي داشته كه آقاي ظريف موضع قوي و محكمي گرفته و اعلام كرده كه آنها در آب‌هاي سرزميني ما بودند و بايد عذرخواهي كنيد.» و در نهايت هم سردار فدوي جمله‌اي براي گفتن دارد تا نشان دهد اوضاع خيلي پيچيده نيست و تنشي جدي در كار نخواهد بود. او پيش‌بيني‌اي مي‌كند كه چهار ساعت و نيم بعد از آن محقق مي‌شود؛ پيش‌بيني درباره آزادي بازداشت‌شدگان «اين روند انجام شده و مطمئنا طول زيادي نخواهد كشيد و نيروي دريايي سپاه در خصوص اين افراد به محض دستور از سلسله مراتب اقدام مي‌كند.» دقايقي بعد از اين سردار فدوي در گفت‌وگو با اخبار شبكه اول سيما درباره تلاش‌هاي ديپلماتيك مي‌گويد: «همان ابتداي كار نيروي دريايي سپاه با مقامات وزارت خارجه و شخص آقاي ظريف در تماس بود و مشخص بود كه وزير خارجه امريكا با آقاي ظريف تماس گرفته و درخواست آزادي تفنگداران را داشته است. آقاي ظريف موضع بسيار قوي و محكمي را اتخاذ كرد و به همتاي امريكايي‌اش ضرورت عذرخواهي رسمي دولت امريكا را متذكر شد.»
9:30 صبح؛ آزادي فوري در محاق
نيم ساعت بعد از آن اما پيامي متفاوت هم از ايران مخابره مي‌شود؛ «آزادي فوري نظاميان امريكايي يك گمانه‌زني است» و «تفنگداران توسط سپاه تخليه اطلاعاتي مي‌شوند». سردار شريف، مسوول روابط عمومي سپاه پاسداران در اين ساعت باز هم توضيحي درباره اتفاق رخ داده ارايه مي‌كند؛ «پس از نقض حريم دريايي ايران توسط اين دو شناور، نيروي دريايي سپاه با اقتدار وارد عمل شده و اخطار لازم به شناورهاي امريكايي داده شد و آنها به اين هشدارها تمكين كردند. هيچ درگيري در منطقه خليج فارس رخ نداده و آنها به اخطار سپاه تمكين كردند، پس از بازرسي شناورهاي امريكايي مشخص شد كه آنها علاوه بر تجهيزات فني، سلاح‌هاي سبك و نيمه‌سنگين نيز به‌همراه خود داشته‌اند.» چند جمله بعد از اين مشخص مي‌شود چرا سردار شريف از تخليه اطلاعاتي تفنگداران و احتمال طولاني‌تر شدن مدت حضور آنها در ايران سخن گفته است؛ «قطعا ايران بر سر منافع ملي‌اش با كسي شوخي نداشته و تسامحي نيز نخواهد كرد؛ آنها مطمئن باشند كه برخورد ما بر اساس رافت اسلامي خواهد بود و اين چيزهايي كه درباره آزادي فوري آنها مطرح مي‌شود گمانه‌زني است و من، آن را نه تاييد مي‌كنم و نه تكذيب.» سردار شريف يك وعده هم دارد؛ «قطعا پس از انجام تحقيقات، اگر مشخص شود كه كار آنها عمدي نبوده برخورد ديگري صورت خواهد گرفت اما اگر در تخليه اطلاعاتي و گفت‌وگو با آنها مشخص شود كه ورود آنها به‌منزله انجام كارهاي اطلاعاتي و كارهاي بي‌ربط بوده است، قطعا مسوولان مربوطه اقدامات لازم را صورت خواهند داد.» حالا ديگر بيش از ساعت‌هاي قبل همه منتظر اعلام نتايج «تحقيقات» سپاه هستند.
11 صبح؛ افزايش اميدها براي پايان ماجرا
ساعت از 11 صبح تهران گذشته كه سردار فدوي با سخناني اميدواركننده روي خط خبرها مي‌آيد؛ «ورود شناورهاي امريكايي به دليل خرابي سامانه‌هاي ناوبري بود.» اين يعني اينكه خليج فارس فعلا تنش جديدي را تجربه نخواهد كرد. سردار فدوي توضيح مي‌دهد كه «موضوع در حال حل شدن است» و «زمان زيادي طول نمي‌كشد تا دستور لازم را براي اقدام نهايي خواهيم گرفت و احتمالا آنها آزاد مي‌شوند.» سردار فدوي پاي سياسيون را هم در كنار اين اقدام نظاميون به ميدان باز مي‌كند و مي‌گويد: «تعامل خوبي بين دستگاه‌هاي نظامي و ديپلماسي برقرار است.»
