تيراژ روزانه ۲۸۵ ميليون نسخه روزنامه در هند اين كشور را در صدر كشورهاي دنيا به سبب انتشار و مطالعه روزنامه قرار داده است. به عبارتي اگر جمعيت يك ميليارد و ۲۱۰ ميليون نفري اين كشور را از نظر بگذرانيم گويي به ازاي هر ۴ نفر يك نسخه روزنامه در هند منتشر مي‌شود. همين آمارها سبب شد تا موضوع را با «آب‌هاي كومار سينك» رييس مركز فرهنگي هند در ايران درميان بگذاريم. اين تحصيلكرده تاريخ و فرهنگ كه ۵۸ سال سن دارد كتابي تحت عنوان «گفت‌وگوي بين تمدن‌ها» تاليف كرده است كه در سال ۲۰۰۵ ميلادي در ايران به عنوان كتاب سال انتخاب شده است. او از ابتكار روزنامه اعتماد در راه‌انداختن صفحه و سرفصلي تحت عنوان «روزنامه زنده است» در بررسي و تقويت نقاط قوت مطبوعات كاغذي استقبال كرده مي‌گويد: «مطمئنم كساني كه براي زنده نگه داشتن رسانه‌هاي چاپي مي‌جنگند در نهايت موفق مي‌شوند. مي‌دانم كه مشكل است اما كارهاي مشكل انجام‌پذير هستند. تنها به زمان نياز است.» مدير مركز فرهنگي هند در ايران البته هيچگاه روزنامه‌نگاري نكرده است و ۶ سال قبل در مركز مطالعات هند و ايران فعاليت مي‌كرده است. او به آينده روزنامه‌هاي كاغذي در هند اميدوار است و گرچه كاهش تيراژ در ژاپن منجر به در صدر قرار گرفتن هند شده اما معتقد است انتشار روزنامه در هند افت نخواهد داشت. او مي‌گويد: تيراژ پايين نمي‌آيد. تغييراتي كه روزنامه‌ها به طور مرتب در جهت جذاب شدن مي‌دهند، از لحاظ محتوا و زبان، تنوع زباني، نسخه‌هاي منطقه‌اي و محلي روزنامه‌ها حتي به دور افتاده‌ترين مناطق مي‌رسد. روزنامه‌ها در سطوح مختلف مطلب دارند؛ بين‌المللي، ملي، منطقه‌اي، شهرها و ستون‌هايي براي روستاها. حتي روستاها ستون‌هاي خود را در روزنامه دارند. به اين ترتيب حتي روستاييان دوست دارند روزنامه بخرند تا ببينند اسم خودشان، دوستان‌شان يا اجدادشان در آن آمده است.
روزنامه اعتماد از بهمن سال گذشته در صفحه‌اي تحت عنوان «روزنامه زنده است» به بررسي وضعيت مطبوعات كاغذي و افت تيراژ آنها در مواجهه با رسانه‌هاي الكترونيك و شبكه‌هاي اجتماعي پرداخت. براي همين امروز مي‌خواهيم بدانيم مطبوعات هند چگونه توانسته‌اند به نسبت جمعيت تيراژ خود را حفظ كنند. آيا روزنامه‌ها در هند نيز با شبكه‌هاي اجتماعي وضعيت‌شان نامناسب شده است؟ و آيا شما فكر مي‌كنيد روزنامه كاغذي واقعا با سرعت تكنولوژي و انتقال اطلاعات زنده مي‌ماند؟
مطمئنم كساني كه براي زنده نگه داشتن رسانه‌هاي چاپي مي‌جنگند در نهايت موفق مي‌شوند. مي‌دانم كه مشكل است اما كارهاي مشكل انجام‌پذير هستند. تنها به زمان نياز است. در هند هم اين تغييرات به وجود آمده است. رسانه‌هاي الكترونيك و اخبار فوري كه مقابل چشم مخاطبان قرار مي‌دهند، جذابيت‌هاي زيادي به وجود مي‌آورند كه به عنوان اولين نفر خبر را دريافت كنيم. درحالي كه روزنامه چاپي زمان‌بندي خودش را دارد. هر روز صبح يا عصر توزيع مي‌شود. اين فلش‌هاي اخبار فوري كه ممكن است هر لحظه سر برسند، رسانه‌هاي چاپي را تحت تاثير قرار داده‌اند.
