سيدعباس عراقچي
در پاسخ به« اعتماد» درباره برجام:
با ترامپ مذاكره نمي‌كنيم
نه با دولت فعلي نه با دولت آينده امريكا مذاكره‌سياسي نداريم
اگر آنها برجام را پاره كنند ما آن را آتش خواهيم زد
كاش برجام مساله ملي مي‌ماند
برهم زننده برجام پاي تبعات آن بايستد
به عنوان سرباز وطن مي‌خواستم به مردم گزارش بدهم
با امريكا درباره برجام و آينده آن مذاكره‌اي نداريم
گروه ديپلماسي
26 دي ماه يكهزار و سيصد و نود پنج. به گواه تقويم‌ها يك سال از اجراي برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) گذشت؛ يك سالي كه حتي در يك روز آن هم اين توافق هسته‌اي روي آرامش به خود نديد و با توجه به تحولات روز به روز بين‌المللي به نظر نمي‌رسد كه 9 سال مانده از عمر آن نيز روزگاري متفاوت‌تر را تجربه كند. سيد عباس عراقچي، معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه را تا يك سال پيش همين روزها با عنوان مذاكره‌كننده ارشد يا رييس تيم مذاكراتي ايران مي‌شناختيم. از روز اجرا عنوان رييس ستاد پيگيري اجراي برجام نيز به عناوين وي اضافه شد تا خبرنگاران سراغ متن و حاشيه‌هاي توافق هسته‌اي را در ساعات متفاوت شبانه‌روز از وي بگيرند. روز گذشته نيز ساختمان شماره 9 وزارت امور خارجه ميزبان سيد عباس عراقچي و خبرنگاران حوزه دپيلماسي بود. پرسش خبرنگاران و پاسخ‌هاي عراقچي دو ساعت طول كشيد؛ دو ساعتي كه در آن رسانه‌هاي منتقد برجام از شك و ترديدهاي‌شان به ماهيت برجام سوال كردند و رسانه‌هاي موافق نيز از چند و چون اجرا در 9 سال آينده و در سايه دولت تازه نفس امريكا پرسيدند. عراقچي در ابتداي سخنانش توضيحات مبسوطي درباره دستاوردهاي برجام داد و تاكيد كرد كه پرداختن به توافق هسته‌اي از منظر سياست داخلي در حيطه كاري او قرار ندارد و وي در فرصت اندك در اختيار به مناسبت سالگرد اجراي برجام از دريچه سياست خارجي دستاوردها را مي‌گويد و از چالش‌هاي باقيمانده سخن مي‌گويد. مشروح سخنان مقدماتي معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه و رييس ستاد پيگيري برجام را مي‌توانيد در سايت «اعتمادآنلاين» مطالعه كنيد. متن پرسش و پاسخ‌هاي مطرح شده در اين نشست به شرح زير است:
اگر آنها برجام را پاره كنند ما آن را آتش خواهيم زد
خبرنگار اعتماد در ابتداي اين نشست پرسيد شما اخيرا در وين مذاكرات دوجانبه‌اي با امريكا داشتيد. با توجه به آنكه طي روزهاي آينده شاهد اتمام دوران باراك اوباما و روي كار آمدن دونالد ترامپ هستيم، چه رايزني‌هايي براي تضمين دادن اين دولت براي حيات برجام انجام شده است؟
عراقچي در پاسخ به «اعتماد» گفت: ما جز در بعضي مسائل فني مربوط به اجراي برجام مذاكره‌اي با امريكايي‌ها نداريم و مذاكرات با امريكا مدت‌هاست متوقف شده است. البته اگر جايي مساله‌اي مربوط به اجراي برجام مانند مبادلات بانكي و برگشت تحريم‌ها سوالاتي وجود داشته باشد، آن را پيگيري مي‌كنيم ولي بيش از اين در خصوص هيچ موضوعي حتي نسبت به برجام و آينده آن مذاكره نداريم.
او با اشاره به ديدار دوجانبه هيات ايران و امريكا در وين طي هفته گذشته گفت: روز دوشنبه و قبل از كميسيون مشترك، مذاكرات دوجانبه‌اي درباره نقض برجام درخصوص تمديد قانون ايسا با امريكا داشتيم كه اين هم طبق مكانيسم برجام است كه بايد ابتدا نشست دوجانبه و بعد گروه همكاري و در نهايت كميسيون مشترك برگزار شود. همانطور كه بارها گفته شد برجام براي كشورهايي كه به آن ملحق شده‌اند، تعهد بين‌المللي است و تعهد دوجانبه بين ايران و امريكا و هيچ كشور ديگري نيست. برجام توافقي چندجانبه بين ايران و 6 كشور و اتحاديه اروپا به عنوان هماهنگ‌كننده مذاكرات بود و تعهدي كه وجود دارد، تعهدي بين‌المللي است.
رييس ستاد پيگيري برجام با بيان اينكه رييس‌جمهور امريكا يا هر فرد ديگري مي‌تواند تصميم بگيرد برجام را كنار بگذارد، گفت: اين تصميم خودش است ولي پاي تبعات آن هم بايد بايستد. ما درباره برجام مذاكره مجددي نخواهيم داشت. برجام خاتمه يافته است. اگر آقاي ترامپ تصميم بگيرد برجام را پاره كند، اين انتخاب ايشان است. عكس‌العمل ما روشن است و همانطور كه گفته‌ايم اگر آنها برجام را پاره كنند، اين سمت هم آن را آتش خواهد زد به اين معنا كه هيچ مذاكره مجددي در كار نخواهد بود و برجام به هيچ‌وجه ديگر باز نخواهد بود و آنها بايد به همين توافقي كه موجود است، پايبند بمانند.
