نزديكي به حماس به خاطر ايران

گروه ديپلماسي

رابطه با حماس و اما و اگرهاي اين رابطه براي برخي از كشورهاي منطقه به اولويت و براي برخي ديگر به خط قرمز بدل شده است. در حالي كه جنبش مقاومت اسلامي در چندسال ابتدايي بحران در سوريه ترجيح داد فاصله خود را با ديگر اضلاع محور مقاومت يعني سوريه، ايران و حزب‌الله لبنان حفظ كند در چندماه اخير با توجه به تحولات ميداني در سوريه و همچنين گشايش‌هايي كه در مذاكرات آستانه در سايه باقي ماندن بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه در قدرت رخ داده، حماس دوباره تلاش مي‌كند از فاصله با تهران بكاهد. در اين ميان نگاه‌هاي بسياري به نقش روسيه دوخته شده است. روس‌ها هم با ايران در پرونده سوريه در ارتباط نزديك هستند و هم با امريكا كه عملا مشروعيت حماس را زير سوال مي‌برد منافع مشترك منطقه‌اي بي‌شمار و دغدغه‌هاي بين‌المللي يكسان دارند. همزمان رابطه حسنه مسكو با تل‌آويو هم برهيچ كس پوشيده نيست. سايت تحليلي المانيتور در تازه‌ترين گزارش خود به چرايي نگاه مثبت كرملين به جنبش حماس پرداخته و مي‌نويسد: لوآن جاگاريان، سفير روسيه در ايران در نخستين روز از ماه آگوست در اظهاراتي بيان كرد كه حماس يك جنبش ملي است و يكي از نمايندگان اصلي مردم فلسطين و به همين دلايل است كه مسكو اين گروه را تروريستي نمي‌داند. گام‌هاي اخير مسكو براي نزديكي به حماس را نمي‌توان بي‌ارتباط به اتحاد آن با ايران و البته وضعيت كلي منطقه دانست. جاگاريان اين سخنان را در ديدار با خالد خدومي، نماينده حماس در ايران برزبان راند. در همان جلسه خدومي نيز به نقش بسيار مهم و حياتي روسيه در حمايت از مردم فلسطين اشاره كرد. خدومي پس از اين ديدار در گفت‌وگو با المانيتور تاكيد كرد كه رابطه‌هاي بين‌المللي يك پروسه ساخت و ساز هستند. وي در ادامه تاكيد كرد كه رابطه حماس با روسيه بيشتر از بيانيه‌هايي هستند كه مرتبا منتشر مي‌شوند. رابطه سياسي حماس با روسيه در ماه مارس سال 2006 جرقه خورد. زماني كه رهبري حماس پس از پيروزي در انتخابات عمومي در ماه ژانويه همان سال به مسكو سفر كرده بود. آن ديدار يك گشايش سياسي در روابط بين‌المللي اين جنبش بود چرا كه روسيه يكي از اضلاع مذاكرات چهارجانبه در خاورميانه است. خدومي در بخش‌هايي از سخنانش درباره رابطه حماس با روسيه مي‌گويد: در ماه مه سال 2010، ديدار تاريخي ميان خالد مشعل رهبر، وقت حماس و ديميتري مدودف، نخست‌وزير روسيه در دمشق برگزار شد. تاكنون نيز رياست‌جمهوري روسيه و نمايندگاني از دولت و همچنين برخي مقام‌هاي وزارت خارجه روسيه كه مسوول بخش‌هاي خاورميانه و شمال افريقا هستند ديدارهاي متعدد و متنوعي با رهبران سياسي حماس در برخي پايتخت‌هاي عربي داشته‌اند.
در آگوست سال 2015، مشعل با سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه در قطر ديدار كرد. در آگوست 2016 نيز وي با ميخاييل باگدانف، معاون وزير خارجه روسيه و نماينده ويژه پوتين در امور خاورميانه در دوحه ديداري داشت. در ژانويه 2016 نيز هياتي از جانب حماس براي ديدار با لاوروف وارد مسكو شد. المانيتور به نقل از يكي از مشاوران وزارت خارجه فلسطين در نوار غزه مي‌نويسد: نزديكي روسيه به حماس نشان‌دهنده نياز مبرم مسكو به‌عنوان يكي از بزرگ‌ترين قدرت‌هاي سياسي در سطح بين‌المللي به اجتناب از حملات اسراييل و امريكا به غزه است. در اين ميان، روسيه زماني كه پاي مساله فلسطين به ميان مي‌آيد به حماس به چشم يك حزب موثر نگاه مي‌كند. از سوي ديگر به نظر مي‌رسد كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه به دنبال احياي امپراتوري عثماني است و اعتقاد دارد كه مساله فلسطين و حماس يكي از دروازه‌ها براي ورود جدي‌تر روسيه به خاورميانه است. به همين دليل است كه روسيه برخلاف واشنگتن و اتحاديه اروپا، حماس را در زمره گروه‌هاي تروريستي قرار نداد. اين امتناع روسيه از به رسميت شناختن حماس به عنوان گروه تروريستي مي‌تواند منجر به متعادل‌سازي توزان بين‌المللي به سمت حماس شود. حركتي كه در نتيجه آن، اين جنبش توسط قدرت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي به حاشيه رانده نمي‌شود. اظهارات جاگاريان نخستين نشانه از نزديكي تدريجي مسكو به حماس نيست.