آيا در هند نيز با كاهش تيراژ و فروش روزنامه مواجه بوده‌ايد؟
در هند تيراژ رسانه‌هاي چاپي كاهش يافته است اما به نظر مي‌رسد اين شرايط بسيار موقت باشد. چون روزنامه ارزش‌هاي خودش را دارد. به اين دليل كه 1) اخبار را با جزييات منتشر مي‌كند 2) تعادل خوبي برقرار مي‌كند. بر اساس احساسات اخبار را منتشر نمي‌كند 3) زبان خوبي دارد. روزنامه فقط خبر نيست؛ بلكه زبان خودش را دارد و با رويكرد ايجاد گفتوگو با مخاطبان اين زبان را انتخاب مي‌كند. 4) روزنامه آموزش‌دهنده خوبي است چون مقالات مختلفي را در خود دارد. مي‌توان به سرعت به موضوع مورد نظر خود دست يافت. اما در رسانه‌هاي الكترونيك، در لحظه تنها يك خبر منتشر مي‌شود. انتخاب با من نيست، انتخاب با آنهاست. 5) روزنامه در دست خواننده است و حس مالكيت اخبار را به او مي‌دهد. مي‌توان آن را كنار گذاشت و دوباره به آن بازگشت يا بريده‌اي از روزنامه را مي‌توان سال‌ها نگه داشت. درحالي كه رسانه‌هاي الكترونيك جريان دارند. شما بايد در لحظه خبر را دريافت كنيد تا آن را از دست ندهيد. بنابراين روزنامه چاپي نوعي گنجينه محسوب مي‌شود كه مي‌توان نگه داشت اما رسانه‌هاي الكترونيك اين قابليت را ندارند.
اينها مزاياي روزنامه و ضعف‌هاي رسانه‌هاي الكترونيك هستند كه ما دوباره هر روز آنها را كشف مي‌كنيم. به هر حال روزنامه يك قطعه تاريخي است كه براي ما مي‌ماند. بسياري از هندي‌ها نخستين روزنامه‌اي را كه بعد از استقلال هند در 15 آگوست 1947 منتشر شد، نگه داشته‌اند. اين مزايا، اعتبار رسانه‌هاي چاپي را بازمي گرداند و ما را به آن برمي‌گرداند.
به اين ترتيب، نبايد چندان به شاخص‌هاي تيراژ كه بالا و پايين مي‌رود، توجه كرد. بايد رسانه‌هاي چاپي را دنبال كرد. رسانه‌هاي الكترونيك مي‌آيند و مي‌روند اما رسانه‌هاي چاپي مثل قهوه‌خانه هستند. شما به قهوه‌خانه مي‌رويد، ساعتي در آنجا مي‌نشينيد و لذت مي‌بريد. به اين دليل كه فضا و مزه و ظاهرش با ذائقه شما همخواني دارد. طراحي روزنامه، صفحه بندي، وجود عكس‌ها و... مثل اين است كه شما از پنجره بيرون را نگاه كنيد، تمام منظره در مقابل چشم شما قرار دارد و هر جا كه بخواهيد، مي‌توانيد فوكوس كنيد. بنابراين، روزنامه تنها ابزاري براي ارايه خبر نيست؛ يك قطعه هنري است. ببينيد چطور طراحي و ارايه مي‌شود تا زيبا به نظر بيايد و ميان اخبار خوب و بد تعادل برقرار مي‌كند. اين شخصيت كامل روزنامه است و من فكر مي‌كنم كه روزنامه هرگز ارزش خود را از دست نمي‌دهد چنان‌كه با حضور كتاب‌هاي الكترونيك، كتاب چاپي ارزش خود را از دست نداده و شما هنوز دوست داريد كتاب‌ها را در قفسه‌ها نگه داريد. من نسبت به آينده روزنامه بسيار خوش‌بين هستم. روزنامه شخصيتي دارد كه هرگز آن را از دست نمي‌دهد. اين آمارها كه امروز ما را