حميدرضا خالدي
در چند سال اخير بارش‌ها معمولا تا پايان ارديبهشت ادامه داشت و بعد از آن شاهد افزايش دما و اوج گرفتن آن بوديم. اما امسال تقريبا تا پايان خردادماه، بارش‌ها ادامه داشته است و هوا نيز چندان گرم نبوده است. همين مساله باعث شده تا اين تصور قوت بگيرد كه با بارش‌هاي اخير مشكل كم آبي تا حدود زيادي مرتفع شده است و ديگر شاهد بحران كم آبي نخواهيم بود. اما احد وظيفه، مديركل پيش‌بيني و هشدار سريع سازمان هواشناسي معتقد است اين‌بارش‌ها چندان هم زياد نبوده و نه تنها مشكل كم آبي حل نشده است كه حتي در بسياري از استان‌ها، مقدار بارش‌ها كمتر از سال‌هاي قبل بوده و در برخي حتي به وضعيت بحراني رسيده است. گفت‌وگويي با وظيفه در مورد همه زواياي وضعيت جوي و شايعاتي كه در اين زمينه وجود دارد.
آقاي دكتر، امسال در ظاهرشاهد بارش‌هاي بسيار بيشتري نسبت به سال‌هاي گذشته در تهران و بسياري ديگر از استان‌هاي كشور بوديم. اصلا بارش باران تا آخرين روزهاي خردادماه درسال‌هاي اخير بي‌سابقه بود. خيلي‌ها معتقدند كه اين‌بارش‌ها باعث مي‌شود تا كمبود آب تا حدود زيادي جبران شود. واقعا همين طور است؟ يعني اين‌بارش‌ها توانسته تاحدودي كمبود آب را جبران كند؟
قطعا اين‌بارش‌ها تاحدودي كمبود آب را جبران كرده ولي اين مقدار آنچنان كه بايد و شايد قابل توجه نيست. يعني هنوز تا استانداردهاي بارش نرمال فاصله زيادي داريم. البته شايد بد نباشد كه بدانيد، اين‌بارش‌ها بيشتر به سلسله جبال البرز و استان آذربايجان معطوف بود و در مقابل در بسياري ديگر از استان‌ها بارش‌ها حتي به‌شدت كمتر هم شده است.
مثلا كدام استان‌ها؟
مثلا هرمزگان. مقدار بارش بلندمدت سالانه اين استان 164 ميليمتر بوده در حالي كه امسال تنها 58 ميليمتر بارش داشته است. يعني چيزي حدود 65 درصد كاهش بارش باران داشته‌ايم. وضعيت سيستان و بلوچستان از اين هم حادتر است. بارش سالانه اين استان 10 ميليمتر بوده كه امسال با كاهشي 72 درصدي به 28.6 ميليمتركاهش يافته است. يزد هم از ديگر استان‌هايي است كه امسال ميزان بارش‌هايش 33.5 درصد زير حد نرمال بوده است. اما شايد محسوس‌ترين كاهش مقدار باران را استان فارس داشته باشد. ميانگين سالانه بارش در اين استان 302 ميليمتر بوده است درحالي كه امسال تنها 130 ميليمتربارش داشته است. يعني چيزي بيش از 56 درصد كاهش! خراسان رضوي از ديگر استان‌هايي است كه بارش باران در آن كاهشي محسوس داشته به طوري كه از 201 ميليمتري كه قرار بوده در بازه زماني سال جديد تاكنون داشته باشد، تنها 129 ميليمتر باران باريده كه مويد كاهش 36 درصدي بارش در اين استان است. حتي استان چهارمحال و بختياري كه استاني پربارش است نيز امسال كاهش بارندگي داشته است به طوري كه به جاي بارش ميانگين 580 ميليمتري سالانه خود، در يك‌سال گذشته تنها 311 ميليمتر باران داشته است. اينها نشان مي‌دهد كه برخلاف اظهارنظرهاي عاميانه، مقدار بارش‌ها چندان هم زياد نبوده است.
ولي فكر كنم تهران وضعيت بهتري داشته است؟
نه. اينچنين نيست. باوجود بارش‌هاي خوبي كه به زعم شما داشتيم، البرز 18 درصد و تهران 15 درصد نسبت به سال گذشته كاهش بارندگي داشته است. اگر دقت مي‌كرديد بارش‌ها در تهران اكثرا پراكنده و محدود بود. يعني مثلا بيشتردر شمال شهر بارش داشتيم درحالي كه در جنوب شهر خبري از بارندگي نبود.
درمجموع، وضعيت بارش در كل كشور چطور بوده است؟
به‌طور خلاصه نسبت به سال گذشته 22 درصد كاهش بارش را در كل كشور داشته‌ايم. از لحاظ عدد و رقمي هم كه بخواهيم نگاه كنيم، ميانگين بارش باران در كشور در همين بازه سه ماهه كنوني ابتدايي سال 208 ميليمتر بوده كه متاسفانه امسال به 162 ميليمتر كاهش پيدا كرده است. همچنين ميانگين بارش «سالانه» باران نيز از 232 ميليمتر به 220 ميليمتر كاهش داشته كه همه اينها آمار نگران‌كننده‌اي هستند.