13:30؛ تمام شد
ساعت هنوز چند دقيقه‌اي با 13:30 بعدازظهر فاصله دارد كه خبر نهايي از راه مي‌رسد؛ «سپاه ۱۰ تفنگدار بازداشت‌شده امريكايي را رها كرد.» نكته اصلي اين آزادي اما جايي است كه سپاه پاسداران به «عذرخواهي» امريكايي‌ها از ايران اشاره مي‌كند. ضمن آنكه براي عدم تكرار اين اتفاق از طرف مقابل «تعهد كتبي» هم گرفته شده است. سپاه در اطلاعيه خود در ساعت حدود 13:30 با اشاره به قطعيت غير عمدي بودن ورود غير قانوني و غيرمجاز شناورهاي رزمي امريكايي به آب‌هاي سرزميني ايران در خليج فارس، از رهاسازي تفنگداران دستگيرشده امريكايي در آب‌هاي بين‌المللي خبر داد.
اين اطلاعيه افزوده است: «همان‌گونه كه در اطلاعيه‌هاي قبلي تصريح شده بود در هنگام توقيف اين دو شناور رزمي، ناوگروه هواپيمابر ترومن امريكا و ناوگروه هواپيمابر شارل دوگل فرانسه در آب‌هاي بين‌المللي منطقه حضور داشته‌اند و همزمان ناو گروه هواپيمابر امريكايي اقدام به تحركات انفعالي و احساسي هوايي و دريايي كرد كه با هوشمندي و مديريت مقتدرانه نيروي دريايي سپاه كنترل و آرامش در منطقه تامين شد.» در ادامه اين اطلاعيه با بيان اينكه «در شناورهاي امريكايي سلاح‌هاي سبك و نيمه سنگين وجود داشته است» تصريح شده است: «پس از انتقال و استقرار تفنگداران دستگيرشده در محل پايگاه نيروي دريايي سپاه، بررسي‌هاي لازم پيرامون چرايي و چگونگي ورود غير قانوني آنان آغاز شد و همزمان مقامات سياسي امريكا در تماس‌هاي مكرر با مقامات سياسي كشورمان با غير عمدي خواندن اقدام شناورهاي رزمي خود، آزادي تفنگداران امريكايي را در خواست كردند.» اين اطلاعيه افزوده است: «پس از بررسي‌هاي فني و عملياتي در تعامل با مراجع ذيصلاح سياسي و امنيت ملي كشور و مشخص شدن سهوي و غير عمدي بودن ورود شناورهاي رزمي امريكا به آب‌هاي جمهوري اسلامي ايران و عذرخواهي آنها؛ تصميم به رهاسازي آنان گرفته شد.» اين اطلاعيه با تاكيد بر اينكه «امريكايي‌ها متعهد شدند كه دچار اشتباهات مجدد نشوند» آورده است: «تفنگداران دريايي دستگيرشده لحظاتي قبل با نظارت شناورهاي رزمي نيروي دريايي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در آب‌هاي بين‌المللي رها شدند.» در پايان اين اطلاعيه تاكيد شده است رزمندگان غيور نيروي دريايي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مانند گذشته در پهناي خليج فارس و تنگه هرمز با اقتدار و صلابت از سيادت دريايي و مرزهاي آبي جمهوري اسلامي ايران دفاع خواهند كرد.
30 و 14 دقيقه؛ مهر تاييد امريكايي‌ها
پاي خبر آزادي تفنگداران
چيزي حدود يك ساعت بعد از اين اطلاعيه، زماني كه گويا تفنگداران امريكايي به همقطاران خود در خليج فارس رسيده بودند و اين خبر را به واشنگتن ارسال كرده بودند، وزارت دفاع امريكا آزادي آنها را تاييد كرد. پنتاگون ضمن تاييد آزادي اين نظاميان اعلام كرد: «هيچ شواهدي دال بر اينكه سربازانش در مدت بازداشت مورد آزار قرار گرفته‌اند وجود ندارد.» همچنين نيروي دريايي امريكا در بيانيه‌اي بازگشت تفنگدارانش را در سلامت كامل تاييد و اعلام كرده است آنها از طريق هوايي به پايگاه نظامي امريكا منتقل شده‌اند. نيروي دريايي امريكا همچنين تاكيد كرد كه هيچ شواهدي مبني بر اينكه آنان در طول بازداشت مورد آزار قرار گرفته باشند وجود ندارد و درباره علت وقوع اين حادثه تحقيق خواهد شد.