مفهوم اجراي سختگيرانه برجام بي‌معناست
عراقچي در پاسخ به سوال خبرنگار «اعتماد» مبني بر اينكه اخيرا صحبت‌هايي كه مطرح شده است كه دولت بعدي امريكا هرچند برجام را حفظ خواهد كرد ولي تحريم‌هاي غيرهسته‌اي بيشتر را اعمال مي‌كند و فشار بيشتري به آژانس براي بازرسي‌هاي بيشتر و گسترده وارد مي‌كند و اين كارها مي‌تواند ايران را مجبور سازد خود از برجام كنار بكشد. ارزيابي شما از اين تحليل چيست؟ گفت: اخيرا بسياري از مخالفان برجام به آقاي ترامپ توصيه مي‌كنند كه شما برجام را نگه داريد ولي اجراي آن سختگيرانه باشد به گونه‌اي كه شرايط به سمتي برود كه ايراني‌ها خود برجام را كنار بگذارند. مسلما ما مفهومي به عنوان اجراي سختگيرانه برجام قايل نيستيم. آنچه در برجام آمده است اجراي همراه با حسن نيت است. در برجام صراحتا ذكر شده است كه كشورهاي 1+5 و ايران متعهد مي‌شوند برجام را با حسن نيت و در فضاي سازنده اجرا كنند و از هر اقدامي برخلاف متن و روح برجام باشد و اجراي موفقيت‌آميز برجام را خدشه‌دار كند، خودداري كنند. پس اجراي برجام در فضاي همراه با حسن‌نيت جزو تعهدات امريكا است ولي اگر به سمت ديگري بروند، به نظر ما اقدامي برخلاف برجام صورت گرفته است. اينكه ترامپ چه در بدو رياست‌جمهوري‌اش و چه پس از مدتي، بين برجام و غيربرجام يكي را انتخاب كند، به خودش مربوط است و هر كدام را انتخاب كند، تبعاتش را خواهد ديد ولي اينكه بخواهند برجام را به شكلي اجرا كنند كه فضاي سازنده لازم براي اجراي آن وجود نداشته باشد، حركتي خلاف برجام و نقض برجام است.
مذاكره فقط درباره اجراي برجام است
خبرنگار اعتماد مجددا پرسيد اينكه ما با دولت امريكا درباره برجام هيچ مذاكره‌اي نمي‌كنيم، نمي‌تواند حيات برجام را با خطر روبه‌رو سازد كه معاون وزير امور خارجه گفت: من به عنوان تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي مي‌گويم كه مذاكرات هسته‌اي با امريكا تمام شده است و بيشتر از اين مذاكره‌اي با امريكا در موضوع هسته‌اي نداريم. در حوزه اجرا ممكن است در سطح فني و اينكه آنها تعهدات‌شان را به درستي انجام نمي‌دهند، مذاكراتي انجام شود ولي مذاكرات سياسي تمام شده است و نه با دولت فعلي و نه دولت آينده وارد مذاكره سياسي درخصوص برجام و آينده برجام نشده و نخواهيم شد مگر اينكه دستورات تغيير كند كه هم‌اينك چشم‌اندازي در اين زمينه نيست. از ديد ما برجام تمام شده است و موانعي كه بر سر اقتصاد ايران وجود داشت و بايد برداشته مي‌شد برداشته شده است و بايد مراقب سنگ‌‌اندازي‌ها باشيم چون مي‌خواهند برجام را خدشه‌دار بكنند كه از ديد ما تحمل نخواهد شد. مذاكره‌اي هم با كسي نداريم. طرف مقابل تعهداتي را در برجام قبول كرده است كه بايد آن را هم اجرا كند.
مذاكرات هسته‌اي نبرد اراده‌ها بود
خبرنگاري گفت كه جيمز ماتيس، گزينه وزارت دفاع ترامپ گفته است كه برجام ناقص است ولي بايد اجرا شود. ديگر سياستمداران امريكايي نيز مي‌گويند كه برجام بايد اجرا شود. در اين راستا، آينده برجام را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي پاسخ داد: طبيعي است هيچ اعتمادي به امريكا نبوده و به همين خاطر در برجام قيد شده است كه توافق را بايد در فضايي سازنده و با حسن‌نيت اجرا شود براي اينكه جلوي حركات شيطنت‌آميز گرفته شود.
عراقچي با اشاره به مخالفان برجام گفت: خيلي‌ها در امريكا برجام را توافق نامطلوب مي‌دانند و كماكان معتقدند سياست امريكا بايد سياست غني‌سازي صفر باشد، همان سياستي كه سال‌ها دنبال كردند ولي بالاخره كوتاه آمدند. مذاكرات هسته‌اي بايد به عنوان يك نبرد اراده‌ها بين جمهوري اسلامي ايران و امريكا در تاريخ ثبت شود. آنها مي‌گفتند سياست غني‌سازي صفر و ما مي‌گفتيم يك روز هم غني‌سازي را تعليق نمي‌كنيم و تاريخ قضاوت مي‌كند كه چه كسي در اين برد بزرگ پيروز شد و غني‌سازي خود را تحميل كرد و چه كسي سياست غني‌سازي صفر را كنار گذاشت و همه قطعنامه‌هاي شوراي امنيت را بدون يك روز اجرا لغو كرد. همين مسائل موجب شده است تا دولت اوباما زير فشار و انتقاد باشد ولي حركت خردمندانه جمهوري اسلامي در طول مذاكرات برجام و بعد از اجراي برجام و پس از بسته شدن پرونده پي‌ام‌دي و كنار رفتن ادعاها عليه ايران، شرايطي ايجاد شده است كه ديگر كسي نمي‌تواند با جمهوري اسلامي ايران همانند سابق رفتار كند. به همين خاطر مشاهده مي‌كنيم وزير دفاع امريكا موضعي كه مي‌گيرد با موضعي كه ترامپ گرفته، متفاوت است. وزير خارجه جديدي كه اكنون در مجلس امريكا پاسخگو هست هم مي‌گويد بايد برجام را بررسي كاملي بكنيم. البته من ديدم برخي‌ها اين مساله را اشتباه ترجمه كرده‌اند و از آن به عنوان بازبيني سخن گفته‌اند در حالي كه ما بازبيني برجام نداريم، بلكه او گفته است بايد در امريكا بررسي كاملي انجام دهيم و ببينيم منافع و مضار آن چيست. برجام از ديد ما واقعيت تثبيت شده و برداشت بسياري از تحليلگران نيز آن است كه دولت جديد امريكا هم قادر به كنار گذاشتن آن نيست.
