ميثم سليماني
در دو سال متمادي ايران و تركيه با دو اتفاق تقريبا مشابه روبه‌رو شدند. بيش از يك سال پيش رفراندوم قانون اساسي تركيه و انتخابات رياست‌جمهوري در ايران برگزار شد. هنگامي كه ميزان راي‌دهندگان در اين دو انتخابات مشخص شد براي ايرانيان بسيار غرورآفرين بود كه حضوري مثبت‌تر از مردم كشور همسايه غربي خود در انتخابات داشتند و توانستند رييس‌جمهور منتخب خود را انتخاب كنند و اين درحالي بود كه در همان دوران بسياري اعتقاد داشتند مشاركت حداقلي مردم تركيه در رفراندوم قانون اساسي اين كشور موجب شد تا تركيه تا حد زيادي از مسير دموكراسي خارج شود. با گذشت يك سال، اتفاقي مشابه در ايران و تركيه رخ داد. هر‌دو ازسوي ايالات متحده تحت تحريم قرار گرفتند و ارزش پول ملي هر دو كشور به‌شدت سقوط كرد. باز هم در دو كشور واكنش متفاوت بود اما اين‌بار برعكس آن، مردم ايران به سمت صرافي‌ها براي خريد طلا و ارز هجوم بردند تا با خريد دلار و طلا از سرمايه‌هاي خود حفاظت كنند و همين امر باعث شد تا ارزش پول ملي ايران روز به روز كاهش يابد. اما درطرف مقابل در روزهايي كه ارزش پول ملي تركيه يعني لير در برابر دلار روز‌به‌روز كاهش پيدا مي‌كرد، مردم تركيه هم جلوي صرافي‌ها صف كشيدند اما نه براي خريد ارز بلكه براي فروش تا بتوانند ارزش پول ملي خود را حفظ كنند. حال نبرد اقتصادي براي تركيه و ايران ادامه دارد و بايد ديد دو كشور چگونه از اين بحران خارج خواهند شد.
انسجام براي جلوگيري از سقوط
لير تركيه در سال جاري بيش از 40 درصد از ارزش خود را از دست داد و در روز دوشنبه به ركورد هر دلار امريكا 24/7 لير رسيد. نگراني‌ها از عدم پرداخت بدهي‌هاي دولت و از دست دادن و تخريب روابط تركيه با ايالات متحده به عنوان يكي از بزرگ‌ترين متحدان ناتو موجب اين اتفاق در تركيه شد. كاهش ارزش لير تركيه طي روزهاي اخير بازارهاي جهاني را نيز با افت سرمايه مواجه كرده بود.
اما از روز سه‌شنبه، لير تركيه براي نخستين‌بار از ماه جولاي نرخ صعودي را تجربه كرد و به رقم هر دلار امريكا 2/6 رسيد. اردوغان طي روزهاي گذشته اعلام كرده كه تركيه هدف يك جنگ اقتصادي است و خواستار آن شد تا ترك‌ها براي فروش دلار و يورو به منظور افزايش ارزش پول ملي تركيه قدم بردارند. اردوغان در سخنراني كه در جمع اعضاي حزب عدالت و توسعه در پارلمان سخنراني داشت، گفت: همراه با مردم به صورت قاطعانه در برابر رشد نرخ ارز، نرخ بهره و تورم مقاومت خواهيم كرد. وي درادامه افزود: از استقلال اقتصادي‌مان حمايت خواهيم كرد.
لازم به ذكر است كه ايالات متحده تحريم‌هايي را عليه دو وزير دولت تركيه به اتهام دست داشتن در دستگيري كشيش اندرو برانسون در تركيه اعمال كرد و هفته گذشته واشنگتن تعرفه‌هاي صادرات فلزات تركيه را نيز افزايش داد. هدر نائورت سخنگوي وزارت امورخارجه ايالات متحده گفت كه مشكلات اقتصادي تركيه به دليل تحريم‌هاي امريكا آغاز نشده است. وي افزود: اگر از اقتصاد‌دانان بپرسيد قطعا به شما مي‌گويند آنچه در تركيه اتفاق افتاده، فراتر از سياست‌هاي اخير ايالات متحده عليه تركيه بوده است.
