تهاتر ايران و روسيه در خانه آخر

بالاخره بعد از نزديك به سه سال از نخستين‌باري كه موضوع تهاتر كالا و نفت بين ايران و روسيه به صورت جدي مطرح شد، الكساندر نواك، وزير انرژي روسيه گفته است: «توافق منعقده بين ايران و روسيه براي ارسال كالا به ايران در برابر خريد نفت از اين كشور در يك ماه آينده اجرايي خواهد شد.» برنامه تهاتر كالا در برابر نفت ايران و روسيه اگر چه در ابتداي طرح آن در سال 2014 هر بار به نحوي از سوي يكي از مقامات مسوول ايراني و روسي تكذيب مي‌شد يا در مورد آن اظهارنظر خاصي صورت نمي‌گرفت اما اين روزها به يكي از برنامه‌هاي جدي دو كشور مبدل شده است. اين امر زماني جدي‌تر از قبل به نظر رسيد كه سفرهاي وزير نفت دو كشور بيشتر از قبل شد و خبرهاي در گوشي از توافق‌ها و جلسات مذاكره در اين مورد مي‌داد. نيم نگاهي به روال گذشته بر موضوع تهاتر نفت در برابر كالا نشان مي‌دهد كه اين قرارداد در سال 2014 بين دو طرف به امضا رسيده است. 22 دي ماه سال 92 بود كه رويترز در گزارشي خبر از مذاكرات فشرده ايران و روسيه براي تهاتر كالا با نفت را داد و وزارت نفت سريعا اين خبر را تكذيب كرد. در آن زمان و در شرايطي كه خبرگزاري رويترز مدعي شده ايران و روسيه در حال مذاكره درباره مبادله نفت در برابر كالا هستند كه مديركل وقت روابط عمومي وزارت نفت، عقد هرگونه قرارداد و توافقنامه ميان ايران و روسيه را براي معامله پاياپاي نفت و كالا تكذيب كرده است. در آن زمان رويترز نوشت: سه نفر از منابع روسي و ايراني نزديك به مذاكرات اعلام كرده‌اند كه دو كشور در حال مذاكره درباره جزييات نهايي اين معامله هستند كه بر اساس آن مسكو روزانه بالغ بر ٥٠٠ هزار بشكه از نفت ايران را به ازاي صادرات كالا و تجهيزات خريداري خواهد كرد.
اين در حالي است كه رويترز علاوه بر درج اين خبر روي خروجي اخبار خود حتي از ابراز نگراني قانونگذاران امريكايي درباره اين قرارداد سخن گفته بود. بر اين اساس به گفته يكي از قانونگذاران ايالات متحده، اين موضوع تعهد مسكو نسبت به پايان ‌دادن به برنامه‌ هسته‌اي ايران را زير سوال مي‌برد.

تقويت حضور ايران در بازار نفت
در همان روزها‌گري سامور، رييس يك گروه مخالف برنامه هسته‌اي ايران و كارشناس سابق سازمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي در دولت اوباما گفته بود: اين امر به اين بستگي دارد كه آيا روسيه توافق تهاتر را قبل از نهايي ‌شدن توافقنامه ژنو اجرا خواهد كرد يا خير، زيرا اين مساله علائم بسيار منفي در بر دارد. خريد روزانه ۵۰۰ هزار بشكه‌ نفت ايران توسط روسيه باعث افزايش صادرات نفت ايران به ميزان
۵۰ درصد و تقويت اقتصاد ايران خواهد شد. با توجه به قيمت‌هاي كنوني نفت، ايران ماهانه با اين قرار‌داد چند ميليارد دلار درآمد خواهد داشت. يك مقام ايراني گفت: ايران راهي را براي صادرات بيشتر نفت پيدا كرده و اين دليل امضاي اين قرار‌داد است. روسيه نيز يك تجارت بسيار بزرگ با همسايه خود خواهد داشت و ايران مي‌تواند بر مشكلات خود در زمينه‌ صادرات نفت غلبه كند. هنوز جزيياتي درباره تجهيزات و كالاهايي كه از روسيه به ايران منتقل خواهد شد، منتشر نشده است. با توجه به اينكه روسيه يك صادر‌كننده بزرگ نفت است، نفت ايران احتمالا از طرف روسيه صادر خواهد شد و كالاها و تجهيزات روسي نيز در عوض به ايران منتقل مي‌شود. در حال حاضر بخش عمده صادرات نفت ايران به آسيا صورت مي‌گيرد. چين به عنوان بزرگ‌ترين خريدار نفت ايران در سال ۲۰۱۳ روزانه حدود ۴۲۰ هزار بشكه نفت از ايران وارد كرد. برخلاف ديگر خريداران نفت ايران، چين واردات نفت از ايران را تحت فشار امريكا كاهش نداده است. ديگر خريداران آسيايي نفت ايران شامل ژاپن، كره و هند واردات نفت خود از ايران را كاهش داده‌اند. همچنين تركيه واردات نفت از ايران را كاهش داده و آفريقاي جنوبي متوقف كرده است. هرچند كه درهمان زمان وزارت نفت اين موضوع را تكذيب كرد اما سفرهاي متعدد وزراي نفت دو كشور موجب شد تا بحث‌ها براي انجام اين توافق جدي‌تر باشد.