برنامه هسته‌اي ما كاملا برگشت‌پذير است
او با بيان اينكه اگر امريكايي‌ها تصميم به كنار گذاشتن برجام بگيرند با ضرس قاطع مي‌گويم آماده همه شرايط هستيم، گفت: هم برنامه هسته‌اي ما كاملا برگشت‌پذير است و طبق مصوبه مجلس شوراي اسلامي آمادگي كامل وجود دارد كه در همان دوره زماني كه مجلس مشخص كرده است، برنامه ما بلافاصله به بعضي از نقاطي كه قبلا قرار داشت، برگردد. در حوزه تحريم‌ها اوضاع به‌شدت فرق كرده است، گشايش‌هايي ايجاد شده است. ديگر كسي نمي‌تواند ايران را به عنوان تهديد معرفي كند و بگويد ايران به دنبال اهداف پنهان است. آژانس حقانيت ايران را در مساله هسته‌اي اثبات كرد، بنابراين كاملا اوضاع فرق كرده است و بنابراين فكر نمي‌كنم كسي ايران را كه يك بازيگر اصلي و قدرتمندي است، تحت چالش قرار دهد.
هر نقضي منجر به از بين رفتن برجام نمي‌شود
معاون ظريف در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه رويترز پس از كميسيون مشترك برجام خبري را منتشر كرد كه شما در اين نشست تاكيد بر نقض ماهوي برجام بر اثر تمديد قانون ايسا نداشته‌ايد و از شدت اعتراض به اين مساله كاسته شده است چون قبل از اين نشست، براساس دستور جان كري، تحريم‌هاي موجود در ايسا، به حالت تعليق درآمده‌اند. آيا ايران از ابتدا معتقد بود كه تمديد ايسا نقض برجام است يا تعليق اجرا توسط كري، موجب تغيير موضع ايران شد؟ گفت: قانون ايسا معروف به قانون داماتو در سال 1996 به ادعاي حمايت ايران از تروريسم، موضوع حقوق‌بشر و تلاش براي دستيابي به سلاح كشتارجمعي عليه ايران وضع شده است و در آن مقطع هنوز بحران هسته‌اي ايران شروع نشده بود. موضوع هسته‌اي ايران از سال 2006 حاد شد. امريكايي‌ها در زمان مذاكرات معتقد بودند ايسا تحريم هسته‌اي نيست و اين موضوع از چالش‌هاي بزرگي بود كه ما توانستيم اعضاي 1+5 را متقاعد كنيم كه ايسا تحريم هسته‌اي است چون يكي از دلايل وضع آن تلاش ايران براي دستيابي به سلاح‌هاي كشتارجمعي از جمله سلاح اتمي است و چون اين دليل در ايسا ذكر شده، بنابراين تحريم هسته‌اي است.
عراقچي با بيان اينكه يكي از كارهاي بزرگي در جريان مذاكرات انجام شد، اين بود كه ايسا به عنوان تحريم هسته‌اي شناسايي شد، گفت: ما اين قانون را به عنوان تحريم هسته‌اي جا انداختيم و رييس‌جمهوري امريكا موظف شد اين تحريم‌ها را بلااثر و متوقف كند. بحث ديگري كه در مذاكرات با امريكايي‌ها داشتيم اين بود كه با توجه به اينكه ايسا در آخر دسامبر 2016 به پايان مي‌رسد، تمديد آن هم به معناي تحريم جديد بود و از نظر ما نقض برجام است. در برجام آمده است كه امريكا يا هر كسي ديگر حق ندارد تحريم‌هاي لغو شده را دوباره اعمال كند. ما در همان مقطع هم گفتيم كه تمديد اين قانون نقض برجام است چراكه به معناي اعمال تحريم جديد است. ولي همانطور كه مي‌دانيد تمديد اين قانون دست دولت نيست بلكه دست كنگره امريكا است و سياست ما هم اين بود كه چيزي در برجام به كنگره موكول نشود. هيچ چيزي در برجام نيست كه اختيارش به كنگره سپره شده باشد. با توجه به فضايي كه در كنگره وجود دارد نبايد اختيار را به آنها بدهيد كه در آنجا نتانياهو حق وتو دارد. با اين حال، تمديد قانون ايسا در اختيار كنگره است. با اين وجود ما از همان ابتدا در اين باره موضع‌گيري كرديم و در مذاكراتي كه در كميسيون مشترك داشتيم و در ملاقات با هيات‌هاي اروپا و امريكا تاكيد كرديم كه تمديد ايسا نقض برجام است؛ چون دوره آن در سال 2016 به پايان مي‌رسد و تمديد آن در 2017 تحريم‌هاي جديد است و در اين خصوص ما اختلاف تفسيري با هم داشتيم.
او با يادآوري وحدت نظر در كشور درخصوص نحوه برخورد با تمديد قانون ايسا گفت: برخلاف درون كشور، در ميان اعضاي 1+5 در اين خصوص وحدت نظر وجود ندارد. امريكا مي‌گويد اين اقدام نقض برجام نيست و حتي روسيه و چين هم مي‌گويند تمديد اين قانون نقض برجام نيست. چرا نقض نيست؟ چون امريكا آن را اجرا نخواهد كرد و حتي اگر تمديد شود، اجرايي نخواهد شد كما اينكه جان كري بلافاصله پس از تمديد، دستور بلااثر كردن آن را صادر كرد. با اين حال، همه متفق‌القول هستند كه اگر امريكا قانون ايسا را اجرا كند، برجام را نقض كرده است. در همين راستا، نامه‌نگاري‌هايي صورت گرفت و پس از آن هم، هيات نظارت بر اجراي برجام تصميماتي براي مقابله با اين تصميم اتخاذ كرد و اين تصميمات در شكل دو نامه رييس‌جمهور به آقاي دكتر صالحي و آقاي ظريف تبلور يافت. در اين چارچوب، وزارت امور خارجه موظف شد با درخواست تشكيل كميسيون مشترك، موضع سياسي ايران مبني بر اينكه تمديد ايسا نقض برجام است را ثبت كند و از اجرايي شدن آن جلوگيري كند كه اين اتفاق افتاد و در نشست كميسيون هم نگراني ايران جدي گرفته شد و هم اعضا تاكيد كردند كه اگر ايسا اجرايي شود، نقض فاحش برجام است.