شعله‌ور شدن اختلافات
كاخ سفيد اعلام كرده است كه دونالد ترامپ از اينكه رييس‌جمهور تركيه كشيش برانسون را آزاد نكرده سرخورده شده است. سارا سندرز سخنگوي مطبوعاتي كاخ سفيد گفت: رييس‌جمهور دراين‌خصوص بسيار سرخورده شده است. يك مقام آگاه در كاخ سفيد به رويترز اعلام كرد كه ايالات‌متحده به تركيه هشدار داده است كه در صورت عدم آزاد‌سازي كشيش برانسون فشار اقتصادي بيشتري را بر تركيه اعمال خواهد كرد.
با اين حال خبرهايي كه از تركيه به گوش مي‌رسد و گزارش‌هايي كه از اين كشور مخابره مي‌شود، نشان مي‌دهد فراخوان اردوغان مورد استقبال عموم مردم تركيه قرار گرفته است. اقدامي كه ترديد بسيار زيادي در خصوص اجابت شدن آن از سوي مردم وجود داشت. تنها در روز سه‌شنبه معامله‌گران ارز در يك منطقه استانبول اعلام كردند كه مردم بيش از 100 هزار دلار را به لير تبديل كردند.
برخي رسانه‌هاي خبري تركيه‌اي همچنين گزارش دادند در شرايطي كه مردم عليه امريكا شعار مي‌دادند، تاكيد مي‌كردند كه ما در جنگ اقتصادي پيروز خواهيم شد. در اين بين حتي تصاويري از معترضان منتشر شده است كه در حال سوزاندن دلار در تركيه بودند و در برخي بانك‌ها و صرافي‌ها صف‌هاي طولاني براي تبديل ارز‌هاي خارجي به لير تشكيل شده بود.
اردوغان همچنين روز گذشته اعلام كرد كه تركيه محصولات الكترونيكي ايالات متحده را تحريم كرده است. وي گفت: اگر امريكايي‌ها اپل دارند، سامسونگ در طرف ديگر هست و خودمان در اينجا وستل هم داريم. پس از اشاره كردن اردوغان به كمپاني وستل تركيه عملا پنج درصد به ارزش سهام اين شركت افزوده شده است. بعد از اين سخنان گفته مي‌شود برخي از طرفداران اردوغان كه صحبت‌هاي او را شنيدند اپل‌هاي خود را شكستند.
حمايت تمام‌قد از اردوغان
در اين بين حتي بازرگانان و افراد بخش خصوصي تركيه نيز پشت سر اردوغان قرار گرفته‌اند. عارف شمشك يكي از بازرگانان تركيه‌اي به رويترز با اشاره به كودتاي شكست‌خورده سال 2016 گفت: ما در روز 15 جولاي با زندگي خود از او (اردوغان) حمايت كرديم. اكنون نيز ما با كالاهاي‌مان از او حمايت خواهيم كرد. ما تا پايان از او حمايت مي‌كنيم.
اما از سوي ديگر اميت ييلماز يك فروشنده از برخي رفتارها نيز خشمگين است. او مي‌گويد: من يك دختر 16 ساله دارم. اگر شما مي‌توانيد آيفون را از او دور كنيد. شما مي‌توانيد به مردم در حال حاضر بگوييد ديگر آيفون نخرند؟ من بعيد مي‌دانم كه بتوانيد.
اردوغان اعلام كرد كه دولت وي انگيزه‌هاي بيشتري را براي شركت‌هاي ديگري كه قصد سرمايه‌گذاري در تركيه دارند، فراهم مي‌كند. او تاكيد كرد كه اگر اكنون پول‌مان را به ارز خارجي تبديل كنيم چون خطر وجود دارد ما اين پول را به دشمن مي‌دهيم.
جنگ اقتصادي تمام‌عيار
با اين حال برخي اقتصاددان‌ها نسبت به سياست‌هاي دولت تركيه نگران هستند. آنها معتقدند كه اگرچه بانك مركزي تركيه نسبت به تضمين نقدينگي اقدام كرده است اما ممكن است اين سياست‌ها تنها برخي مشكلات اقتصادي را در كوتاه‌مدت حل كند. اما ممكن است در دراز‌مدت اقتصاد تركيه را بار ديگر با چالش مواجه كند. از روز سه‌شنبه اوراق قرضه‌اي كه توسط بانك‌هاي منتخب تركيه صادر شده است در روز سه‌شنبه ارزش آن كاهش يافت ولي اوراق قرضه دولتي ارزشش ثابت باقي ماند.
