بسترهاي گسترش روابط ايران و اروپا
عبدالرضا فرجي‌راد ٭
با دستيابي به برجام ميان ايران و گروه 1+5، تهران روزهاي متفاوتي را نسبت به گذشته تجربه مي‌كند. اكنون به نظر مي‌آيد كه با دستيابي به توافق هسته‌اي و اجرايي شدن آن، فضاي تنفسي براي ايران بيش از پيش شده و كشورهاي مختلف براي گسترش روابط با ايران پيشقدم شده‌اند. از جمله تلاش‌ها براي افزايش مناسبات با ايران، از سوي اتحاديه اروپايي در حال انجام شدن است. ايران و اروپا در دوره‌هاي گذشته گفت‌وگوها و ارتباطاتي داشته‌اند. نخستين گفت‌وگوها در دولت سازندگي با نام «گفت‌وگوهاي انتقادي» آغاز شد. با اين حال، پس از مدتي و افزايش توانمندي‌ها و اقتدار ايران، تهران اعلام كرد كه ديگر حاضر به تداوم اين گفت‌وگوها نيست. با روي كار آمدن دولت اصلاحات، اروپايي‌ها ديگر بار احساس نيازمندي به انجام گفت‌وگوها با تهران كردند و خواستار آغاز دور دوم گفت‌وگوها با ايران شدند و به همين دليل، دور دوم گفت‌وگوها با نام «گفت‌وگوهاي جامع» ميان ايران و اتحاديه اروپا آغاز شد كه برخلاف دوره پيشين، موضوع مذاكرات ديگر نه فقط انتقادي بلكه شكل تعاملي به خويش گرفت و موضوعاتي مختلفي را شامل مي‌شد. با اين حال، اين گفت‌وگوها با روي كار آمدن دولت نهم رو به افول گذاشت و با اعمال تحريم‌ها عليه ايران قطع شد. با اين وجود، با روي كار آمدن دولت آقاي دكتر روحاني، دستيابي به برجام و اجرايي شدن آن، طرفين ديگر بار احساس نيازمندي به گسترش روابط و انجام گفت‌وگوها كردند و در همين چارچوب، دور سوم گفت‌وگوها با نام «گفت‌وگوهاي سطح عالي» ميان ايران و اتحاديه اروپايي پايه‌گذاري شد كه دور نخست آن، با حضور هلگا اشميد، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپايي در تهران آغاز شد. با اين حال، انجام آن سفر و گفت‌وگوهاي پيشين، زمينه‌ساز سفر ظريف به بروكسل شده است و قرار است طي اين سفر، مسائل مهم‌تري در رابطه با روابط آتي ايران و اتحاديه اروپايي مورد رايزني قرار گيرد. در همين چارچوب، فدريكا موگريني در صدر يك هيات عالي اقتصادي و سياسي به تهران خواهد آمد تا علاوه بر افزايش مناسبات دوجانبه، طرفين درباره مسائل منطقه‌اي به گفت‌وگو بپردازند. با توجه به اين مسائل، تهران و بروكسل در حال كسب يك تجربه جديد براي آغاز يك دوران تازه هستند. با آنكه بسياري مي‌گويند ايران و اتحاديه اروپايي در حال بازگشت به دوران سابق هستند، من فكر مي‌كنم كه سطح روابط دو طرف در حال پيش رفتن حتي از زمان پيشين است. اكنون اروپا بيش از هر زمان ديگري، متوجه نقش اساسي ايران شده است و از سوي ديگر، مسائل ژئوپولتيكي خاورميانه، اروپا را آزار مي‌دهد. آنها اكنون از تروريسم افسارگسيخته داعش احساس ناامني مي‌كنند و بي‌ثباتي در حال تهديد كردن اروپا است. موج گسترده پناهندگي از خاورميانه به اروپا امروز مهم‌ترين بحران اروپايي‌ها شده است و اروپا مي‌داند كليد ايجاد ثبات و امنيت در خاورميانه در دستان ايران است. از سوي ديگر، با اجرايي شدن برجام و متعاقب آن رفع تحريم‌ها، زمينه‌هاي لازم براي گسترش روابط و همكاري‌هاي اقتصادي ايران و اتحاديه اروپايي فراهم شده است.همچنين بايد يادآور شد، عربستان ديگر آن اهميت پيشين خود را به عنوان محور خليج فارس براي كشورهاي اروپايي از دست داده است. ممكن است كه اروپا اين نكته را به زبان نياورد اما روزانه رسانه‌هاي غربي، انديشكده‌ها و دستگاه‌هاي اطلاعاتي غربي از نقش مخرب عربستان در خاورميانه و نقش منفي اين كشور در گسترش تروريسم گزارش مي‌دهند. آنها مي‌دانند كمك ايران در روند مبارزه با تروريسم حياتي است. مجموع اين بسترها و عوامل موجب مي‌شود تا بگوييم كه بسترهاي بهتر و بيشتري براي توسعه روابط و همكاري‌هاي مختلف ميان ايران و اتحاديه اروپايي بيش از هر زمان ديگري فراهم است. ٭ استاد ژئوپولتيك دانشگاه