آزار مي‌دهد، فردا وجود نخواهند داشت و مطمئنم كه تعداد خوانندگان دوباره بالا مي‌رود. من درباره كشور خودم، هند، مي‌توانم بگويم كه تيراژ پايين آمده اما روزنامه‌ها متعدد شده است. اگر قبلا سه روزنامه مهم وجود داشت، امروز 12 روزنامه مهم فعال است. اگر تيراژ يك روزنامه پايين بيايد، تيراژ ديگري بالا مي‌رود. درست است كه در رسانه‌هاي الكترونيك نكات مثبتي وجود دارد، اما به معناي آن نيست كه مي‌تواند جايگزين رسانه‌هاي چاپي شود. آنها مي‌توانند موازي با يكديگر به فعاليت ادامه دهند و هرگز اين اتفاق نمي‌افتد كه يكي بر ديگري غلبه و آن را محو كند.
براساس آنچه اكونوميست اعلام كرد اينك تيراژ مطبوعات در هند 285 ميليون نسخه در روز است و با توجه به كاهش تيراژ روزنامه در ژاپن اينك مطبوعات هند در رتبه نخست دنيا قرار دارند. فارغ از مولفه جمعيت، پرسش اين است كه آيا قيمت روزنامه در هند مناسب است. در‌واقع چه رابطه‌اي بين قيمت روزنامه و سطح درآمد مردم وجود دارد؟
در هند مردم علاقه بسياري به خبر دارند. مي‌خواهند بدانند در اطراف‌شان چه مي‌گذرد؛ از شهر خودشان تا سراسر دنيا. خوشبختانه جمعيت زيادي در هند وجود دارد. از سوي ديگر، با افزايش تيراژ روزنامه قيمت آن پايين مي‌آيد. قيمت روزنامه براي مصرف‌كننده 2 يا 3 روپيه است كه تقريبا هيچ است. در حالي كه قيمت تمام شده روزنامه 10 برابر است. اين تفاوت قيمت با آگهي جبران مي‌شود. عمده بار اقتصادي روزنامه بر آگهي‌هاي مختلفي است كه در روزنامه منتشر مي‌شود. خواننده با پرداخت 2 روپيه روزنامه‌اي مي‌خرد كه صفحات زيادي دارد و راضي است.
اينكه مشتري راضي باشد يعني مخاطب راضي، خيلي خوب است. اما آيا روزنامه‌هاي هند فقط از همين طريق، يعني پايين بودن قيمت، مشتري را راضي نگاه مي‌دارند؟ ترفندهاي ديگر روزنامه‌هاي هند براي آنكه مخاطب را به خريد روزنامه ترغيب كنند چيست؟
دليل ديگر بالا بودن تيراژ روزنامه‌ها در هند، نسخه‌هاي مختص شهرهاي مختلف است. در عين حال كه خبرهاي بين‌المللي و ملي در روزنامه وجود دارد، اخبار محلي هم هست. مردم علاقه‌مند هستند كه بدانند در شهرشان چه مي‌گذرد و هر كس براي ديدن آنچه به آن علاقه‌مند است روزنامه را مي‌خرد. اينكه مردم اخبار محلي خود را در روزنامه‌اي كه لوگوي ملي دارند ببينند براي‌شان حس بسيار مطلوبي است و موجب مي‌شود احساس كنند شهرشان مهم است. بنابراين، به اين دليل روانشناسي مردم روزنامه مي‌خرند. اين تقريبا شبيه سيستم سياسي است. همان طور كه افراد فعال در سياست مي‌خواهند به همه شهرها و مناطق نفوذ كنند، روزنامه‌ها هم با اخبار محلي منطقه را در كنترل خود درمي آورند. مثلا اگر من در روزنامه سخنراني داشته باشم روز بعد در روزنامه مي‌آيد و اطرافيانم روزنامه مي‌خرند و بريده‌اي از آن را نگه مي‌دارند.
