گزارشي درباره سالن‌هايي كه فقط در اخبار افتتاح مي‌شوند
جاي خالي تئاتر در مديريت شهري
بابك احمدي
مديرعامل شركت توسعه فضاهاي فرهنگي شهرداري تهران چندي قبل اعلام كرد در 10 سال گذشته ٥ هزار و ٥٠٨ صندلي تئاتر به سرانه شهر تهران اضافه شده است. جعفري در ادامه اظهار اميدواري كرده كه شركت توسعه فضاهاي فرهنگي بتواند با حمايت شهرداري، مراكزي به قول خودش «حرفهاي» مثل مركز تئاتر تهران (خاوران)، مركز نمايش‌هاي آييني صبا و مكان‌هاي دايمي ديگري نيز براي اجراي آثار نمايشي در پايتخت ايجاد كند. انتشار اين خبر بيش از آنكه حامل واقعيت‌هاي عيني اعلام شده در آمار و ارقام باشد، پيام آور حقايقي درباره جريان‌هاي پشت‌پرده مديريت شهري و برنامه‌ريزي نزد مسوولان اين سازمان است. چراكه اندك دقت به تاريخ آغاز ساخت و ساز مجموعه تئاتر تهران در خاوران - از سال 87 - و توجه به اين نكته كه مراكز ياد شده تا اين لحظه و در فاصله چند ماه باقيمانده به پايان سال 95 همچنان افتتاح نشده‌اند، آشكارا بيانگر تناقض در اظهارنظرها و واقعيت در جريان به نظر مي‌رسد.
عليرضا جعفري در گفت‌وگويي كه با روابط عمومي شركت توسعه فضاهاي فرهنگي انجام داده گفته است «مكان و فضاي نمايشي به عنوان يكي از اركان اصلي شكل‌گيري يك اثر نمايشي محسوب مي‌شود كه اگر آن را در اختيار نداشته باشيم تئاتري رخ نخواهد داد.» او در ادامه از راه‌اندازي 29 سالن تئاتر از سوي شركت توسعه فضاهاي فرهنگي طي 10 سال اخير خبر مي‌دهد. «اين سالن‌ها در مجموعه‌هاي مختلف ازجمله باغ و آمفي تئاتر باغ خسروشاهي، تماشاخانه ايرانشهر، مركز نمايش‌هاي آييني صبا، مركز تئاتر حرفهاي شهر (خاوران)، بوستان امير سليماني، باغ كتاب تهران، ايوان شمس، موزه انتظامي، باغ موزه زندان قصر و مجموعه فرهنگي تجاري ورزشي البرز لشگرك.»
اما روي ديگر سكه...
27 مهر ماه سال 1391 جمعي از هنرمندان در قالب يك تور از مجموعه‌هاي هنري جديد پايتخت شامل مركز يا پرديس تئاتر حرفهاي خاوران، مركز نمايش‌هاي آييني صبا و باغ‌موزه قصر بازديد كردند اما اين بازديد با انتقادهاي تعدادي از هنرمندان درباره نحوه ساخت اين اماكن و ايرادهاي فني موجود در آنها همراه بود. براساس گزارش‌هاي منتشر شده، دكتر علي رفيعي، پري صابري، مسعود رايگان، مرضيه برومند، راضيه برومند، بهرام شاه‌محمدلو، هادي مرزبان، زنده‌ياد داود رشيدي، ستاره اسكندري، علي‌اصغر دشتي از جمله افراد حاضر در اين بازديد بودند.
اشاره به اين نكته نيز لازم است كه به عنوان نمونه «مركز تئاتر تهران» با مساحتي معادل ۲۷ هزار و ۹۶۰ مترمربع و زيربناي ۱۸ هزار و ۱۸۲ مترمربع، (براساس اطلاعات سايت شوراي شهر تهران) جنب فرهنگسراي خاوران قرار دارد و شنيده‌ها از صرف بودجه 80 ميليارد توماني براي احداث آن حكايت مي‌كند. علي رفيعي، كارگردان شناخته شده تئاتر ايران كه در برهه‌اي به عنوان مدير مجموعه تئاترشهر فعاليت داشت پس از مشاهده ساخت‌وساز صورت گرفته به انتقاد از بعضي بي‌توجهي‌ها مي‌پردازد «اينجا سالن تئاتر نيست چون در اين مجموعه حفره‌اي در نظر گرفته شده كه فاصله بسياري ميان تماشاگر و صحنه مي‌اندازد. آيا قرار است اپرا دوباره به ايران برگردد؟ اينجا بيشتر به كار اپرا مي‌آيد. هر چند كه براي اپرا هم ايراد دارد.»
