پازل حضور سينماگران زن در عرصه بين‌المللي
با «نفس» كامل شد
نرگس‌آبيار نخستين زن فيلمساز ايراني در اسكار
الهام نداف
نرگس آبيار طلسم حضور زنان ايراني در جايزه اسكار را شكست و با «نفس» نماينده ايران در اين رقابت جهاني شد. با اين اتفاق پرونده حضور سينماگران زن ايراني در عرصه‌هاي بين‌المللي كامل‌تر از هميشه شده است؛ پرونده‌اي كه كمي بعد از پيروزي انقلاب باز شد و به واسطه ممارست و تلاش سينماگران زن، سال به سال، پر و بال بيشتري پيدا كرد.
آبيار اما تنها سينماگر زن ايراني نيست كه به واسطه «سينما» در دنيا مطرح مي‌شود. پيش از اين ديگراني هم بودند كه حضور در هيات داوران جشنواره‌هاي معتبر دنيا را تجربه يا با فيلم‌هاي‌شان جايگاه سينماي ايران را در جهان تثبيت كردند. تازه‌ترين افتخار نصيب رخشان بني‌اعتماد شد و او در جمع هيات داوران بخش افق‌هاي نو جشنواره فيلم ونيز آثاري از سراسر دنيا را داوري كرد. اين فيلمساز در كنار جياني آميلو، كارگردان ايتاليايي، آبي كينن مان، كارگردان امريكايي، مارك كازينز، كارگردان و فيلمنامه‌نويس ايرلندي- اسكاتلندي، آندرس دوپارت، فيلمنامه‌نويس و معمار آرژانتيني، فين تروش، سينماگر بلژيكي و ربكا زلوتوفسكي، كارگردان فرانسوي فيلم‌هاي اين بخش جشنواره را مورد قضاوت قرار داد. بني‌اعتماد اما پيش از اين با حضور در جشنواره ونيز به عنوان فيلمساز جايزه بهترين فيلمنامه را براي «قصه‌ها» از آن خود كرد. ليلا حاتمي ديگر سينماگر ايراني است كه حضورش در ميان داوران بخش اصلي شصت و هفتمين جشنواره فيلم كن، سر و صداي زيادي به پا كرد. اتفاقي كه قبل‌تر تنها براي عباس كيارستمي افتاده بود و حضور اين بازيگر زن اتفاق بزرگي براي سينماي ايران شد؛ هرچند حواشي ايجاد شده حول اين ماجرا، اهميت آن را تحت‌الشعاع قرار داد، اما اين حاشيه‌ها نتوانستند اين اتفاق را از تاريخ سينماي ايران پاك كنند. حاتمي علاوه بر كن، طعم داوري در جشنواره‌هايي چون پرتقال طلايي تركيه، رم، كاستندورف، مراكش، دوويل، جشنواره كارلوويواري و... را هم چشيده است.
در اين ميان نيكي كريمي با قرار گرفتن در ميان هيات داوران بيش از 20 جشنواره بين‌المللي تا اينجا ركورد حضور جهاني سينماگران زن را در اختيار دارد. قضاوت در جشنواره‌هاي باتومي، كلكته، ادينبرو، پوناي هند، كن، كارلوويواري و ادينبورگ كارنامه كاري نيكي كريمي را پربار كرده است.
علاوه بر اين، فاطمه معتمدآريا هم با حضور در هيات داوران جشنواره‌هاي مونيخ آلمان و ابوظبي دوبي، جزو زنان سينماگري است كه داوري در عرصه جهاني را تجربه كرده است. مريم مقدم، آنا نعمتي و هنگامه قاضياني هم به عنوان نماينده بازيگران زن داور جشنواره‌هايي چون وارنا بلغارستان، آوانكا پرتغال و گوتنبرگ بودند.
در اين ميان بد نيست به تعداد اندك فيلمسازان زن هم اشاره كنيم، رقمي كه با فيلمسازان مرد ايراني برابري نمي‌كند و معمولا قطره چكاني افزايش پيدا مي‌كند. از بني‌اعتماد، پوران درخشنده، تهمينه ميلاني، منيژه حكمت و مرضيه برومند كه بگذريم در سال‌هاي اخير كارگردان‌هايي چون تينا پاكروان، آيدا پناهنده، نرگس آبيار و... توانسته‌اند تعريف تازه‌اي از زنانگي در سينما ارايه كنند. از ميان تازه‌واردان، پناهنده با درخشش در بخش افق‌هاي نو جشنواره فيلم كن و آبيار به واسطه ساخت «شيار 143» بيش از هم‌نسلان خود مورد تقدير جهاني قرار گرفتند. كارگردان‌هايي چون منير قيدي و رقيه توكلي هم با فيلم‌هاي «ويلايي‌ها» و «مادري» در اول راهي هستند كه با همت امثال بني‌اعتماد، از سه دهه پيش باز‌شده و اين روزها هموارتر از گذشته به نظر مي‌رسد.
با اين تفاسير انتخاب هيات معرفي فيلم ايراني به اسكار، فارغ از حضور بين‌المللي «نفس» و ساختار و محتواي آن، انتخاب هوشمندانه‌اي است. اين انتخاب نقطه عطفي در سينماي ايران است كه مي‌تواند شكل و شمايل تازه‌اي به استقلال و هويت زنان ايراني در دنيا دهد.