عربستان سعودي پروژه شكست خورده جلب اجماع عليه ايران را تكرار مي‌كند
بازي با كارت‌هاي سوخته
سارا معصومي
بايد ايران را در منطقه از پا درآوريم، اين عبارت گوياي غايتي است كه عربستان سعودي مدت‌هاست رسيدن به آن را در سرليست آرزوهاي منطقه‌اي خود قرار داده اما براي تحقق آن هربار از مسيرهاي تكراري عبور مي‌كند، در بن بست‌هاي يكسان گرفتار مي‌شود و باز براي جامه عمل پوشاندن به آن همان اشتباهات گذشته را تكرار مي‌كند. اين‌بار عربستان سعودي همزمان دو پروژه را پيش مي‌برد؛ مقصر جلوه دادن ايران در استعفاي ناگهاني سعد حريري، نخست‌وزير لبنان و متهم كردن تهران به موشك‌پراكني به سمت رياض با ابزار حوثي‌هاي يمن. روز يكشنبه همزمان با اعلام خبر برگزاري نخستين مصاحبه تلويزيوني سعد حريري در رياض، عربستان سعودي خواهان برگزاري جلسه فوق‌العاده اتحاديه عرب با موضوع ايران شد. رياض سوژه اصلي براي دور هم جمع شدن اعراب را دخالت‌هاي ايران در منطقه مي‌خواند و البته برخي منابع عربي نيز مي‌گويند كه دخالت ايران در ماجراي حمله موشكي حوثي‌ها به فرودگاه بين‌المللي رياض يكي از پايه‌هاي طرح اين درخواست رياض است. دخالت ايران در مسائل كشورهاي منطقه؛ ادعايي كه با گذشت بيش از 10 روز از اقامت اجباري نخست وزير يك كشور مستقل در رياض به مزاحي تلخ بيشتر شبيه است تا خبري نزديك به واقعيت. پس از آنكه عربستان درخواست تشكيل جلسه اتحاديه عرب را داد همانطور كه پيش‌بيني مي‌شد امارات متحده عربي و بحرين بي‌اندك چون و چرايي درخواست پدرخوانده را لبيك گفتند. البته جيبوتي كه رياست دوره‌اي اتحاديه عرب را برعهده دارد نيز تاكنون موافقت خود را با دستور كار اين نشست فوق‌العاده اعلام كرده است.
عربستان سعودي در حال حاضر از همان الگوي حركتي پيروي مي‌كند كه پس از اعدام شيخ نمر در ژانويه سال 2016 براي تحت فشار قراردادن ايران به آن متوسل شده بود. تكه‌هاي اين الگو نيز به اين ترتيب در كنار هم قرار گرفتند: تلاش براي تحريك ايران، قراردادن واكنش‌هاي ايران در نقطه‌هاي مدنظر سعودي، تلاش براي مقصر جلوه دادن تهران و جلب اجماع منطقه‌اي، فرامنطقه‌اي و بين‌المللي عليه تهران و در نهايت امتيازگيري از ايران. در جريان اعدام شيخ نمر و حمله جريان‌هاي خودسر به نمايندگي‌هاي عربستان سعودي در تهران و مشهد، تا حدودي پرونده جدل با تهران در همان مسيري قرار گرفت كه سعودي به دنبال آن بود و در نهايت رابطه ديپلماتيك با ايران همانطور كه رياض برنامه‌ريزي كرده بود به پايان رسيد و تا مدت‌ها در رسانه‌هاي منطقه‌اي، ايران كشوري بود كه از عهده ميزباني ايمن از ديپلمات‌هاي ساير كشورها برنمي‌آمد. البته در آن پرونده نيز تهران از بخش‌هايي از مسير با صبوري استراتژيك عبور كرد و توطئه‌هاي عربستان را ناكام گذاشت تا عملا اجماع بين‌المللي مدنظر سعودي عليه ايران شكل نگيرد.