گفتني است تركيه اكنون نيازمند آن است براي جلوگيري از آسيب‌هاي بيشتر اقتصادي به سمت بهبود شرايط خود قدم بردارد. اگرچه سياست‌هاي اقتصادي اين كشور چالش‌هايي را در تركيه به وجود آورد اما در عمل تحريم‌هاي امريكا موجب شد تا مردم تركيه مشكلات را فراموش كنند و حتي احزاب مخالف دولت نيز پشت سر اردوغان در برابر امريكا قرار گيرند. در حال حاضر روابط ايالات متحده با تركيه بر سر منافع مختلف در بحث سوريه، برنامه آنكارا براي خريد سيستم دفاع موشكي از روسيه، توقف فروش جنگنده‌هاي 35- F از سوي امريكا به تركيه و بازداشت كشيش برانسون به‌شدت صدمه ديده است.
جان بولتون، مشاور امنيت ملي ايالات متحده در روز دوشنبه با سفير تركيه در امريكا براي بحث در مورد بازداشت كشيش برانسون ملاقات كرد. در اين ملاقات هيچ نشانه‌اي براي حل اختلافات وجود نداشت. آنكارا بارها اعلام كرده است كه پرونده در دادگاه است و قوه قضاييه به شكلي مستقل در اين زمينه اقدام خواهد كرد. در حال حاضر نيز چشم‌انداز روشني در خصوص آزادي اين كشيش براي فروكش كردن اختلافات وجود ندارد. در حال حاضر نيز با تعرفه‌هايي كه تركيه روي كالاهاي امريكايي وضع كرده اين چالش نيز چند‌برابر شده است. تركيه روي محصولات امريكايي از جمله اتومبيل، الكل و تنباكو تعرفه برقرار كرده است. معاون رييس‌جمهور تركيه در توييتر گفت كه اين اقدامات در پاسخ به حمله عمدي دولت ايالات متحده به اقتصاد ما است.
بر اساس بخشنامه‌اي كه در روز چهارشنبه منتشر شد، دولت تركيه تعرفه‌هاي واكنشي خود نسبت به خودروهاي امريكايي را به 120درصد افزايش داد، همچنين تعرفه‌هاي نوشيدني‌هاي الكلي امريكايي نيز به 140 درصد يعني دوبرابر رسيد. ديگر محصولات از جمله، ميوه، زغال‌سنگ، لوازم آرايشي و برنج نيز شامل اين بخشنامه شده‌اند. همچنين از آنجايي كه رجب طيب اردوغان از مردم خواسته تا محصولات الكترونيكي ايالات متحده را نيز تحريم كنند اين سوال پيش مي‌آيد كه آيا فروش و واردات اين محصولات نيز با چالش مواجه مي‌شود يا خير.
ابراهيم كالين سخنگوي رياست‌جمهوري تركيه روز چهارشنبه اعلام كرد، تركيه به دنبال يك جنگ اقتصادي نيست، اما ما نمي‌توانيم در صورت حمله به ما، هيچ واكنشي نشان ندهيم. به نظر مي‌رسد اين تعرفه‌ها بخشي از تجارت 19 ميليارد دلاري امريكا با تركيه را طي يك‌سال را با مشكل مواجه مي‌كند. اما نكته قابل‌توجه اينجاست كه حداقل ارزش لير توانسته بار ديگر در معاملات تجاري صبح چهارشنبه اروپا 6 درصد رشد داشته باشد.
به نظر مي‌رسد اولين اقدام تركيه براي مقابله با اين اتفاق اطمينان به سرمايه‌گذاران باشد. سرمايه‌گذاران در هفته‌هاي اخير به دليل عدم اقدام بانك مركزي براي تضمين سرمايه‌ها و افزايش تورم و كاهش نرخ بهره از شرايط نا‌اميد شده بودند اما در حال حاضر تضمين‌هاي بانك مركزي مي‌تواند اطمينان را دوباره به سرمايه‌گذاران تا حدي بازگرداند.
برخي در طول دوره انتخابات معترض بودند كه اردوغان قصد دارد كنترل بر بانك مركزي را افزايش دهد، زيرا در طول دوره انتخابات رياست‌جمهوري اردوغان عنوان كرده بود نرخ‌هاي بهره مادر و پدر همه شرارت‌ها است. هرچند اردوغان مخالف افزايش نرخ بهره است اما دليل روشني براي كاهش نرخ بهره وجود ندارد. با اين حال سرمايه‌گذاران خواهان آن هستند كه بانك مركزي با قدرت بيشتري از اهرم‌هاي خود براي كنترل وضع موجود استفاده كند.
