ارز و سوختي كه بايد واقعي شود

6 روز از تصميم ارزي دولت و بانك مركزي براي تك‌نرخي شدن ارز در بازار ايران مي‌گذرد و كم‌كم بازار در حال خوگيري به روال جديد است. حالا ديگر ماجراهاي خريد و دپوي ارز در حال فروكش كردن است و بازار ارز شرايط عادي‌تري را پشت سر مي‌گذارد. به نظر مي‌رسد بعد از اين بايد شاهد تغيير و تحولاتي باشيم كه قيمت تعيين شده در قالب ارز تك‌نرخي روي كالاهاي وابسته به ارز خواهد گذاشت. كالاهايي كه دولت براي آنها درحال پرداخت يارانه است و حالا با افزايش قيمت دلار اين يارانه هم كمي دستخوش تغيير مي‌شود. مي‌گويند دولت سالانه بيش از 80 هزار ميليارد تومان براي سوخت در كشور يارانه پرداخت مي‌كند. رقمي كه معادل يك چهارم بودجه سالانه كشور است. البته اين رقم با ارز مبادله‌اي 3700 توماني بوده است و حالا بعد از ارز 4200 توماني تك‌نرخي اين اعداد كمي دستخوش تغيير خواهند شد. برخي مديران نفتي قيمت واقعي بنزين معمولي و بنزين سوپر در كشور را به ترتيب 2 هزار تومان و 2 هزار و 50 تومان در هر ليتر عنوان مي‌كنند كه در حال حاضر با يارانه اختصاص يافته دولتي بنزين معمولي هزار تومان و بنزين سوپر با قيمت 1200 تومان عرضه مي‌شود. زماني قرار بود طبق قانون توسعه‌اي كشور سالانه قيمت بنزين افزايش اندكي يافته تا قيمت بنزين در داخل كشور معادل قيمت بنزين در فوب خليج فارس شود اما اين روال با مخالفت نمايندگان مجلس هفتم و اجراي تثبيت قيمت‌ها متوقف شد تا اينكه در بزرگ‌ترين جراحي اقتصادي و اجراي طرح هدفمندي يارانه‌ها موضوع افزايش قيمت سوخت به نحوي ديگري استارت زده شد تا شايد روزي قيمت بنزين كه با مصرف لجام‌گسيخته‌اي رو به رو شده بود با افزايش قيمت كمي متعادل شود و البته از ميزان قاچاق آن به كشورهاي همسايه كه بنزين گراني را مصرف مي‌كنند نيز جلوگيري شود. با اجراي اين طرح هرساله دولت با مجوز مجلسي‌ها قيمت بنزين را اندكي افزايش داد اما چندي است كه با مخالفت مجلسي به دنبال تبعات تورمي افزايش قيمت سوخت، قيمت بنزين در كشور ثابت مانده و حالا دولت مجبور است در كنار يارانه‌هاي نقدي كه قرار بود از منابع آن از محل هدفمندي يارانه و افزايش قيمت سوخت تامين شود؛ يارانه سوخت را نيز پرداخت كند.

فوب و فراموشي قيمت سوخت

پيش از اين و زماني كه بحث افزايش قيمت سوخت در كشور مطرح شد. براي كنترل مصرف سوخت در داخل و البته جلوگيري از افزايش روزانه قاچاق سوخت به كشورهاي همسايه مقرر شد تا قيمت سوخت در داخل كشور به حدي افزايش يابد كه با قيمت بنزين در فوب خليج فارس همخواني داشته باشد و دولت براي كاهش فشارهاي تورمي اين افزايش قيمت نيز موافقت كرد تا سالانه درصدي سوخت را گران كند و حتي زماني نيز برخي با دستاويز قرار دادن كاهش قيمت نفت به عنوان ماده اوليه تهيه بنزين خواهان توقف افزايش قيمت شدند و عنوان كردند كه قيمت سوخت با قيمت فوب همخواني دارد و ديگر دليلي براي افزايش قيمت سوخت وجود ندارد و در آن روزها كه قيمت نفت به بشكه‌اي 42 دلار رسيده بود عقب‌نشيني از افزايش قيمت سوخت مبناي منطقي يافت تا اينكه قيمت نفت در بازار جهاني مجددا روال افزايشي خود را در پيش گرفت. در حال حاضر و بنا به اعلام سايت گلوبال پتروپرايس؛ قيمت هر ليتر بنزين در فوب خليج فارس 52 سنت است كه با محاسبه ارز تك‌نرخي شده 4200 تومان قيمت هر ليتر بنزين در خليج فارس تقريبا 2200 تومان خواهد بود و اين يعني دولت هم‌اكنون براي هر ليتر بنزين مصرفي داخلي هزار و 200 تومان يارانه مي‌دهد. رقمي كه پيش از تك نرخي شدن ارز براي هر ليتر بنزين نزديك به 900 تومان بود و هم‌اكنون با افزايش قيمت بار يارانه‌اي بيشتري بر دوش دولت گذاشته است. البته پيش از اين و در زماني كه قيمت، نفت در بازار جهاني كاهش يافته بود به 30 سنت نيز رسيد.