اين هنرمند در ادامه صحبت‌هايش به ارايه توضيح درباره ويژگي‌هاي يك سالن استاندارد تئاتر پرداخته و به نكته‌اي مهم اشاره مي‌كند. «بيشترين چيزي كه در اينجا مورد فراموشي قرار گرفته «تئاتر» است.» و سپس خطاب به معماران و سازندگان بنا مي‌گويد: «به عنوان يك آدم حرفهاي كه 52 سال در اين زمينه تجربه دارم، مي‌گويم اگر اين ايرادها را جبران نكنيم يك فاجعه است. اشكالي ندارد اگر ناچار شويد آنها را از نو بسازيد. بهتر از اين است كه يك سالن تئاتر داراي مشكل بسازيد و اين همه سرمايه! را هدر دهيد. اگر مي‌خواهيد سالن تئاتر بسازيد با تئاتري‌ها مشورت كنيد.»
اما علي رفيعي تنها هنرمندي نبود كه در بازديد مورد نظر لب به انتقاد گشود. مسعود رايگان، ديگر هنرمند حاضر در اين برنامه نيز خطاب به سازندگان گفت: «با اين شيوه ساخت سالن، شهروند تهراني يك سالن مجهز تئاتر را از دست داده است چون اينجا سالن تئاتر نيست و سالن اپراست.»
رايگان سپس در پاسخ به يكي از مسوولان مجموعه خاوران كه پرسيد «از نظر شما اشكال چيست؟» بيان كرد: «حالا ديگر اين ساختمان ساخته شده و فقط مي‌توان گفت حيف!» علي رفيعي نيز در ادامه صحبت‌هاي رايگان اضافه مي‌كند «دلم مي‌سوزد بابت اين همه سرمايه‌اي كه هدر مي‌رود.»
مشاهده‌ها و جست‌وجوي ساده در سامانه‌هاي فروش اينترنتي بليت آثار نمايشي نشان مي‌دهد هيچ‌يك از سالن‌هاي ساخته شده توسط شهرداري تهران آن هم با صرف هزينه‌هاي ميلياردي از محل درآمدهاي اين سازمان – پرداخت‌هاي عمومي شهروندان- بعد از گذشت چندين سال همچنان وارد چرخه فرهنگي نشده‌اند. از ميان تمام سالن‌هاي مورد نظر مديرعامل شركت توسعه فضاهاي فرهنگي شهرداري تهران فقط تماشاخانه ايرانشهر است كه به صورت جدي در زمينه اجراي آثار تئاتري فعاليت مي‌كند. ساخت تماشاخانه ايرانشهر هم به يمن پيگيري مجدانه و خون‌دل خوردن‌هاي بهروز غريب‌پور محقق شد.
در اين ميان اما رصد اخبار منتشر شده به بهانه افتتاح پرديس تئاتر تهران در خاوران يا مركز نمايش‌هاي آييني سنتي «صبا» واقع در خيابان شريعتي قابل تامل به نظر مي‌رسد. «بزرگ‌ترين مجموعه سالن‌هاي تئاتر خاورميانه امروز افتتاح مي‌شود»، «افتتاح رسمي پرديس تئاتر تهران به تعويق افتاد»، «افتتاح مجموعه پرديس تئاتر تهران همزمان با اختتاميه جشنواره تئاتر شهر»، «پرديس تئاتر شهر تهران بعد از ماه صفر افتتاح مي‌شود»، «بزرگ‌ترين مجموعه سالن‌هاي تئاتر خاورميانه امروز افتتاح مي‌شود»، «صلاحي: پرديس تئاتر تهران، دهه فجر افتتاح مي‌شود»، «پرديس تئاتر خاوران مرداد افتتاح مي‌شود»، «پرديس خاوران ميزبان سي‌وپنجمين جشنواره تئاتر فجر» و فهرست بلند بالاي تيترهاي داغ ادامه دارد. اين ميزان خوشبيني نزد اهالي رسانه نيز قطعا مبنايي جز اهميت توجه به كمبود زيرساخت‌هاي فرهنگي به ويژه در عرصه هنرهاي نمايشي ندارد. اما متاسفانه تمايل افسارگسيخته بعضي مسوولان به خبرسازي به اين بهانه فقط به ذهنيت بهره‌برداري تبليغاتي از موضوع دامن مي‌زند.
