نهنگ آبي چگونه سر از روسيه درآورد؟
ماجراي عجيب بدون بازگشت
سهيل سراييان
«وقتي اين بازي را شروع مي‌كني، ديگر راهي براي برگشت نداري و بايد ادامه دهي. حالا آيا مطمئن هستي؟» اين نخستين جمله‌اي است كه تمام شركت‌كنندگان در بازي نهنگ آبي با آن مواجه مي‌شوند. اين بازي يا چالش از سال 2013 و ابتدا در روسيه شكل گرفت. بازي اينترنتي كه در شبكه اجتماعي «ويكي كانتكت» جريان پيدا كرد. F-57 نخستين نامي بود كه خودش را ادمين اين بازي معرفي كرد و گروهي به نام «گروه مرگ» را در اين شبكه اجتماعي اداره مي‌كرد. او بعد از دو سال توسط پليس روسيه دستگير شد، اما اين پايان كار براي ماجراي عجيب نهنگ آبي نبود.
50 روز، 50 مرحله تا مرگ
بازي نهنگ آبي در مدت 50 روز انجام مي‌شود. هرروز يك مرحله به حساب مي‌آيد و شركت‌كنندگان بايد بعد از پايان هر مرحله عكس يا ويديويي را براي ادمين ارسال كنند؛ آنها بايد ثابت كنند كه هر مرحله را به خوبي پشت سر گذاشته‌اند. فيليپ بودكيخ يا همان F-57 پس از دستگيري اعلام كرده بود كه قصد داشته فضاي جامعه را با از بين بردن اين افراد تميز نگه دارد. او دانشجوي اخراج شده رشته روانشناسي از يكي از دانشگاه‌هاي روسيه بود. تنها در روسيه در مدت زمان سال‌هاي 2014 تا 2016 بيشتر از 150 پرونده خودكشي مرتبط با اين بازي در دادگاه روسيه شكل گرفته بود.
سخت‌ترين 10 روز زندگي من
«م. و» يكي از معدود افرادي است كه توانسته از اين بازي خارج شود. «اواخر سال 2015 بود كه با اين چالش مواجه شدم. ابتدا از من سوالات خيلي شخصي درباره خودم و خانواده‌ام پرسيده شد و سپس هر روز بايد كارهاي مختلفي را انجام ميدادم. من 10 روز بيشتر اين كار را نكردم. شايد تعداد كساني كه در ميانه راه اين بازي را متوقف كرده‌اند، زياد نباشند. ادمين تهديد كرد كه اطلاعات همه را دارد و اگر خارج شوم، كساني هستند كه مرا پيدا كنند. گوش دادن به آهنگي خاص براي يك روز و به طور مداوم، بيدار شدن در ساعت 4:20 دقيقه صبح، حك كردن نام F-57 با تيغ روي بدنم. جزو كارهايي بود كه من بايد انجام ميدادم. گاهي اوقات دنبال راهي مي‌گردم تا اين 10 روز را از ذهن خودم پاك كنم. يادمه كه آخرين كاري كه بايد انجام ميدادم تماشاي فيلم ترسناك براي يك روز كامل بود.»
جامعه روسيه و بازي نهنگ آبي
مجله نيوزويك در يكي از مقاله‌هاي خود آمار خودكشي ناشي از اين بازي در ميان نوجوانان را در امريكا بيشتر از 200 مورد اعلام كرده است. پس از انتشار مقاله‌اي در سال 2016 در مجله نوايا گزيتا چاپ روسيه درباره نهنگ آبي اين بازي به سرعت جهاني شد و در كانون توجهات قرار گرفت. تا الان در بيش از 20 كشور جهان از جمله: آرژانتين، امريكا، برزيل، ايتاليا، اسپانيا، عربستان‌سعودي، ونزوئلا و... قرباني‌هايي داشته است.
در روسيه اگر از مردم درباره اين بازي سوال بپرسيد، ترجيح مي‌دهند كه زياد درباره آن صحبت نكنند. البته بايد به اين مساله اشاره كرد كه جامعه روسيه تحت فشار زيادي از سمت رسانه‌ها به خاطر اين بازي قرار گرفته است. بسياري از مردم روسيه معتقدند كه اين بازي در روسيه آنچنان كه رسانه‌ها به آن اشاره كرده‌اند، وجود نداشته و خيلي از حواشي ايجاد شده به خاطر اين بازي مي‌تواند اهداف سياسي داشته باشد.
ولادمير، دانشجوي رشته فلسفه درباره اين بازي مي‌گويد: «كسي نمي‌تواند ادعا كند كه با يك چالش يا بازي قصد دارد براي تمام جامعه تصميم بگيرد. ادمين‌هاي اين بازي نوجوانان را هدف قرار داده‌اند و همه مي‌دانيم كه اصطلاحا تين‌ايجرها راحت‌تر از بقيه گروه‌هاي سني آمادگي خودكشي را دارند. قطعا رسانه‌ها و خود مردم مي‌توانند جلوي رشد اين بازي را بگيرند.»