در انتظار شرايط سخت
به گفته كارشناسان اقتصادي، حداقل در كوتاه‌مدت تورم در تركيه افزايش خواهد يافت و به فقرا آسيب خواهد رسيد. قيمت كالاها افزايش مي‌يابد. فايننشال‌تايمز در 27جولاي گزارش داد، اتحاديه نانوايي تركيه اعلام كرد كه 15 درصد قيمت نان را افزايش مي‌دهد. قيمت آيفون نيز در اين زمان يك‌چهارم افزايش يافت. كسب و كارها نيز نگران قيمت‌هاي بالاتر واردات شده‌اند. چارلز رابرتسون اقتصاد‌دان ارشد جهاني در گفت‌وگو با الجزيره عنوان كرد كه در بهترين حالت ممكن رشد اقتصادي تركيه در سال جاري ميلاري 2تا3 درصد خواهد بود. وي افزود: اين اتفاق براي ترك‌ها سخت خواهد بود زيرا هزينه‌هاي آنها نيز افزايش خواهد يافت. هرچند انتظار مي‌رود دولت اقداماتي را براي بهبود اوضاع انجام دهد.
تحليلگران اكنون نگران واكنش‌هاي بازارهاي جهاني به اتفاقات دروني تركيه هستند. كارشناسان معتقدند در حال حاضر تركيه بايد نرخ بهره را براي كنترل وضعيت افزايش دهد. الجزيره به نقل از يك كارشناس اقتصادي نوشت، اگر اردوغان از بالا بردن نرخ بهره اجتناب كند، ارزش ليره سقوط خواهد كرد. وي مي‌افزايد: ما به سناريويي نگاه مي‌كنيم كه در آن ارز به صورت كامل سقوط مي‌كند، تورم بالا مي‌رود و ترك‌ها با يك چرخ ليره بايد به دنبال خريد نان باشند. زيرا دلار اساسا باعث مي‌شود كه اقتصاد كشور را به زانو درآورد. بنابراين تركيه اكنون با يك هشدار روبه‌رو است اگر تركيه بخواهد كماكان با سياست‌هايي كه اردوغان به آن علاقه‌مند است شرايط را دنبال كند.
تماس تلفني اردوغان - مركل
مقامات تركيه روز گذشته اعلام كردند، رجب‌طيب‌اردوغان رييس‌جمهوري تركيه به صورت تلفني با آنگلا مركل صدراعظم آلمان صحبت و تاكيد كرد كه يك اقتصاد قوي در تركيه به نفع آلمان است. به گفته مقامات، رهبران دو كشور، تعهد خود را نسبت به برگزاري نشست‌هاي بلندمدت و برقراري ارتباط براي تقويت همكاري تاكيد كردند. همچنين بنا شده است وزير دارايي و خزانه‌داري تركيه با همتاي آلماني خود ديدار داشته باشد اما تاريخي براي آن ارايه نشده است.
سفر امير قطر به تركيه
در شرايطي كه تركيه در يك نبرد تجاري با امريكا به‌سر مي‌برد روز گذشته امير قطر براي ديدار با رجب‌طيب اردوغان به آنكارا سفر كرد. قطر كه خود در روزهاي تحريم‌هاي عربستان و امارات عليه خود، تركيه و ايران پشت اين كشور قرار گرفتند به نظر مي‌رسد قطر نيز قصد جبران دارد. تركيه و قطر به‌طور سنتي روابط خوبي دارند. تركيه داراي يك پايگاه نظامي در قطر است و از قطر دربرابر كشورهاي امارات، عربستان و بحرين حمايت كرد. بانك ملي قطر، بزرگ‌ترين بانك مركزي خاورميانه و شمال آفريقا است. 14 درصد از وام‌هاي قطر مربوط به تركيه است. در حال حاضر قطر 15 درصد از سرمايه بزرگ‌ترين بانك تركيه (QNB) را در اختيار دارد. از همين رو قطر تلاش دارد تا با حمايت‌هاي خود اجازه ندهد اقتصاد تركيه دچار چالش شود تا سرمايه‌هاي خود نيز مطمئن باقي بماند.