تلاش جهت ترويج ثبات، امنيت و توسعه در بالكان
محمود فاضلي
تحولات منطقه‌اي، چشم‌انداز الحاق كشورهاي شرق بالكان به اتحاديه اروپا، موضوعات امنيتي، بحران مهاجرت، هماهنگي مواضع در آستانه اجلاس 1+16 (چين به‌علاوه كشورهاي شرق اروپا و بالكان)، كنفرانس برلين (دهم ژوئيه در لندن) و پروژه‌هاي زيرساختي در اجلاس سران كشورهاي يونان، بلغارستان، صربستان و روماني در نشستي با حضور رهبران اين كشور در شهر تسالونيكي يونان مورد بحث و بررسي قرار گرفت. همزمان با اجلاس يادشده، تظاهرات اعتراض‌آميزي عليه استفاده از عبارت «مقدونيه» توسط همسايه شمالي يونان و توافق اخير اين دو كشور برگزار شد. در اين اجلاس، طرفين حمايت خود از حقوق بين‌المللي به عنوان چارچوب همكاري و گفت‌وگو در منطقه و عضويت كشورهاي غرب بالكان به ويژه صربستان به اتحاديه اروپا را اعلام كردند. اين چهارمين اجلاس سران اين كشورها پس از اجلاس‌هاي گذشته در وارنا، بلگراد و بخارست است كه به عنوان يك تشكل همكاري ديپلماتيك در بالكان جهت ترويج صلح، ثبات، امنيت و توسعه نهادينه شده است.
به اعتقاد يونان، منطقه جنوب شرقي اروپا پس از بحران پناهجويان و بحران مالي يونان در سال‌هاي 2015 و 2016 و بحران‌هاي سياسي آلباني و مقدونيه در سال 2017، وارد فصلي جديد شده و امضاي توافق پيرامون مساله نام مقدونيه، رياست ادواري موفق‌آميز بلغارستان در اتحاديه اروپا و اجلاس فوق‌العاده سران اتحاديه اروپا و بالكان در صوفيا از تحولات مهم و مثبت ماه‌هاي اخير بوده است. در اين اجلاس موضوعات اجلاس 1+16 و كنفرانس برلين بررسي و اولويت‌هاي رياست اتريشي و بعد از آن رياست رومانيايي اتحاديه اروپا مورد بحث قرار گرفت. به اعتقاد طرف يوناني، تكميل پروژه‌هاي خط ريلي شهرهاي تسالونيكي- اسكوپيه بلگراد و خط ريلي تسالونيكي، پروژه‌هاي انرژي چون لوله گاز IGB و كريدور عمودي، موجب ارتقاي ژئوپولتيك منطقه خواهد شد.
يونان در سال‌هاي اخير از سوي بعضي كشورهاي شرق اروپا براي بازگرداندن مجدد پناهجويان به اين كشور، تحت فشار بوده است. مجارستان معتقد است نخستين نقطه ورود به اروپا، يونان است و پناهجوياني كه وارد اروپا مي‌شوند حتي اگر در يونان به ثبت نرسيده باشند بايد به اين كشور بازگردانده شوند. اين كشور عملا مراجع يوناني را متهم به عدم ثبت تمامي پناهجويان كرده و مدعي است وظيفه نداريم كساني كه به مرز مجارستان مي‌رسند را ثبت كنيم، چراكه آنان از يونان آمدند كه ظاهرا اين افراد را ثبت نكرده است. با اين وجود ما آنان را ثبت مي‌كنيم اما هرگز نمي‌پذيريم كه مجارستان نخستين كشور ورود به اروپاي اين افراد بوده است. معتقديم اين دسته از افراد را نبايد از آلمان به مجارستان بازگرداند تا به يونان بازگردند. مجارستان در مجموع تاكيد دارد هيچكدام از پناهجويان بازگردانده شده از اروپاي غربي را نخواهد پذيرفت، اما براي كمك جهت انتقال آنها به «يونان» آمادگي دارد. اتريش و آلمان تمايل