در تازه‌ترين ماجراجويي خطرناك عربستان در منطقه نيز ايران تا به اين مرحله از توپ زدن در زمين بازي مدنظر عربستان پرهيز كرده و اقدام‌هاي رياض يك به يك با تيرهاي به خودي بدل مي‌شوند. عربستان سعودي درخواست تشكيل نشست فوري اتحاديه عرب را در روزگاري مطرح و تلاش مي‌كند آن را به چماقي بالاي سر ايران بدل كند كه تركيب اتحاديه عرب با واقعيت‌هاي ميداني در جهان عرب بسيار ناهمخوان است. بايد از عربستان سعودي سوال كرد كه از كدام اتحاد اعراب سخن مي‌گوييد؟ از اتحاد 7 كشور عضو شوراي همكاري خليج‌فارس؟ اتحادي كه از ژوئن 2017 با آغاز بحران ميان قطر با عربستان سعودي، امارات و بحرين به اغما رفته است و امروز مي‌توان به سهولت از هم پاشيده شدن اين شورا سخن گفت. عربستان به دنبال دور هم جمع كردن رهبران كدام كشورهاي عربي است زماني كه سوريه، يمن، بحرين و لبنان در تنش‌هاي متعدد و متنوع به سر مي‌برند و دست رياض در بسياري از اين پرونده‌ها به خون زنان و كودكان بي‌گناه آغشته است؟ رياض از كدام اتحاد عربي سخن مي‌گويد زماني كه لبنان از 10 روز پيش تا به امروز نخست‌وزير خود را در تلويزيون و در حالي كه رنگ به چهره نداشت از شبكه‌هاي سعودي تماشا كرده‌اند؟
اتحاديه عرب با 22 عضو در چندسال اخير و به خصوص پس از آغاز جريان بهار عربي در سال 2011 در ميان كشورهاي منطقه، بيش از پيش تحت سلطه عربستان‌سعودي قرار گرفته است. در حالي كه اتحاديه عرب قرار بود به محلي براي حل و فصل اختلاف‌ها ميان كشورهاي عربي و اجماع ميان آنها بدل شود. عربستان در چندسال اخير با هر كشوري كه به مشكل برخورد كرده دستور تعليق يا حذف عضويت آن در اتحاديه را داده است. عضويت سوريه در اين اتحاديه در سال 2011 به حالت تعليق در‌آمد. همزمان با اعلام خبر درخواست سعودي براي تشكيل جلسه فوري، روزنامه الديار لبنان در گزارشي اختصاصي ادعا كرد كه عربستان از احمد ابوالغيط، دبيركل اتحاديه عرب خواسته عضويت لبنان را در اين اتحاديه به حالت تعليق درآورد و ابوالغيط نيز با عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر در اين باره گفت‌وگو كرده است.
رييس‌جمهور مصر نيز به وزير خارجه خود اعلام كرده كه بايد از طرح اين موضوع در شوراي اتحاديه عرب جلوگيري كند. سيسي تاكيد كرده است كه اخراج لبنان از اتحاديه عرب اين اتحاديه را ضعيف‌تر خواهد كرد. بغداد نيز به اتحاديه عرب هشدار داده كه اگر لبنان از اين اتحاديه اخراج شود عراق نيز از آن بيرون خواهد آمد. قطر نيز به اين اتحاديه ابلاغ كرده كه در صورت اخراج لبنان و خروج عراق، قطر نيز از اين اتحاديه خارج خواهد شد. كويت نيز اعلام كرده كه لبنان مرتكب هيچ گونه اقدامي عليه كشورهاي عربي نشده و نبايد عضويتش در اين اتحاديه به حالت تعليق درآيد.
عربستان سعودي با تقسيم كردن كشورهاي منطقه به عرب و غيرعرب سال‌هاست تلاش مي‌كند ايران را در كنج و انزواي منطقه قرار دهد غافل از آنكه نتيجه توسل به اين سياست قدرتمند‌تر شدن هر چه بيشتر ايران در منطقه است. عربستان سعودي كشورهاي حاضر در منطقه را كارت‌هايي مي‌داند كه براي رسيدن رياض به اوج آرزوهايش كه يكه تازي در منطقه است، ايران بايد از مجموع آن كارت‌هاي جاخوش كرده روي ميز حذف شود. رابطه ديپلماتيك ميان ايران و عربستان سعودي از قريب به دو سال پيش قطع شده است و اين در حالي است كه تهران به مناسبت‌هاي مختلف تاكيد كرده كه آماده گفت‌وگو با عربستان سعودي است. محمد جواد ظريف، وزير خارجه ايران بارها و بارها در اجلاس‌هاي متعدد منطقه‌اي و نشست‌هاي متنوع كشورهاي اسلامي بر اين حقيقت صحه گذاشته است كه نه ايران قابل حذف از منطقه است و نه عربستان سعودي و تنها راه رسيدن به راهكار برد – برد براي دو كشور پذيرفتن اين اصل است كه نمي‌توان با بهاي ايجاد ناامني براي همسايه، روياي زندگي در امنيت را ديد. با اين وجود رياض باز هم در همان مسير تكرار اشتباهات گذشته قرار دارد و اين‌بار با كارت لبنان به دنبال تحت فشار قرار دادن ايران است. عربستان سعودي با تبديل كردن لبنان به محل منازعه رياض با تهران جرقه ناآرامي‌هايي را در منطقه مي‌زند كه مي‌تواند خاورميانه را در روزهاي تلاش براي خلاصي از شر داعش گرفتار مصيبت‌هاي بس خون بار‌تر كند.