ناستيا، روانشناس معتقد است كه برخي از مشكلات خانوادگي اين روزها در جامعه روسيه شايد دليل اصلي شركت برخي نوجوانان در اين بازي است. جامعه روسيه نسبت به سال‌هاي گذشته با آمار طلاق زيادي مواجه است. روسيه در آمار طلاق، نخستين كشور در ميان كشورهاي اروپايي به حساب مي‌آيد و نوجوانان با توجه به روحيه حساسي كه در برهه زماني دارند مي‌توانند به راحتي وارد اين چالش‌ها شوند.»
اما آندرو، استاديار دانشگاه، نظر متفاوتي دارد. «نمي‌توان حضور اين چالش را در روسيه و حتي آغاز شدنش را در روسيه ناديده گرفت اما قطعا فضاي رسانه‌اي چه در داخل و چه در خارج روي مشهور شدن اين بازي تاثير گذاشته است. اينگونه خبرها هميشه بهترين خوراك براي سياسي كردن جريانات در روسيه است. قطعا بايد از ادامه اين چالش جلوگيري كرد.»
كسي از بازي خارج نمي‌شود
پس از دستگيري فيليپ بودكيخ يا F-57 خيلي‌ها فكر مي‌كردند، ادمين اصلي بازداشت شده و اين بازي ادامه نخواهد يافت تا اينكه در ماه ژوئن همان سال فرد ديگري كه به نظر يكي ديگر از ادمين‌هاي اين بازي بود توسط پليس روسيه دستگير شد. پليس اعلام كرد كه او اعتراف به مديريت اين بازي كرده است. روزنامه‌نگار مجله نواياگازيتا پيش از چاپ مقاله خويش درباره اين بازي تحت عنوان يكي از كساني كه قصد شركت در اين بازي را دارد با ادمين گروه مرگ ارتباط برقرار كرد. او اعلام كرد كه آماده بازي است و اما پس از چند پيام ادمين ديگر پاسخ پيام‌هاي او را نداده است. مثل تمام شركت‌كنندگان به او هم اعلام شده بود كه راهي براي بازگشت نيست و اگر بخواهد در ميانه راه از بازي خارج شود تمام اطلاعات او را دارند و افرادي هستند كه او را پيدا كنند.
قانون تازه رييس‌جمهور
پس از خودكشي يوليا كونستيناتواي 15 ساله در فوريه سال 2016 و ورونيكا ولكاو 14 ساله اين بازي به صورت رسمي در روسيه تحت پيگرد قرار گرفته است. يوليا پيش از خودكشي با انتشار عكس و پيام ساده «خداحافظ» در شبكه اجتماعي‌اش از ساختماني 16 طبقه خودش را به پايين پرتاب كرد. در تاريخ 7 ژوئن سال 2017 ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه، قانوني را درباره خودكشي امضا كرد كه در اين قانون افرادي كه اقدام به كار كنند را به شش سال زندان محكوم خواهند كرد.
نهنگ آبي هنوز ادامه دارد
در همين زمان در تاريخ 8 ژوئن، ايليا سيداروف 26 ساله به عنوان يكي ديگر از ادمين‌هاي بازي نهنگ آبي در مسكو دستگير شد. بايد به اين نكته اشاره كرد كه همچنان نمي‌توان اعلام كرد كه تمام ادمين‌هاي اين چالش دستگير شده‌اند. اگر كسي قصد حضور در اين بازي را دارد، نمي‌تواند به راحتي به اطلاعات و ادمين‌ها دسترسي پيدا كند و صرفا با حضور در گروه‌هاي خصوصي در شبكه‌هاي اجتماعي ممكن است كه ادمين نهنگ آبي را پيدا كند. خيلي از شركت‌كنندگان با استفاده از نام‌هاي جعلي درخواست كمك براي خارج از شدن از اين بازي توسط پليس روسيه را كرده‌اند.
در آخرين يافته‌هاي روزنامه‌هاي چاپ روسيه در حال حاضر كساني توسط ادمين‌ها براي اين بازي انتخاب مي‌شوند كه تحت فشار روحي بسيار بالايي قرار دارند يا از افسردگي رنج مي‌برند. در ابتداي ماه جولاي سال 2017 بيشتر از 15 پرونده مرتبط با اين بازي توسط رسانه‌هاي روسيه تاييد شده است. اين نشان مي‌دهد كه همچنان چالش يا بازي نهنگ آبي ادامه دارد اما شركت‌كنندگان كمتري نسبت به سال‌هاي گذشته دارد.