گروكشي سياسي و انتخاباتي حول مجموعه فرهنگي غيرفعال!
هنگام برگزاري سي‌ودومين و سي‌وسومين جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر بود كه مسوولان اعلام كردند پرديس تئاتر تهران ميزبان آثار نمايشي مي‌شود به اين اميد كه اجراي تئاتر در اين مجموعه پرهزينه سرانجام رنگ واقعيت به خود بگيرد. علي مرادخاني، معاون امور هنري دي ماه 92 و تنها يك روز پس از بازديد مجموعه براي افتتاح جشنواره تئاتر فجر راهي جزيره كيش شد. علي جنتي، وزير سابق فرهنگ و ارشاد اسلامي نيز 22 دي سال 93 به همراه معاون اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران به بازديد از مجموعه پرداخت و در جمع خبرنگاران اعلام كرد «احداث پرديس حرفهاي تئاتر، فرصت مغتنمي براي همكاري صميمانه فرهنگي درجهت تعامل دوسويه وزارت ارشاد اسلامي وشهرداري تهران است تا براساس منويات مقام معظم رهبري آثار فاخر و ماندگار درنظام جمهوري اسلامي ايران خلق شود.»
نكته اينكه غايب بزرگ تمام اين ديدارها «شهردار تهران» لقب گرفت ولي انتشار اين خبر كه «پرديس خاوران، بزرگ‌ترين مجموعه سالن‌هاي تئاتر خاورميانه امروز (پنج‌شنبه) همزمان با اختتاميه ارديبهشت تئاتر ايران با حضور وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي آغاز به كار مي‌كند. » اين گمانه‌زني را به وجود آورد كه شهردار تهران نيز يكي از مدعوين مراسم است. اما اين اتفاق نيز رخ نداد و عده‌اي انتقادها از علي جنتي را دليل اين امر قلمداد كردند.
فرازونشيب‌هاي مورد اشاره نتيجه‌اي جز دور ماندن سالن‌هاي بنا شده توسط سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران از گستره فعاليت‌هاي فرهنگي همراه نداشته و اين بناها عملا در حال مستهلك شدن هستند. سازمان فرهنگي هنري برنامه‌اي جز برگزاري سالي يك‌بار جشنواره تئاتر شهر ندارد و اجراهاي زيرنظر مديريت شهري عملا در حد به صحنه رفتن نمايش«بامبول آباد» - اجرا در سراي محله جنت‌آباد مركزي– مانده است.
راه‌اندازي سالن‌هاي «تئاتر»ي و مجموعه‌هاي فرهنگي به عنوان يكي از اركان شكل‌گيري نهاد پوياي اجتماعي در حكم سامان بخشيدن به «خانواده» و نيازمند درك ضرورت، مسووليت‌پذيري و مراقبت مستمر است. ضرورت‌هايي كه به نظر مي‌رسد متاسفانه تا اين لحظه در هيچ‌‌كدام از سالن‌هاي مورد اشاره مديرعامل شركت توسعه فضاهاي فرهنگي حتي يك هفته نمايش روي صحنه نرفته و متاسفانه بعضي از اين سالن‌ها به صورت نيمه‌كاره رها شده است. اين موضوع در شرايطي است كه در سال‌هاي اخير بر تعداد فارغ‌التحصيلان تئاتر افزوده مي‌شود اما دريغ از افزايش سالن‌هاي تئاتري براي فعاليت جواناني كه با اميد به اين عرصه قدم مي‌گذارند.