سكوت در مقابل جزييات
اين ماجرا ادامه يافت اما هيچگاه هيچ يك از طرفين از جزييات بيشتر اين توافق خبري را منتشر نكردند و تنها موضوع شفاف در خصوص تهاتر كالا با نفت بين ايران و روسيه موضوع صادرات روزانه 100 هزار بشكه نفت از ايران به روسيه و صادرات سالانه 5 ميليون تن كالا به ايران است اين در حالي است كه ايران و روسيه پيش از اين نيز با وضع تعرفه ترجيحي بين دو كشور سعي كردند تا سطح مبادلات ميان دو كشور را افزايش دهند اما با وجود استقبال خوب بخش خصوصي براي شراكت در افزايش مبادلات تجاري ميان دو كشور اما هيچگاه سطح روابط تجاري ميان دو طرف آن طور كه باب ميل بخش خصوصي بود افزايش نيافت و اين بخش همواره از عدم همراهي بخش دولتي با بخش خصوصي گلايه‌مند بود.
در همين حال برخي منابع آگاه معتقدند كه اين قرارداد در دوران رياست‌جمهوري محمود احمدي‌نژاد و با زير سوال رفتن صرفه اقتصادي‌اش متوقف شده است و بعدا با توجه به برنامه‌هاي افزايش حضور ايران در بازار صادراتي نفت و افزايش فروش نفت ايران در دستور كار جدي‌تر قرار گرفته و اجرايي شده است. به گونه‌اي كه در مه‌2017 بيژن نامدار زنگنه، وزير نفت ايران گفته است، تهران و مسكو موافقتنامه‌اي را به امضا رسانده‌اند كه به موجب آن تهران در مقابل دريافت كالا به مسكو نفت خواهد فروخت.
نواك هم پيش‌تر گفته بود، حجم نفتي كه قرار است از ايران خريداري شود، 100 هزار بشكه در روز است كه به 5 ميليون تن در سال مي‌رسد. وي همچنين گفته بود، شركت بازرگاني دولتي پروميسيري ايمپورت روسيه از دولت اين كشور موظف شده تا خريد نفت از ايران در قالب اين موافقتنامه را انجام دهد.
آندري لوگانسكي، نماينده تجاري روسيه در ايران گفته، روسيه مي‌تواند در چارچوب اين برنامه 45 ميليارد دلار كالا به ايران عرضه كند. ايران و روسيه در طي سال‌هاي اخير اتحاد قدرتمندي را تشكيل داده و تلاش‌هاي خود براي تقويت همكاري‌ها در زمينه‌هاي دفاعي، تجاري و تعاملات فرهنگي را افزايش داده‌اند. حجم مبادلات تجاري بين دو كشور بعد از توافق هسته‌اي و لغو تحريم‌ها افزايش يافته است. حتي در پروسه زماني هم، آندري لوگانسكي، نماينده تجاري روسيه در ايران گفته بود كه رقم كل كالاهايي كه روسيه ممكن است در قالب برنامه نفت در برابر كالا به ايران ارسال كند، احتمالا سالانه به 45 ميليارد دلار خواهد رسيد.

50 درصد نقد؟
در شرايطي كه هيچ يك از طرفين از جزييات بيشتر اين توافق خبري منتشر نمي‌كنند منابع آگاه دو طرف از رايزني‌هاي مختلف در مورد اين تهاتر خبر مي‌دهند و حتي برخي اعلام مي‌كنند كه احتمال اينكه روس‌ها 50 درصد توافق انجام شده را به صورت نقدي پرداخت كنند وجود دارد؛ چرا كه بنا به اظهارات كارشناسان اقتصادي روس‌ها كالاي خاصي ندارند كه بتوانند در مقابل نفت به ايران صادر كنند به همين دليل برخي خبرها حكايت از پرداخت نقدي روس‌ها را تقويت مي‌كند.
 اما تاكنون با وجود اينكه نواك خبر رسمي براي آغاز تهاتر از ماه آينده را اعلام كرده است اما مقامات ايراني هيچ اظهارنظري در مورد جزييات بيشتر نداشته‌اند و حتي اين موضوع را تاييد يا تكذيب نكرده‌اند.