چگونه ناسا چهل سال عقب افتاد؟
محسن خسروجردي
كاوش روي سطح مريخ داستان طول و درازي دارد. همواره دانشمندان نگاهي ويژه به اين سياره داشته‌اند و آنقدر مريخ براي زميني‌ها دوست‌داشتني بوده است كه گهگاه از موجودات فضايي با نام مريخي‌ها ياد مي‌كنيم. طبق گزارشي كه در مجله New Scientist منتشر شده است چهل سال پيش، احتمالا ناسا در ماموريتي باعث از بين رفتن تصادفي اولين مولكول‌هاي آلي كشف شده در مريخ شده است. پژوهشگران با اعلام اينكه ممكن است در ماموريت مريخ‌نورد تحت عنوان كاووشگر «كنجكاوي» كه در سال 1976 انجام شد و ناسا سرپرستي آن را بر عهده داشت، مولكول‌هايي آلي يا مولكول‌هايي نشانگر حيات كشف شده باشد.
پيش‌تر از سال 2014 ميلادي به عنوان سال كشف اولين مولكول‌هاي آلي در مريخ ياد مي‌شد. تا پيش از اين كشف بابت بارش شهابي متناوب شهاب‌سنگ‌هاي كربني بر سطح سياره سرخ، دانشمندان به وجود مواد آلي روي اين سياره اميد داشتند؛ اميدي كه در سال 1976 پس از ماموريت ناموفق دو مريخ‌نورد وايكينگ و پيدا نشدن مواد آلي روي مريخ كمرنگ شد.
دانشمندان هيچ توضيحي براي اين شكست نداشتند و نتيجه اين ماموريت غيرمنطقي به نظر مي‌آمد. كريس مك‌كي، پژوهشگري كه در زمينه سيارات فعاليت مي‌كند و عضو مركز مطالعاتي ناسا است در اين خصوص مي‌گويد: «نتيجه اين ماموريت غيرقابل قبول بود و با دانسته‌هاي ما از مريخ همخواني نداشت.»
اين شكست مشكوك پاياني براي كاوش در مريخ نبود. مريخ‌نورد بعدي، فونيكس، در سال 2008 ميلادي توانست مولكول‌هاي ماده پركلرات را روي سياره سرخ كشف كند. پركلرات نوعي نمك است كه روي زمين از آن براي آتش‌بازي استفاده مي‌شود و در دماي بسيار بالا به‌شدت قابل اشتعال است. با توجه به اينكه خاك مريخ دماي بالايي ندارد، اين ماده بر سطح اين سياره به حيات خود ادامه مي‌دهد. اما پژوهشگران اخيرا گمانه‌زني كرده‌اند كه احتمالا تجهيزات آزمايشگاهي مريخ‌نورد وايكينگ در سال 1976 ميلادي با بالا بردن دماي خاك سياره مريخ باعث از بين رفتن اين ماده شده‌اند. اين مريخ‌نورد از دستگاه كروماتوگرافي گازي و طيف‌سنج جرمي استفاده مي‌كرد كه مي‌تواند عناصر تشكيل‌دهنده مواد مختلف را بررسي كند. از طرفي اين دستگاه براي انجام اين آزمايش بايد نمونه‌هاي خاكي كره مريخ را گرم مي‌كرد تا بتواند مولكول‌هاي آلي را تشخيص بدهد. در نتيجه با توجه به اينكه پركلرات در خاك قرار دارد، ممكن است تجهيزات آزمايشگاهي وايكينگ اين مولكول‌ها و ساير مولكول‌هاي آلي موجود در خاك را سوزانده باشند.
كشف پركلرات در خاك مريخ، اميد دوباره‌اي به دانشمندان داد تا ماموريت وايكينگ را دوباره بررسي كنند. با اين وجود، كشف پركلرات دليل موجهي براي نشانه رفتن انگشت اتهام به سوي وايكينگ نيست و نمي‌توان به طور قطع گفت كه در آن ماموريت مواد آلي يافت شده به اشتباه از بين رفته باشند. البته شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد مولكول‌هاي آلي ديگري همچون كلروبنزن توسط ماموريت‌هاي اخير كنجكاوي روي سطح مريخ كشف شده است. جالب است بدانيد كه كلروبنزن از سوختن كربن با پركلرات به دست مي‌آيد و اين موضوع شك دانشمندان را به از بين رفتن مواد آلي در ماموريت 40 سال پيش وايكينگ بيشتر كرد.
همين موضوع باعث شد تا پژوهشگران به دنبال كشف شواهد بيشتري در تاييد اين خطاي آزمايشي در ماموريت سال 1976 ميلادي باشند. در پژوهشي اخير كه ژورنال ژئوفيزيك منتشر كرده گروهي از دانشمندان حاضر در مركز تحقيقاتي لاتموس در فرانسه به سرپرستي كريس مك‌كي داده‌هاي به دست آمده از وايكينگ را دوباره بررسي كردند.
اين تيم تحقيقاتي در طول اين پژوهش‌ها دريافتند كه در آن ماموريت عنصر كلروبنزن هم پيدا شده، عنصري كه ممكن است ناشي از سوختن مواد آلي درون خاك ايجاد شود. با اين حال همچنان حتي دانشمندان حاضر در اين پژوهش به راي قطعي در خصوص اشتباه ناسا در ماموريت خود نرسيده‌اند و شواهد به دست آمده كافي نيست. برخي از پژوهشگران حاضر در اين مطالعه معتقدند، ممكن است كلروبنزن كشف شده از روي زمين بر تجهيزات وايكنيگ قرار گرفته و مانده باشد. اما با وجود اين شك و ترديد پيش آمده، بسياري از پژوهشگران معتقدند مقاله منتشرشده از سوي اين گروه مطالعاتي شواهد قابل قبولي در خصوص اين اشتباه تاريخي ناسا به دست مي‌دهد.
space.com