تصور كنيد كه نسخه‌هاي محلي روزنامه به طور همزمان در 30 نقطه منتشر شود. نخستين صفحه مشابه است اما صفحات ديگر در شهرهاي مختلف متفاوت است. وجود زبان‌هاي مختلف در هند نيز بر تيراژ روزنامه‌ها افزوده است. روزنامه مشابهي كه به هندي منتشر مي‌شود، به زبان انگليسي، اردو، پنجابي، بنگالي و... نيز منتشر مي‌شود. گاهي افراد تحصيلكرده دو روزنامه مي‌خرند كه يكي بر اخبار محلي و ديگري بر اخبار ملي متمركز باشد. با برقراري چنين تعادلي است كه تيراژ روزنامه در هند بالاست و اين صنعت در هند همچنان شكوفايي خود را حفظ كرده است. آنها به هيچ عنوان ضرر نمي‌دهند. ويژه نامه‌هاي مختلفي درباره غذا، فرهنگ، مد، كتاب و... منتشر مي‌كنند. روزنامه‌هاي هند امروز در حال انجام وظايفي هستند كه قبلا مجله‌ها انجام مي‌دادند. به عنوان مثال، تعداد مجله‌هاي فيلم و ادبيات كاهش يافته است چون هر روزنامه يك صفحه درباره فيلم و يك صفحه درباره ادبيات دارد. من فكر مي‌كنم كه رسانه‌هاي چاپي تعادل برقرار مي‌كنند و با ايجاد اين تغييرات، در حال تثبيت دوباره خود هستند. من رسانه‌اي نيستم. اينها چيزهايي هستند كه به عنوان يك خواننده درباره صنعت روزنامه‌نگاري مي‌دانم. آخر هفته‌ها هم دوره گرداني مي‌آيند و به زبان محلي «اخبار ردي» را به قيمت 20 روپيه به ازاي هركيلو مي‌خرند. بنابراين به هيچ عنوان از خريد روزنامه ضرر نمي‌كنيد .
يكي از مشكلاتي كه در ايران گريبانگير مطبوعات است بحث توزيع و چگونگي رساندن نسخه روزنامه به مخاطب است. چه در تهران كه پايتخت است و چه در شهرستان‌ها. كشور هند تقريبا دو برابر ايران وسعت دارد. روزنامه‌هاي هند اين تيراژ را چطور به مخاطب مي‌رسانند؟ آيا چاپخانه‌هاي محلي دارند و در هر شهر آنجا چاپ مي‌شود؟
در هند همه شهرها چاپخانه دارند. حتي شهرهاي كوچك. بنابراين مشكل توزيع وجود ندارد. هر شب درباره روزنامه تصميم گرفته مي‌شود. اخبار اصلي در فرم اصلي مي‌روند و اخبار محلي و ايالتي به آن افزوده مي‌شود. از نيمه شب چاپ آغاز مي‌شود تا پيش از پايان شب كه كاميون‌ها روزنامه‌ها را به مناطق نزديك منتقل مي‌كنند.