رييس ستاد پيگيري برجام با تشريح شرايط نقض برجام گفت: ما در برجام دو نقض داريم: نقض و نقض فاحش. هر نقضي منجر به از بين رفتن برجام نمي‌شود كما اينكه آژانس در آخرين گزارش خود در خصوص ذخاير آب سنگين ايران گفت كه اين ذخاير از 130 تن به 130 و 100 كيلو رسيده است كه البته بلافاصله با فروش آب سنگين اين مساله جبران شد. اين 100 كيلو نقض فاحش برجام به شمار نمي‌رود. اينكه تمديد قانون آيسا يا عدم اجرايي شدن كه آثار عملي ندارد، نقض است يا نقض فاحش، هيات نظارت بر اجراي برجام تشخيص مي‌دهد و در خصوص عكس‌العمل هم در آنجا تصميم‌گيري مي‌شود. فكر مي‌كنم عكس‌العملي كه در موضوع پيشران‌ها ارايه شد، اهميت خاصي دارد كه رسانه‌ها هم به اهميت آن چندان نپرداختند و بايد بحث پيشران‌ها روشن‌تر شود.
عراقچي افزود: نكته ديگري كه بايد توضيح بدهم، آن است كه برخي مي‌گويند براساس بند 36 و 37 برجام، اگر شكايتي صورت بگيرد، تحريم‌ها بازمي‌گردد. من به ياد دارم زماني كه برجام در مجلس بررسي مي‌شد به‌طور مفصل توضيح داديم. سازوكار حل اختلاف در برجام به اين شكل است كه اگر كشوري شاكي باشد كه طرف مقابل يا يكي از اعضا به وظايف و تعهدات خود عمل نكرده ابتدا در نشست دوجانبه مورد بررسي قرار مي‌دهند و بعد از آن كارگروه تحريم و فني در اين خصوص تصميم‌گيري كرده و در نهايت كميسيون مشترك به نتيجه مي‌رسد و بعد از كميسيون مشترك در سطح وزرا و بعد هم در شوراي امنيت تصميم‌گيري مي‌شود. نكته‌اي كه بايد به آن دقت كرد، اين است كه زماني كه مساله‌اي به كميسيون مشترك مي‌رسد اگر كشور مربوطه نتيجه نگيرد اگر ما اين كشور باشيم ديگر ادامه مسير نمي‌دهيم و مسير جدا مي‌شود و ما به شوراي امنيت نمي‌رويم و طرف مقابل به شوراي امنيت مي‌رود. اگر بند 36 را بخوانيم، مي‌گويد اگر كشور شاكي راضي نشود، تعهدات خود را به صورت جزيي يا كلي متوقف مي‌كند يا به شوراي امنيت مراجعه مي‌كند كه براي ما شوراي امنيت معنايي ندارد چون دليلي ندارد به نهادي مراجعه كنيم كه همان كشورها در آنجا قاضي هستند. ما به بند 36 بازمي‌گرديم و تعهدات خودمان را جزيي يا كلي براساس تشخيص هيات نظارت متوقف مي‌كنيم. اين هيات نظارت است كه تصميم مي‌گيرد، چگونه عمل كند. بنابراين رفتن به شوراي امنيت خارج از موضوع است و اتفاق نخواهد افتاد.
پرژه مدرنيزه كردن اراك متعلق به ايران است
عراقچي در پاسخ به اين سوال كه بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انژري اتمي گفته است كه قيمت مطرح شده از سوي چين بالاتر از سطح جهاني است، چه رايزني‌هايي درخصوص بازطراحي رآكتور اراك در نشست اخير كميسيون مشترك برجام در وين صورت گرفت، گفت: اينكه آقاي كمالوندي گفتند كه در يكي از قراردادها با چيني‌ها در مورد قيمت صبحت مي‌كنند و قيمت كمي زياد است، من كاري به ماهيت قضيه ندارم اما پيامي در آن نهفته است و اينكه همكاري ما با چين و بقيه اعضا در مدرنيزه كردن رآكتور اراك آنقدر خوب پيش مي‌رود كه دعوا به قيمت رسيده است. ما اگر همه قبول داريم قيمت كم و زياد است بنابراين كارها خوب پيش مي‌رود. دوستان ما در سازمان انرژي اتمي مذاكرات خوبي را هدايت كردند؛ خيلي از موانعي كه وجود داشت رفع شده و طراحي‌ها صورت گرفته است. پروژه مدرنيزه كردن اراك متعلق به ايران است و مجري هم ايران است، خود ما هم طراحي و هم اجرا مي‌كنيم. آنچه به 1+5 مربوط مي‌شود، تاييد گواهينامه‌هاي بين‌المللي است مبني بر صحت اين رآكتور و كمك به ساخت و تامين تجهيزات و مشاوره است و قراردادي هم كه آقاي كمالوندي اشاره كرده‌اند، مربوط به مشاوره است و موانع موجود، موانع قيمت است.
صدا و سيما دبه كرد
او درباره اتفاقات رخداده براي حضور او در يك برنامه تلويزيوني و شرط‌گذاري صداوسيما براي او گفت: وقتي كه از كميسيون مشترك برگشتم، دوستان صداوسيما مدت‌ها است كه خواستار حضور من در صداوسيما بودند. روز چهارشنبه شب حداقل سه شبكه با من تماس گرفتند براي اينكه در يك جلسه‌اي براي گفت‌وگو حاضر شوم. با يكي از شبكه‌ها توافق كرديم، خود آنها پيشنهاد كردند و گفتند بياييد گزارش كميسيون مشترك را بدهيد و در سالگرد اجراي برجام سخن بگوييد. گفتند فقط شما هستيد و ما مهمان ديگر نداريم. ظهر روز شنبه تماس گرفتند و گفتند به ما گفته‌اند شرايط عوض شده و گفتند فلاني تنها نيايد. به نظر من، اصلا چيز خيلي پيچيده‌اي نبود.
معاون وزير امور خارجه با بيان اينكه سازمان قراري با من گذاشت و بعد هم دبه كرد اما خيلي چيز مهمي نيست، اظهار داشت: خيلي وارد نمي‌شوم. مهم اين بود صحبت‌ها گفته شود. البته اگر در صداوسيما براي جمع بزرگ‌تر گفته مي‌شد شايد بهتر بود. فكر نمي‌كنم در هيچ جاي دنيا ديپلمات و مقام رسمي براي گزارش كار حاضر شود و بعد در كنار وي يك منتقد بنشيند. ما مشكلي براي مناظره و نشست با منتقدين نداريم. خيلي از شما مي‌دانيد و در جلساتي بوديد كه با منتقدين و غيرمنتقدين حضور داشتيم و در جلسات خصوصي خيلي از منتقدين را بارها به وزارت خارجه دعوت كرديم. همان موقع كه رهبري فرمودند منتقدين نظرات‌شان شنيده شود؛ وزارت خارجه جلسات متعددي داشت. بعضي از آقايان البته هيچ‌وقت تشريف نياوردند ولي خيلي‌هاي ديگر آمدند و ما از نظرات آنها هم استفاده كرديم كه خيلي هم مفيد بود اما وقتي شما يك سربازتان از ميدان برمي‌گردد و مي‌خواهد گزارش دهد و يك منتقد را كنار او بنشانيد، خيلي كار قشنگي نيست. به من گفته بودند تنها هستيد، بعد گفتند تصميم عوض شده است.