ولي قبول داريد كه امسال بارش‌هايي كه تا همين الان هم ادامه دارد، تا حدودي در سال‌هاي اخير بي‌سابقه بوده است؟ يعني سال‌هاي قبل اواخر ارديبهشت بارش‌ها تقريبا تمام شده بود ولي الان هنوز بارش داريم.
اين ناشي از الگوهاي جوي اروپاست. در هواشناسي پديده‌اي داريم به نام بندال يا بلاكينگ. در اين پديده، گرم و خشك شدن هوا در اروپا باعث مي‌شود تا رطوبت از روي درياي مديترانه به سمت ايران بيايد و بارش در اينجا زيادتر شود. اين پديده مي‌تواند برعكس باشد. يعني اگر اروپا مرطوب و باراني باشد، اينجا هوا خشك و كم بارش خواهد بود.
در فضاي مجازي خبري منتشر شده كه مدعي است افزايش بارش‌ها به دليل فرآيند باروري ابرهايي است كه توسط كشورهاي همسايه صورت گرفته است. اين فرضيه تا چه حد درست است؟
فقط مي‌توانم بگويم «شايعه» است و هيچ منبع علمي و تحليل منطقي درستي ندارد.
يعني نمي‌شود با باروري ابرها، مشكل كم آبي را تا حدودي كم كرد؟
نه. اگر اينگونه بود كه الان مشكل كم آبي در دنيا وجود نداشت! ضمن آنكه از لحاظ علمي هم اين شيوه براي ايران جواب نمي‌دهد.
چطور؟
به چند دليل عمده و كاملا علمي. اولا در ايران گرد و خاك زيادي درون لايه‌هاي ابرنفوذ مي‌كند و به طور طبيعي هسته‌هاي بارشي وجود دارد. بنابراين ديگر لزومي به تشكيل هسته‌هاي جديد بارش‌زا نيست. دوم اينكه‌گيريم كه مثلا با اين روش، بتوان در استان‌هاي مرطوبي مثل چهارمحال و بختياري بارش توليد كرد، ولي در اين بين تكليف شهرهايي مثل اصفهان چه خواهد شد؟ و سومين دليل اينكه محاسبات و ارزيابي اين روش بسيار سخت و پيچيده است و در ايران هنوز امكان چنين محاسباتي وجود ندارد.
پس راهكار و راه‌حلي براي كاهش كم‌آبي وجود ندارد؟
تنها راهكار همان اصلاح الگوي مصرف است و بس. تا وقتي كه مصرف آب خود را در هنگام استحمام و شست و شو يا در كشاورزي اصلاح نكنيم نمي‌توانيم انتظار بهبود وضعيت كنوني را داشته باشيم.
به اين ترتيب هيچ‌يك از بخش‌هاي دولتي و نهادهاي مختلف، به دنبال حل مشكل كم آبي از طريق روش باروري ابرها نيستند. درست است؟
بله. دقيقا. اگر هم خبري در اين زمينه منتشر مي‌شود، شايعه است.
و پيش‌بيني‌تان براي تابستان امسال چطور است ؟
براساس الگوها و نقشه‌هاي جهاني هواشناسي، به نظر مي‌رسد امسال تابستان نرمال و متعادلي را پيش رو داشته باشيم. البته اينها پيش‌بيني است و ممكن است براساس شرايط جوي الگوها تغييركند.
پاييز چطور؟ آيا امسال هم پاييز ديرتر از موعد آغاز خواهد شد؟
نه. برعكس. الگوهاي هواشناسي حكايت از آن دارد كه امسال پاييز زودهنگام و پربارشي را پيش رو خواهيم داشت.
بارش‌ها تاحدودي كمبود آب را جبران كرده اما هنوز تا استانداردهاي بارش نرمال فاصله زيادي داريم. البته شايد بد نباشد كه بدانيد، اين‌بارش‌ها بيشتر به سلسله جبال البرز و استان آذربايجان معطوف بود و در مقابل در بسياري ديگر از استان‌ها بارش‌ها حتي به‌شدت كمتر هم شده است.
در هواشناسي پديده‌اي داريم به نام بندال يا بلاكينگ. در اين پديده، گرم و خشك شدن هوا در اروپا باعث مي‌شود تا رطوبت از روي درياي مديترانه به سمت ايران بيايد و بارش در اينجا زيادتر شود. اين پديده مي‌تواند برعكس باشد. يعني اگر اروپا مرطوب و باراني باشد، اينجا هوا خشك و كم بارش خواهد بود.
نسبت به سال گذشته 22 درصد كاهش بارش را در كل كشور داشته‌ايم. از لحاظ عدد و رقمي هم كه بخواهيم نگاه كنيم، ميانگين بارش باران در كشور در همين بازه سه ماهه كنوني ابتدايي سال 208 ميليمتر بوده كه متاسفانه امسال به 162 ميليمتر كاهش پيدا كرده است.