روايت ديپلمات‌ها از رايزني
بازداشت نظامي‌ها
24ساعت بعد از توقيف شناورهاي امريكايي و سه ساعت بعد از آزادسازي آنها توسط سپاه پاسداران در آب‌هاي آزاد، سخنگوي وزارت خارجه كشورمان نيز در روايتي از اين ماجرا گفت: «با توجه به نزديك شدن به روز اجراي توافق هسته‌اي برجام، تماس‌هاي تلفني ميان وزيران خارجه جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده امريكا در اين خصوص در جريان است كه موضوع فوق‌العاده تفنگداران امريكايي نيز در اين تماس‌ها پيگيري و زمينه حل هر چه سريع‌تر آن فراهم شد.» جابر انصاري نيز بر دو موضوع تاكيد داشت؛ يكي نقص سيستم ناوبري شناورها در اين اتفاق و ديگري ادامه اقتدار نيروهاي نظامي ايران در دفاع از مرزهاي كشور.
پايان ماجرا؛ تشكر امريكا، اقتدار ايران
نهايتا پايان همه خبرها بيانيه تشكر وزارت خارجه امريكا از مقامات كشورمان بود؛ جايي كه جان كري عصر روز چهارشنبه در اين بيانيه از حل و فصل مسالمت آميز و كارآمد موضوع تفنگداران امريكايي قدرداني كرد.
كري در بيانيه ديروز خود، نوشت: «حل و فصل مسالمت‌آميز اين مساله گواهي بر نقش بارز ديپلماسي در امن و قوي نگه داشتن كشورمان است.» پيش از آن جاش ارنست، سخنگوي كاخ سفيد غروب سه شنبه در گفت‌وگو با شبكه خبري سي‌ان‌ان گفته بود كه واشنگتن در ارتباط با مقامات ايران اطمينان پيدا كرده است كه ملوانان امريكايي در شرايط امني به سر مي‌برند و رفتار با آنها محترمانه است.
نهايتا هم كاخ سفيد اعلام كرد خطوط ارتباطي جديد ايجادشده در مذاكرات هسته‌اي، به آزادي نظاميان دستگير شده اين كشور در آب‌هاي سرزميني ايران كمك كرده است.
«دنيس مك‌دونا» رييس دفتر رييس‌جمهور امريكا همچنين گفته كه روابط ميان «جان كري» و همتاي ايراني‌اش يعني «محمدجواد ظريف» هم نقش مهمي در حل اين موضوع داشته است. وزير خارجه كشورمان نيز با يك پيغام يك‌خطي بعد از اين ماجراي 21 ساعته كه در توييتر منتشر كرد، سعي كرد با نصيحتي سياسي با امريكايي‌ها روبه‌رو شود. او نوشت: «خوشحالم كه مذاكره و احترام و نه تهديدات و بي‌پروايي، قضيه ملوانان را به سرعت حل كرد. بياييد از اين آخرين مثال درس بگيريم.»
افق جديد؛ ديپلماسي قايقي
روزي كه با هراسي سنگين از تنشي جديد بين ايران و امريكا آغاز شده بود، با رونمايي از فصل جديدي از نتايج اميدبخش تلاش‌هاي ديپلماتيك به پايان رسيد. گو اينكه اين تلاش 21 ساعته خود مرحله‌اي بود براي قوام بيشتر حاصل آن مذاكرات 21 ماهه هسته‌اي. كري و ظريف يك بار ديگر با هم مذاكره كردند و يك بار ديگر به موفقيت رسيدند. كانال‌هاي باز شده در مذاكرات هسته‌اي بعد از گذشت ماه‌ها دوباره «تست» شد تا آزمايش موفق ديگري را پس بدهد. خاورميانه به هم ريخته است، بوي دود و باروت را مي‌شود از هر طرف حس كرد. كمتر پايتختي در منطقه مانده كه سنگ‌فرش خيابان‌هايش بوي خون ندهد.
چالشي نظامي بين دو «دشمن» سياسي شناخته شده در دنيا، در قلب مهم‌ترين آبراه همين منطقه به هم ريخته اما بي‌هيچ تنشي به پايان مي‌رسد.
به قول ظريف نه «تهديدي» در كار است و نه «بي‌پروايي». حالا «ديپلماسي» در سپيده دم روز 24 ديماه 94 و 14 ژوئن 2016 تجربه موفق ديگري دارد تا اگر حتي در كتاب‌هاي درس از آن ياد نشود، اما بتواند عصاي دست ديپلمات‌هاي آينده شود. همانطور كه از پيام ظريف و كري بعد از اتفاقات ديروز مي‌شد باليدن دوباره آنها را به نتيجه تازه‌ترين «تلاش ديپلماتيك»شان فهميد.
هر چه بود اين‌بار هم ديپلماسي در قلب خونين‌ترين منطقه جهان، ميان دو مخالف سر سخت صحنه جهاني، توانست نشان دهد كه هنوز هم بهترين جايگزين درگيري‌هاي سخت است.