تمام پول‌هاي ما در دسترس است
عراقچي در پاسخ به اين سوال كه امريكايي‌ها در نشست اخير كميسيون برجام شفاها امريكايي‌ها قول به تعليق و لغو تحريم‌ها داده‌اند. با توجه به نقض عهد آنها، اين اتفاق زياد افتاده است و نشان مي‌دهد امريكا قابل اعتماد نيست. چه تضميني براي وفاي به عهد آنها وجود دارد؟ گفت: اينكه يك كلمه را از يك جا برمي‌دارند و بر آن داستان‌پردازي مي‌شود، چندان درست نيست. امريكايي‌ها اجراي قانون ايسا را به خاطر برجام متوقف كرده بودند، وقتي كنگره آن را تمديد كرد بلافاصله متوقف كردند و از نظر قوانين امريكا با دستور رييس‌جمهور امريكا كه به وزير خارجه تفويض شده، قانون ايسا متوقف و بلااثر است. بحث قول نبود، آنها در عمل قانون را متوقف كردند. طبق برجام هم متعهد هستند اين توقف را ادامه دهند. رييس‌جمهور امريكا متعهد است طبق برجام قوانين تحريم‌هاي كنگره مربوط به ايران را متوقف كرده و آن را ادامه دهد و هرجا چه اوباما و چه رييس‌جمهور بعدي توقف نكند، نقض فاحش مرتكب شده و اگر باعث برگشت تحريم‌ها شود، نقض فاحش رخ داده است. با اينكه ايسا تمديد شده است ولي نقض فاحش رخ نداده است و در اجرا هيچ تحريمي در عمل دوباره برنگشته است.
او در پاسخ به اين سوال كه چه مقدار پول پس از برجام آزاد شده و در كدام بخش صرف شده است، گفت: تا قبل از اجرايي شدن برجام و در طول مذاكرات، قريب به 12 ميليارد دلار از دارايي‌هاي ايران آزاد شد. طبق قراردادمان در ژنو هر ماه 700 ميليون دلار آزاد مي‌شد. بعد از برجام هم همه دارايي‌هاي مسدود شده ايران آزاد و در دسترس بانك مركزي است. اگر منظور اين است كه چقدر اين پول در دسترس است، همه پول‌هاي ما در دسترس است و جايي نيست كه بانك مركزي گزارش داده باشد پول‌هايي كه قرار بوده آزاد شود، آزادنشده باشد. البته دو، سه مورد پول‌هاي برجام آزاد شده ولي به خاطر مشكلات ديگر مثل روابط دوجانبه با آن كشور، اين پول به كشور برنگشته است. به طور مثال، در دوران تحريم، مقداري از پول‌هاي‌مان را در آن كشور گذاشتيم ولي اينكه بخواهيم آن پول را آزاد كنيم، مقداري اين كشورها سخت‌شان باشد يا انتظاراتي دارند اما هيچ پولي در جايي به خاطر برجام مسدود نيست. همه پول‌هاي بانك مركزي در اختيار بانك مركزي است. در گزارشي كه به مجلس ارايه مي‌دهيم، در يك سال گذشته بالاي 80 هزار ال‌سي و حواله بانكي و حواله‌هاي مختلف را بانك مركزي جابه‌جا كرده است كه مبلغي بالغ بر 26 ميليارد دلار در اشكال مختلف است و اين نشان مي‌دهد سيستم كار مي‌كند و مانع برجامي وجود ندارد. البته موانع ديگر مانند بدعهدي امريكا وجود دارد كه سعي مي‌كنيم آنها برطرف شود.
به ادامه نيافتن دشمني امريكا شك كنيد
رييس ستاد پيگيري برجام در پاسخ به اين سوال كه واكنش ايران به اعمال تحريم‌هاي جديد با بهانه‌هاي مختلف از سوي كنگره امريكا چيست، گفت: اينكه كنگره امريكا يا دولت بعدي امريكا اقدامي عليه ايران انجام دهد و تحريم جديدي تصويب بكند و اقدامات خصمانه خود را ادامه دهند، كاملا محتمل است و بايد انتظار آن را داشت و اگر نباشد بايد ترديد كرد. در اخبار ديروز و امروز، ديديم، قانون وضعيت اضطراري از سوي اوباما تمديد شد. در يكي، دو جا مشاهده كردم اين چه برجامي است كه امريكا اين وضعيت را تمديد مي‌كند. اتفاقا اگر اوباما اين قانون را تمديد نمي‌كرد بايد به برجام مشكوك مي‌شديم. اگر دشمني را ادامه نمي‌داد بايد مشكوك مي‌شديم. برجام فقط يكي از موضوعات بين ايران و 6 كشور را مديريت و حل و فصل كرده است. برجام دليل بر دوستي ما و امريكا نيست و نخواهد بود. به واسطه برجام نه با امريكا دوست و نه شريك شديم، آنها سياست خصمانه خود را ادامه خواهند داد. اگر به اين سياست ادامه ندهند، شما بايد بپرسيد كه چه شده است؟ بعضي دوستان طوري سوال مي‌كنند انگار شايق بودند در اثر برجام همه مشكلات با امريكا حل شود حالا كه حل نشده همه شاكي هستند كه خصومت‌ها ادامه دارد. بايد قدم به قدم با خصومت‌هاي‌شان مقابله كرد. ما در وزارت امور خارجه مقابل همه اينها محكم ايستاد‌ه‌ايم و سعي مي‌كنيم مشكلات را حل كنيم و در برابر دشمني امريكا، كنگره و رييس‌جمهور امريكا و هر كس ديگري بايستيم. موضع كشور هم بايد واحد باشد و با وحدت ملي رفتار كرد.