در هجدهمين روز از ماه مه بود كه وزارت خارجه روسيه به استقبال از سند سياسي جديد حماس رفت و به اسماعيل هنيه براي انتخاب شدن به عنوان رييس هيات سياسي حماس تبريك گفت. يك روز پس از اين تاريخ در 19 ماه مه بود كه اسماعيل هنيه در تماس تلفني با بوگدانف با او در مورد روابط دوجانبه، نقش روسيه در بازسازي ملي ميان فتح و حماس و همچنين سند سياسي جديد حماس سخن گفت. در هشتمين روز از ماه جولاي هم خبري منتشر شد مبني بر توافق فوري و قريب‌الوقوع ميان حماس و اسراييل براي تبادل زندانيان كه البته ميانجي آن روسيه و مصر بودند. المانيتور در ادامه به نقل از يك استاد علوم سياسي در نابلس مي‌نويسد: نزديكي اخير روسيه و حماس به آرزوي مسكو براي بازگشت به منطقه عربي بازمي‌گردد. اين بازگشت مي‌تواند در پرونده صلح خاورميانه تغييراتي ايجاد كند و البته انحصارگرايي امريكا در ايجاد صلح ميان اسراييل و فلسطين را هم زير سوال ببرد. روسيه به خوبي مي‌داند كه اگر رابطه با حماس را ارتقا دهد مي‌تواند به نفوذ و رابطه با ساير جنبش‌هاي اسلامي در منطقه هم فكر كند. يكي از اصلي‌ترين اين گروه‌ها اخوان‌المسلمين است كه در چند كشور در خاورميانه فعاليت دارد. از سوي ديگر اين اظهارات جاگاريان در تهران صورت گرفت كه نشان از موضع يكسان و كم و بيش شبيه دو كشور به هم در مساله حماس دارد. حماس نيز اخيرا مساله بازگشت به محور مقاومت كه ايران اصلي‌ترين عضو آن است را مطرح كرده است. در 15 ژوئن بود كه سفير روسيه در تل‌آويو از قيد نام حماس به عنوان گروهي تروريستي سرباز زد و از اسراييل نيز به اين دليل كه نام حماس را در همان ليستي قرار داده كه نام داعش به چشم مي‌خورد، انتقاد كرد. سفير روسيه در اسراييل براي توجيه امتناع خود تاكيد كرد كه براساس قوانين كشورش، گروه تروريستي به گروهي گفته مي‌شود كه در خاك روسيه اقدام به فعاليت‌هاي تروريستي كند و اين مساله در مورد حماس مصداق ندارد. البته ناگفته پيداست كه اين موضع روسيه تاثير منفي بر اسراييل داشته است. در 15 جولاي، يك تحليلگر مسائل خاورميانه در روزنامه اسراييل حيم كه به بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل نزديك است، نوشت: بيانيه و سخنان سفير روسيه در اسراييل براي كساني كه مي‌خواهند ارتباط‌هاي قوي و محكمي با مسكو بگيرند، خوشايند نيست. مسكو در مساله تعريف تروريسم موضعي دوگانه اتخاذ مي‌كند. در 28 ژوئن نيز رييس كنست (پارلمان اسراييل) در سخنراني كه در پارلمان روسيه داشت به‌شدت از حماس انتقاد كرد و اين گروه را مقصر رنج و دردي دانست كه مردم غزه در حصر تحمل مي‌كنند. (اين ادعا در حالي مطرح شده است كه عامل اصلي حصر غزه اسراييل است و حماس پس از آنكه در انتخاباتي كاملا دموكراتيك برنده شد بر اثر فشارها به غزه رانده شد) محمود اجرمي، معاون سابق وزير خارجه فلسطين و كارشناس مسائل سياسي در امور روسيه در اين باره به المانيتور مي‌گويد: نزديكي فاحش و اخير روسيه به حماس به مساله اتحاد با ايران ارتباط دارد. به همين دليل است كه روسيه تلاش مي‌كند در پرونده‌هاي منطقه‌اي متفاوت هراندازه كه مي‌تواند توفيق‌هايي را به دست آورد تا به نوعي با امريكا هم در منطقه رقابت كند. رابطه واشنگتن و مسكو هم برخلاف آنچه كه در ابتداي دولت ترامپ به نظر مي‌رسيد، متشنج شده است. حماس از اين سياست روسيه براي نزديكي به خود منتفع مي‌شود چرا كه روسيه يك قدرت جهاني است. حماس مي‌تواند پيروزي ديپلماتيكي را به نام خود سند بزند و از اين نزديكي هم در سطح رسانه‌اي و هم در معادله‌هاي سياسي بهره‌برداري كند. المانيتور در پايان مي‌نويسد: در حالي كه حماس پس از بحران در ميان كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس (قطر با عربستان سعودي) انزواي بي‌سابقه‌اي را تجربه مي‌كرد، واشنگتن اين گروه را در ليست نهادهاي تروريستي قرار داد و اتحاديه اروپا نيز باقي ماندن اين كشور در اين ليست را تمديد كرد. با اين وجود با توجه به موضع‌گيري‌هاي اخير روسيه در مورد حماس، اين گروه در حال حاضر با گشايشي روبه‌رو شده است و اين احتمال هم وجود دارد كه حماس عمدا بر حجم تماس‌هاي خود با مسكو بيفزايد تا مطمن شود كه از حمايت سياسي و نظامي مسكو در صورت تشديد تنش اسراييل برخوردار است.