دارند «مسير جنوبي» براي ورود پناهجويان به اين كشورها بسته شود. اتريش حتي قصد دارد در مورد توقف مهاجرت غيرقانوني با يونان و ايتاليا وارد مذاكره شود و اصرار دارد پناهجوياني كه در خاك يونان و ايتاليا درخواست پناهندگي كردند بايد به اين كشورها بازگردند. نخست‌وزير روماني كه حامي عضويت تمامي كشورهاي غرب بالكان به اتحاديه اروپا است معتقد است اين حمايت در رياست ادواري روماني در اتحاديه اروپا در نيمه اول 2019 شكل عملي پيدا خواهد كرد. روماني خواستار افزايش ديدارهاي وزراي حمل و نقل چهار كشور جهت پيشبرد پروژه‌هاي مشترك منطقه‌اي است. بلغارستان كه خواستار توسعه پروژه‌هاي عمراني است تا پايان سال جاري شاهد آماده شدن بزرگراه اين كشور با صربستان خواهد بود. چهار كشور فوق يك حلقه حمل و نقلي در قالب بزرگراه‌ها و خطوط ريلي تشكيل خواهند داد. در اين چارچوب، عوارض گرفته مي‌شود و براي اين منظور شركت مشتركي تاسيس خواهد شد كه درآمد حاصل را ميان چهار كشور تقسيم مي‌كند. اين اقدام به منظور تسهيل و تسريع حمل و نقل انجام خواهد شد. از ديگر دغدغه‌هاي اين كشور موضوع مهاجرت‌هاي غيرقانوني پناهجويان به اين كشور است. به اعتقاد اين كشور، قرارداد دوبلين كه بر اساس آن، بايد پناهجويان به اولين كشور محل ورود آنها به خاك اتحاديه اروپا بازگردانده شوند، لازم است كه تغيير داده شود چرا كه اين قرارداد در شرايط بحران كارآمد نبوده و قرار نيست بلغارستان به مركز اسكان پناهجوياني تبديل شود كه احتمالا از آلمان و ديگر كشورهاي اروپايي به كشور محل ورود آنها به اتحاديه اروپا بازگردانده خواهند شد. به باور مقامات اين كشور، هركسي مسوول مرزهاي خود است و از زماني كه موج مهاجرت‌ها آغاز شد، بلغارستان تدابير فوري اتخاذ و حصار مرزي احداث كرد، در پليس و ژاندارمري سرمايه‌گذاري و قوانين خود را تغيير داده و وظيفه محافظت از مرزها را به ارتش محول كرد. توافق انجام شده با تركيه و اهميت آن بر امنيت اروپا، نشست سران اتحاديه اروپا با رييس‌جمهور تركيه در ماه مارس در شهر وارنا براي تداوم اين توافقنامه بسيار كليدي است و تلاش‌هاي صورت گرفته امنيت مرزهاي خارجي اتحاديه اروپا را تضمين مي‌كند. به باور نخست‌وزير بلغارستان، تدابير اصلي در جهت مبارزه با مهاجرت غيرقانوني، كه از جانب بلغارستان پيشنهاد شده‌اند، بايد به صورت همزمان جاري شوند كه شامل تضمين مراقبت از مرزهاي خارجي اتحاديه اروپا به همراه كمك مالي، انساني و فني است و با كشورهاي خارج از اتحاديه اروپا بايد مذاكره شود تا توافقنامه‌هاي جديدي با كشورهاي ثالث (همانند تركيه)، ايجاد شود.
صربستان كه از حاميان توافق اخير آتن و اسكوپيه پيرامون مساله «نام جمهوري مقدونيه» است ضمن ابراز رضايت از نتايج اجلاس چهارجانبه و قدرداني از حمايت ساير كشورهاي اين اجلاس براي عضويت صربستان در اتحاديه اروپا، بر همكاري چهار كشور در توسعه پروژه‌هاي مشترك در منطقه تاكيد دارد.