در مباحث رسانه‌اي كمتر به غربي‌ها
اعتماد كنيد
عراقچي در پاسخ به اين سوال كه پس از كميسيون مشترك برجام موضوعي در برخي از رسانه‌هاي غربي منتشر شد، مبني بر اينكه ايران ذخاير اورانيومش در كشور را از 300 كيلوگرم كاهش دهد زيرا رسوبات نيروگاه اراك كه ارزش اقتصادي هم ندارد، كاسته شده و ايران حق نگهداري 200 كيلوگرم اورانيوم غني‌شده را دارد، اين ماجرا تا چه اندازه واقعيت دارد و آيا اين نقض برجام نيست؟ گفت: من خواهش مي‌كنم در اين مسائل كمتر به منابع غربي اعتماد كنيد، همانطور كه دوستان توقع دارند ما به غربي‌ها اعتماد نكنيم، شما نيز مدام به رسانه‌هايي همچون وال‌استريت ژورنال اعتماد نكنيد. بدانيد اگر اين رسانه‌ها چيزي را مي‌نويسند، براساس خصومت‌شان چيزي را مي‌نويسند. اتفاقا امريكايي‌ها هر جا در طول مذاكرات عقب رفته‌اند، در يكي از نشريات خود رجزي خواندند كه همين مبناي تصميم‌گيري براي خيلي‌ها در داخل كشور شده است. اما درباره اين 200 كيلو يا 300 كيلو بايد بگويم، يكي از اقدامات خوب در طول مذاكرات كه در چند ماه گذشته همكاران سازمان انرژي اتمي در مذاكرات 1+5 حل كردند، مساله نحوه محاسبه 300 كيلو ذخاير اورانيوم غني‌شده ايران است. در برجام آمده است كه ميزان ذخاير غني‌شده ايران در داخل كشور بايد 300 كيلوگرم اورانيوم غني‌شده در هر شكل و فرمي باشد. در طول اجراي برجام، در اين مساله با دو مشكل مواجه بوديم؛ يكي اينكه آژانس انرژي اتمي مي‌گفت اگر هر شكلي از اورانيوم ملاك است، مقداري اورانيوم در لوله‌ها رسوب كرده كه غني‌شده است. در محاسبه اوليه آژانس موادي كه به اين لوله‌ها تزريق شده و موادي بازمي‌گردد، حدود 120 كيلوگرم رسوبات در لوله‌هاي تاسيسات اصفهان محاسبه شده بود كه بعدا برآورد خود را اصلاح كرد و به 100 كيلوگرم كاهش داد. اين موضوع مذاكره ميان ايران و 1+5 در سطح كارشناسي بررسي شد. نهايتا در مذاكره با 1+5 توافق شد اين 100 كيلوگرم با تمهيداتي جزو مواد غني‌شده ايران نباشد. اين به معناي آن است كه از 300 كيلو سقف ذخيره ايران، 100 كيلوي آنكه مربوط به رسوبات بود، آزاد شد و فضاي غني‌سازي بزرگي براي ما باز شد. موضوع دوم، سوخت‌هايي بود كه از مواد غني شده تبديل به سوخت مي‌شدند كه بنا بود از ميزان ذخاير خارج شود كه اين موضوع هم بعد از مدت‌ها مذاكره به توافق رسيديم كه صفحات سوخت با يك مشخصات ويژه پرتودهي شده باشند، جزو ذخاير 300 كيلو محاسبه نشود و اين فضاي تنفسي خوبي براي ميزان ذخاير 300كيلويي ما باز شده است.
در سياست، هيچ روز آرامي نداريم
عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي در پاسخ به اين سوال كه با توجه به قدرت‌گيري راست‌افراطي در اروپا و انتخابات آتي رياست‌جمهوري ايران و همچنين رييس‌جمهور جديد امريكا، چشم‌انداز برجام را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ گفت: همانطور كه گفتم برجام كار خود را تا به امروز كرده است. برجام در بسياري از ابعاد سياسي، تحريم‌ها و حتي مساله هسته‌اي كار خود را انجام داده و گشايش‌هايي ايجاد شده است. البته اثربخشي رفع تحريم‌ها موضوع ديگري است. اينكه آينده با چه شرايطي مواجه مي‌شويم، بايد گفت در سياست، هيچ روزي روز آرامش نخواهد بود، چالش‌هاي مختلف و موضوع‌هاي مختلف هميشه وجود دارند. يك روز به انتخابات ايران و روز ديگر انتخابات امريكا و يك روز موضع‌گيري كنگره و يك روز خصومت‌هاي رژيم صهيونيستي مربوط مي‌شود. فكر مي‌كنم تا جمهوري اسلامي ايران است و به اعتقاد و آرمان‌هاي خود پايبند است، هر روز از اين قبيل چالش‌ها مواجه خواهد بود و بايد براي مقابله با آن آماده باشيم.
عراقچي در پاسخ به اين سوال كه شما و آقاي ظريف به موانعي اشاره كرده بوديد كه با نامه‌نگاري‌هاي صورت گرفته از سوي مراجع ذي‌صلاح امريكايي مانند وزارت خارجه و وزارت خزانه‌داري صادر شده است، رفع مي‌شدند، آيا در دولت جديد امريكا، اين نامه‌ها همچنان اعتبار خواهند داشت؟ گفت: بستگي دارد با چه مشكلي مواجه شويم. در حال حاضر اكثر مشكلات با نامه‌نگاري و از طريق مذاكره فني با 1+5 و امريكا، برطرف شده است. من نمونه اين مساله را ذكر مي‌كنم كه اخيرا اين مساله حل شد و آن بحث، اين بود كه در صورت بازگشت احتمالي تحريم‌ها، چه شرايطي بر بدهي‌هاي ايران حاكم خواهد شد؟ يكي از بحث‌هايي كه با بسياري از بانك‌ها، بنگاه‌هاي بزرگ و خطوط اعتباري داشتيم، اين بود كه اگر احيانا تحريم‌ها بازگردد از ديد آنها چه اتفاقي در خطوط اعتباري، وام يا سرمايه‌گذاري و همكاري ايجاد شده خواهد افتاد. تا دو، سه هفته گذشته موضع اوفك اين بود كه بدهي‌هاي ايران، هال مي‌شود و ايران بايد بلافاصله بدهي‌هايش را بپردازد. اين مساله كاملا ناشدني بود.