الاكلنگ توليد و مصرف

اين پرداخت يارانه‌اي سوخت دولت در شرايطي است كه هم‌اكنون نيز با همه طرح‌هاي توسعه‌اي كه از سوي نفتي‌ها براي توليد بنزين در داخل كشور انجام شده هنوز هم ميزان مصرف و توليد بنزين در كشور به تعادل نرسيده است و همچنان مصرف از توليد بيشتر است و دولت در كنار يارانه‌اي كه مي‌دهد براي پاسخگويي به مصرف سوختي كه ايرانيان به هوا دود مي‌كنند بايد مبالغي را هم صرف خريد از خارج از كشور كند تا به تعادل توليد و مصرف در داخل برسيم. البته مسوولان نفتي قول داده‌اند تا با ورود فازهاي خليج فارس در توليد بنزين به صورت صددرصد خودكفا خواهيم شد و شايد صادر‌كننده نيز شويم. در حال حاضر مصرف بنزين در كشور 80.3 ميليون ليتر در روز است و ميزان توليد بنزين داخلي 77.4 ميليون ليتر است كه قرار است در سال 97 به 87.7 ميليون ليتر برسد؛ روالي كه با توجه به قيمت ارز بيش از هميشه نياز به واقعي شدن قيمت سوخت رابه ذهن متبادر مي‌سازد و رويكردي كه در كشورهاي همسايه نيز طي سال‌هاي گذشته و با تداوم افزايش مصرف و قيمت فوب پياده‌سازي شده است، موجب شده تا بعد از ونزوئلا ايران در ليست ارزان‌ترين عرضه‌كننده بنزين جهان شناخته شود. و بعيد به نظر مي‌رسد با اين روال توليد و مصرف دولت تاب و توان پرداخت يارانه سوخت را همچون روال گذشته داشته باشد چرا كه از اين پس دولت بايد بيش از 80 هزار ميليارد توماني كه تاكنون براي سوخت يارانه پرداخت مي‌كرد، يارانه بدهد.

بنزين در ايران و ديگر همسايه‌ها

سايت globalpetrolprices كه نرخ بنزين در كشورهاي جهان را منتشر مي‌كند، قيمت واقعي بنزين را در حال حاضر ۵۲ سنت يعني نزديك به ۲۲۰۰ تومان در هر ليتر اعلام مي‌كند. تفاوت قيمت خرده‌فروشي كشورهاي مختلف به سياست‌هاي يارانه‌اي و مالياتي كشورها باز مي‌گردد. در واقع همه كشورها به قيمت‌هاي يكسان بنزين در بازارهاي جهاني دسترسي دارند اما بعد از آن تصميم ‌مي‎گيرند كه با لحاظ كردن يارانه آن را ارزان‌تر يا با اخذ ماليات آن را گران‌تر به دست مصرف‌كننده نهايي برسانند. ايران با نرخ ۱۰۰۰ تومان معادل ۸/ ۲۳ سنت براي بنزين معمولي و نرخ ۱۲۰۰ تومان معادل ۲۸ سنت براي بنزين سوپر سومين بنزين ارزان دنيا را در داخل كشور توزيع مي‌كند. نيم نگاهي به كشورهاي همسايه هم نشان مي‌دهد ايران ارزان‌ترين بنزين را در بين همسايه‌هايش دارد و اين خود زمينه‌اي است براي ايجاد قاچاق به اين كشورها. اين گزارش نشان مي‌دهد كه بنزين در امارات 1800 تومان، افغانستان، پاكستان و آذربايجان 2500 تومان، عراق 2900 تومان، ارمنستان 3500 تومان و تركيه 5000 تومان به فروش مي‌رسد.