به اين موضوع اشاره كرديد كه روزنامه‌ها از آگهي مابه‌التفاوت قيمت روي هر نسخه و قيمت تمام شده آن را تمام مي‌كنند. آيا دولت هم در اين كار دخيل است؟ يعني آگهي‌هاي دولتي هم بين روزنامه‌ها توزيع مي‌شود؟
توزيع آگهي‌هاي دولتي به تيراژ روزنامه‌ها بستگي دارد؛ تيراژي كه روزنامه‌ها ادعا مي‌كنند با نهاد مستقلي به نام انجمن روزنامه‌نگاران تاييد مي‌شود. روزنامه‌هايي كه بيشترين تيراژ را دارند آگهي‌هاي دولتي بيشتري دارند. ممكن است آگهي‌هاي مشابهي به روزنامه‌هاي مختلف داده شود اما بر اساس تيراژ نرخ آگهي‌ها متفاوت است. دولت موظف است كه آگهي‌ها را بين همه روزنامه‌ها توزيع كند. روزنامه‌هاي با تيراژ كم هم آگهي دولتي دريافت مي‌كنند. البته باز هم بستگي به نوع آگهي دارند. مثلا بعضي آگهي‌هاي مناقصه در سطح ملي بايد در روزنامه‌هاي بزرگ منتشر شوند. اما خريدهايي مثل لوازم التحرير مورد نياز دولت مي‌تواند در روزنامه‌هاي محلي منتشر شوند. دولت آگهي‌هايي هم درباره دستورالعمل‌هاي ايمني استفاده از گاز، برق يا حفظ پاكيزگي، توانمندي زنان، نحوه استفاده از آب و حفظ محيط زيست منتشر مي‌كند. اين نوع آگهي‌ها به همه روزنامه‌ها فرستاده مي‌شوند. واحدي در دولت وجود دارد كه مسوول توزيع عادلانه آگهي ميان روزنامه‌هاست. اين يكي از روش‌هاي حمايت دولت از روزنامه‌هاست. در عين حال، آزادي مطبوعات بايد محترم شمرده شود.
اساسا دولت در هند تا چه اندازه در كار يا بر كار مطبوعات نظارت دارد و تا چه اندازه مطبوعات به دولت وابستگي دارند؟
از نظر حقوقي، همه رسانه‌ها بايد ثبت شوند. هر روزنامه‌اي كه منتشر مي‌شود بايد در اداره ثبت روزنامه‌ها خود را ثبت كند. در غيراينصورت پذيرفته نمي‌شود. نيازي به دريافت مجوز نيست. فقط ثبت مي‌شوند تا پاسخگو باشند و در صورت بروز تخلفات يا ارايه ادعاي كذب امكان دنبال كردن آنها وجود داشته باشد. وزارتخانه‌ها تنها بولتن‌هاي داخلي منتشر مي‌كنند. تنها روزنامه‌اي كه دولت منتشر مي‌كند يك آگهي نامه كاريابي است كه به زبان‌هاي مختلف منتشر مي‌شود. هر سال كتاب سالي منتشر مي‌شود كه آمار سالانه مطبوعات هند را مي‌دهد. شوراي مطبوعات هند درباره همه قوانين و محدوديت و اخلاقيات روزنامه‌نگاري تصميم مي‌گيرد. يك روزنامه نمي‌تواند اخبار كذب منتشر كند. در اين صورت شوراي مطبوعات عليه روزنامه پرونده تشكيل مي‌دهد. اگر مدركي وجود نداشته باشد در دادگاه عليه روزنامه اين طور نيست كه دولت هر نوع آزادي را تضمين كند.
پس مي‌توان گفت كه حمايت‌هاي دولتي محدود است. درباره سيستم حمايتي دولت براي صنعت چاپ روزنامه هم تصويري از وضعيت مطبوعات مي‌دهيد؟
1. شما هر زمان كه مي‌خواهيد كارتان را آغاز كنيد، اجازه داريد.
2. بر اساس تيراژي كه داريد آگهي دريافت مي‌كنيد.
3. مي‌توانيد هر جا كه مي‌خواهيد فعاليت كنيد يا منابع مالي خود را تامين كنيد. مثل يك تجارت است. تنها بايد درآمد و هزينه‌هاي خود را به طور شفاف گزارش كنيد.