فرض كنيد ژاپن 10 ميليارد دلار خط اعتباري به ايران داده است، كره 13 ميليارد دلار خط اعتباري به ايران داده است و... مجموع اين خطوط اعتباري 60، 70 ميليارد دلار مي‌شود. اگر بازگشت تحريم‌ها رخ بدهد، اوفك معتقد بود كه در اين صورت بدهي‌هاي ايران بايد بلافاصله پرداخت شود در حالي كه ما معتقد بوديم اين شدني نيست. مذاكراتي با آنها داشتيم كه حدود يك سال طول كشيد كه در نهايت اوفك قبول كرد اگر چنين اتفاقي رخ دهد، بدهي‌هاي ايران طبق جدول زماني خود انجام خواهد شد. بر اين اساس، مذاكرات جديد شروع شده و در ماه‌هاي آتي استفاده از اين خطوط اعتبار، عملياتي خواهد شد. البته به اين بدان معني نيست كه فردي نگران سرنوشت تحريم‌ها نيست بلكه به نوعي ايجاد آرامش است براي افرادي كه مي‌خواهند با ايران فعاليت اقتصادي داشته باشند.
تمام پول‌هاي حاصل از فروش نفت قابل وصول است
خبرنگاري خطاب به عراقچي مدعي شد: بنا بر آنچه امروز در اين نشست مطرح كرديد هيچ مانعي براي انجام مبادلات بانكي وجود ندارد و همه پول‌هاي بلوكه در دسترس بانك مركزي است. اين اظهارات در حالي است كه چندي پيش آقاي بروجردي در مصاحبه‌اي گفت كه پول نفتي كه ما مي‌فروشيم به كشور برنمي‌گردد و البته به عنوان سرمايه ملي ما از آن ياد كرد. همچنين موضوع ديگري كه رييس كميسيون امنيت ملي عنوان كرد نحوه پرداخت پول كارمندان سفارتخانه‌ها بود كه با چمدان منتقل مي‌شود؛ در‌صورتي كه جنابعالي در ابتداي صحبت‌هاي‌تان گفتيد كه ما ديگر از آن مسيرهاي غيررسمي مبادله‌اي نداريم. در اين خصوص توضيحاتي ارايه دهيد. معاون وزير امور خارجه در اين باره پاسخ داد: تمام پول‌هاي حاصل از فروش نفت اكنون قابل وصول و دسترسي است و منتقل مي‌شود و در حساب‌هاي بانك مركزي و وزارت نفت گذاشته مي‌شود. يك مثال هم گفتم شاهد مثال هم اين است كه وقتي صحبت از رشد اقتصادي كشور مي‌شود منتقدان هم مي‌گويند اين رشد به خاطر رشد بخش انرژي است و 4/7 رشد اقتصادي است و اين نشان مي‌دهد كه كشور دارد به رشد اقتصادي برمي‌گردد.
عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده تصريح كرد: در مورد بحث سفارتخانه‌ها هم تا آنجايي كه من اطلاع دارم اكثر سفارتخانه‌ها از طريق بانكي، وجوه خودشان را دريافت مي‌كنند به خصوص در كشورهايي كه در گذشته مشكل داشتيم بسياري از آنها حل شده و برخي كشورهاي ديگر كه در دوردست مانند امريكاي لاتين هستند كه چون سيستم‌هاي بانكي آنها با دلار كار مي‌كند هنوز تبادلات پولي و مالي به‌طور كامل برقرار نشده است. اولويت ما هم نبوده است. در حوزه مالي و بانكي همه‌چيز هنوز به حالت عادي برنگشته است. موانعي وجود دارد كه هيچ كدام از اين موانع برجامي نيست يا حداقل اينكه اكثرش برجامي نيست بلكه موانعي است كه ناشي از تحريم‌هاي اوليه است؛ موانعي كه ما از سيستم مالي امريكا و دلار نمي‌توانيم استفاده كنيم، ناشي از قوانين پولشويي و تروريسم و... است اما هيچ مانعي نيست كه بانك مركزي طبق برجام بگويد فلان حساب بايد آزاد شده باشد و اين كار نشده باشد.
نفس شكستن ديوار ايران‌هراسي مهم بود
عراقچي ادامه داد: به‌طور مثال بانك‌هاي بزرگ هنوز با ما كار نمي‌كنند. البته اخيرا يكي دوتا از آنها شروع به كار كرده‌اند ولي عدم همكاري بانك‌هاي بزرگ با ما دليل نيست كه گفته شود هيچ كاري انجام نشده است؛ ان‌شاءالله فكر مي‌كنم هر چه شرايط اقتصادي كشور بهتر شود ورود بانك‌ها و شركت‌هاي بزرگ هم بيشتر خواهد شد. با توجه به اينكه اين روزها بحث هواپيما و ايرباس مطرح است و خصوصا در اين مورد بحث‌هاي بسيار زيادي شده است به نظر من ورود ايرباس آنقدر اهميت ندارد كه نفس شكستن اين ديوار اهميت دارد. در همه كشورها اين موضوع را مي‌بينند وقتي بزرگ‌ترين برندهاي ساخته شده در امريكا و اروپا وارد يك كشور مي‌شوند و با ايران كار مي‌كنند، اين يك اطمينان‌بخشي به همه مي‌دهد؛ وقتي برند شماره يك امريكا كه بويينگ است مي‌آيد با ايران كار كند و مي‌گويد مشكل بانكي نداريم، وقتي ايرباس برند شماره يك اروپا با ايران كار مي‌كند و مي‌گويد مشكل تحريم و مشكل بازگشت‌پذيري تحريم‌ها را ندارم؛ اين يعني چي؟ يعني يك اطميناني را به همه بازار مي‌دهد.
او با بيان اينكه اميدوارم خودمان اين اطمينان را در داخل از بين نبريم، گفت: ما وقتي كه به غربي‌ها مي‌گوييم ايجاد فضاي سازنده براي اجراي برجام جزو تعهدات شما است، بايد اين فضاي سازنده را خودمان نيز براي سرمايه‌گذاران و به هرحال براي كساني كه مي‌خواهند كار اقتصادي كنند ايجاد كنيم. حضرت آقا در مورد نامه معروف خودشان در برجام تاكيد كردند كه اينكه طرف مقابل بگويد ساختار تحريم‌ها سرجايش باقي مانده نقض برجام محسوب مي‌شود چرا كه اين يك پيام منفي به كساني است كه مي‌خواهند كار اقتصادي كنند. خب حالا آيا در داخل كشور ما مرتبا اين عبارت را تكرار نمي‌كنيم؟ برخي در داخل مرتب اين موضوع را مطرح مي‌كنند كه تحريم‌ها هنوز سر جاي خود است و ساختار حفظ شده است. بايد در انتشار موضوعات به فكر سرمايه‌گذار خارجي هم باشيم.
معاون وزير خارجه در ادامه در پاسخ به سوال همان خبرنگار درباره تعدادي از سفارتخانه‌هاي كشورمان كه از طرق بانكي نمي‌توانند وجوه خود را دريافت كنند به برخي از اين سفارتخانه‌ها در امريكاي لاتين اشاره كرد و گفت: اين موضوع از راه‌هاي مختلف صورت مي‌پذيرد كه لزوما هم چمداني نيست. منتها اگر لازم باشد با چمدان هم پول را منتقل مي‌كنيم.
عراقچي در پاسخ به اين سوال كه در مخالفت با برجام مثلثي به وجود آمده كه يك ضلع آن رژيم صهيونيستي و ضلع ديگر برخي كشورهاي عربي و ضلع سوم آن برخي مخالفان داخلي هستند كه منافع سياسي مشخصي دارند و مي‌خواهند برجام را زمين بزنند. در اين خصوص چه نظري داريد؟ گفت: اين مثلث را قبول ندارم چرا كه ضلع سوم آن خود امريكا است و لابي‌هايي كه عليه ايران انجام مي‌دهد. در مورد مخالفان داخلي مي‌توان گفت كه در اكثر آنها صداقت ديده مي‌شود و دغدغه‌اي وجود دارد كه ما مذاكره‌كنندگان بايد پاسخگوي آنها باشيم تا دغدغه‌ها را رفع كنيم البته برخي دغدغه‌ها كه وارد سياست داخلي شده از دست ما خارج است و برخي گروه‌ها هم در رقابت و بازار سياسي از اين موضوعات استفاده مي‌كنند.
از همه گروه‌هاي مختلفي كه در اين عرصه دغدغه دارند مي‌خواهم كه انصاف را رعايت كنند و اگر هم رعايت نمي‌كنند واقعيت را بيان كنند و دروغ نگويند. متاسفانه من مي‌بينم كه مسائل بين و آشكار را هم انكار مي‌كنند. به‌طور مثال، بعد از اجراي برجام بيش از 200 تن كيك زرد وارد كشور شده و همه از آن اطلاع دارند. حضرت آقا هم گفتند اول كيك زرد وارد شود و بعد مواد غني‌شده ما از كشور خارج شود، اين كار صورت گرفت. حال روزنامه‌اي مي‌نويسد همه مواد غني شده كشور خارج شده و دريغ از يك گرم كيك زرد. من مي‌خواهم جانب انصاف را رعايت كنيد و مطالبي كه خلاف اهداف خودشان است را بيان نكنند.
چرا شعار اوباما تيتر اول روزنامه‌هاي ماست
آقاي اوباما مدعي است برجام پيروزي بزرگي براي امريكا بوده است و مدعي است كه او در برجام بدون شليك يك گلوله برنامه هسته‌اي تسليحاتي ايران را متوقف كرده و مانع از دستيابي ايران به بمب هسته‌اي شده است. من بارها گفتم اگر اوباما اين مساله را دستاورد خود تلقي مي‌كند، ما حاضريم اين دستاورد را به او بدهيم. اگر او مدعي است با برجام مانع از دستيابي ايران به بمب اتمي شده است، خب اين پيروزي او باشد چون ايران از همان ابتدا به دنبال تسيحات هسته‌اي نبوده و بمب اتمي در كار نبوده است. براساس فتواي مقام معظم رهبري، ما توليد، استفاده و نگهداري بمب اتمي را حرام مي‌دانيم. اما در برخي رسانه‌ها به خصوص رسانه‌اي كه بزرگ‌ترين داعيه‌دار ضد امريكايي بودن را دارد، تيتر مي‌زند كه اوباما با افتخار اعلام كرد كه بدون شليك يك گلوله جلوي برنامه هسته‌اي ايران را گرفته است و برنامه هسته‌اي ايران را متوقف كرديم. اينكه دروغ بين است. فرض كنيد اين شعار و دروغ توسط اوباما هم گفته شده و او رجزخواني كرده باشد، بايد آن تيتر اول روزنامه ما باشد؟ با اين اقدامات چه چيز را مي‌خواهيم اثبات كنيم؟ امام راحل مي‌گفت امريكا هيچ غلطي نمي‌تواند بكند، آيا با اين قبيل اقدامات مي‌خواهيم ثابت كنيم كه امريكا مي‌تواند غلطي بكند؟ امريكايي كه نتوانست غني‌سازي ايران را متوقف كند و سياست غني‌سازي صفرش را كنار گذاشت و قطعنامه‌هايش را لغو كرد و اوبامايي كه گفته بود آب سنگين را در ايران نمي‌پذيريم و بيان كرده بود اگر زورم مي‌رسيد پيچ و مهره صنعت هسته‌اي ايران را باز مي‌كردم، نتيجه سياست‌هاي اوباما چه شد؟ مشاهده مي‌كنيم كه غني‌سازي ادامه دارد، راكتور اراك مدرن‌تر مي‌شود و آب سنگين را مي‌فروشيم و برنامه هسته‌اي كشور رو به توسعه است، تحقيق و توسعه ما ادامه دارد. آيا اينها پيروزي نيست؟ همه اينها نشان داد كه امريكا هيچ غلطي نمي‌تواند بكند، حال به دروغ بگوييم و تيتر هم بزنيم كه اينچنين نيست؟ آيا با دروغ مي‌خواهيم بگوييم كه حرف امام درست نيست؟ فكر مي‌كنم اگر مي‌خواهيم بحث‌هاي داخلي را دنبال كنيم منافع ملي و اصول و ارزش‌هاي انقلاب را در اولويت قرار دهيم و اي كاش برجام موضوعي ملي مي‌ماند و به بحث فرو ملي و سياسي تبديل نمي‌شد. اگر مي‌خواهيم از منافع برجام همه بهره‌مند شويم، برجام بايد موضوعي ملي بماند.