4. براي نشريات كوچك يارانه وجود دارد. يارانه نقدي وجود ندارد. به عنوان مثال كاغذ به قيمت پايين‌تر (بدون ماليات) تعلق مي‌گيرد. اگر اعلام كنيد كه تيراژ پاييني داريد به اندازه همان تيراژ كاغذ دريافت مي‌كنيد نه بيشتر.
صنعت روزنامه در هند تركيبي از تجارت و خبر است. تجارت بخش مهمي در آن است. تمهيدات ديگري از جمله قرعه‌كشي در روزنامه‌ها به‌كار مي‌گيرند.
در دوره نخست‌‌وزيري مودي هم شرايط يكسان است؟
سياست‌هاي دولت درباره نشريات سال‌هاست كه يكسان است و با دولت‌هاي مختلف تغيير نمي‌كند.
برگرديم به موضوعي كه اول گفتيم يعني آماري كه از تيراژ روزنامه‌ها در دنيا منتشر شده و هند را در صدر قرار داده است. در اين آمارها از كاهش تيراژ در ژاپن گفته‌اند و همين پايين آمدن تيراژ سبب شد كه رتبه هند ارتقا يابد. آيا ممكن است تيراژ مطبوعات هند هم پايين بيايد؟ به اين معنا كه اتفاقي كه در ژاپن براي مطبوعات رخ داد براي مطبوعات هند هم رخ بدهد.
تيراژ پايين نمي‌آيد. تغييراتي كه روزنامه‌ها به طور مرتب در جهت جذاب شدن مي‌دهند، از لحاظ محتوا و زبان، تنوع زباني، نسخه‌هاي منطقه‌اي و محلي روزنامه‌ها حتي به دور افتاده‌ترين مناطق مي‌رسد. روزنامه‌ها در سطوح مختلف مطلب دارند: بين‌المللي، ملي، منطقه‌اي، شهرها و ستون‌هايي براي روستاها. حتي روستاها ستون‌هاي خود را در روزنامه دارند. به اين ترتيب حتي روستاييان دوست دارند روزنامه بخرند تا ببينند اسم خودشان، دوستان‌شان يا اجدادشان در آن آمده است. به اين ترتيب روزنامه‌ها همه افراد را درگير مي‌كنند و به دورافتاده‌ترين نقاط مي‌رسند. بنابراين فكر نمي‌كنم كه تيراژ پايين بيايد. روزنامه‌ها به طور بسيار علمي به مخاطبان دست پيدا مي‌كنند. مراكز پژوهشي بازاريابي وجود دارد كه آمارهاي مربوط به روزنامه‌ها را منتشر مي‌كند و به شما مي‌گويد كه براي هر آگهي كدام منطقه را انتخاب كنيد.
من نسبت به آينده روزنامه بسيار خوش‌بين هستم. روزنامه شخصيتي دارد كه هرگز آن را از دست نمي‌دهد. اين آمارها كه امروز ما را آزار مي‌دهد، فردا وجود نخواهند داشت و مطمئنم كه تعداد خوانندگان دوباره بالا مي‌رود.
در هند مردم علاقه بسياري به خبر دارند. مي‌خواهند بدانند در اطراف‌شان چه مي‌گذرد؛ از شهر خودشان تا سراسر دنيا. خوشبختانه جمعيت زيادي در هند وجود دارد. از سوي ديگر، با افزايش تيراژ روزنامه قيمت آن پايين مي‌آيد. قيمت روزنامه براي مصرف‌كننده 2 يا 3 روپيه است كه تقريبا هيچ است. در حالي كه قيمت تمام شده روزنامه 10 برابر است.
وجود زبان‌هاي مختلف در هند نيز بر تيراژ روزنامه‌ها افزوده است. روزنامه مشابهي كه به هندي منتشر مي‌شود، به زبان انگليسي، اردو، پنجابي، بنگالي و... نيز منتشر مي‌شود. گاهي افراد تحصيلكرده دو روزنامه مي‌خرند كه يكي بر اخبار محلي و ديگري بر اخبار ملي متمركز باشد.