همزمان با استعفاي ناگهاني سعد حريري از نخست‌وزيري لبنان، حمله موشكي حوثي‌هاي يمن به فرودگاه بين‌المللي رياض نيز صورت گرفت و سعودي با توسل به اين اتفاق ادعا كرد كه اين حمله را اقدام نظامي مستقيم ايران عليه خود دانسته و حق پاسخگويي به آن را براي خود محفوظ مي‌داند. هرچند كه ايالات متحده و تا حدودي هم فرانسه با عربستان سعودي در مقصر جلوه دادن ايران در ماجراي حمله موشك يمني به رياض همراهي كردند اما جامعه جهاني به اين ادعاي عربستان با شك و شبهه نگاه مي‌كند و ايران نيز مستقيما اين ادعا را رد كرده است. در دو روز گذشته حركت هر پرنده‌اي در آسمان منطقه از چشم سعودي‌ها نتيجه توطئه‌هاي ايران بوده و در همين راستا بحرين نيز ايران را متهم به دخالت در حادثه انفجار خط لوله نفت كرد؛ ادعايي كه بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران آن را سخيف و بي‌پايه دانست. به نظر مي‌رسد كه رياض براي توجيه دلايل درخواست براي تشكيل جلسه فوري اتحاديه عرب به اين ادعاي بحرين نيز اشاره كرده است.
بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان در واكنش به درخواست عربستان براي برگزاري نشست فوق‌العاده اتحاديه عرب در قاهره با محوريت ايران مي‌گويد: اين اقدامات عربستان جديد نيست. عربستان به خاطر مجموعه مشكلات دروني و بيروني كه با آن مواجه است و همچنين سرخوردگي‌ها و شكست‌هاي پي‌درپي و مشكلات داخلي سعي كرده كه اجماع‌سازي را در مورد ايران و عليه ايران رقم بزند كه تحولات يك‌سال گذشته و مجموعه اتفاقاتي كه با آن مواجه بوديم نشان داد كه عربستان به اين سياست و آنچه دلخواهش بوده نرسيده و همواره با شكست مواجه بوده است. اين اجلاس نهايتا به اقدامي تبديل خواهد شد كه نتيجه مطلوبي را براي عربستان نخواهد داشت، چرا كه تمامي كشورها منافع و مصالح خود را دنبال خواهند كرد و ارزيابي خود از واقعيت‌هاي منطقه را خواهند داشت و روابط‌شان را با ايران و مجموعه كشورهاي منطقه براساس منافع خود هدف‌گذاري مي‌كنند.
چرا حالا؟
عربستان سعودي و ايران در شرايط جنگ سرد به سر مي‌برند يا به زودي شاهد منازعه مستقيم دو كشور خواهيم بود؟ ادعاي سعودي درباره دخالت ايران در ماجراي حمله موشكي به فرودگاه رياض اين واهمه را در ميان برخي از تحليلگران به راه انداخت كه شايد عربستان سعودي به دنبال توسل به گزينه نظامي عليه تهران است. به گزارش خبرگزاري فرانسه، كلمنت ترمه، محقق موسسه بين‌المللي مطالعات استراتژيك در پاسخ به اين سوال كه چرا عربستان بايد در اين بازه زماني به دنبال تنش با ايران باشد؟ مي‌گويد: ايران و عربستان سعودي در وضعيت جنگ‌هاي نيابتي در سوريه، يمن و عراق به سر مي‌برند. در چندماه اخير در هر كدام از اين پرونده‌ها تحولات و تغييراتي صورت گرفته است كه علت رفتارهاي سعودي را بايد در خشم از اين تحولات دانست. در عراق و سوريه، داعش متحمل شكست‌هاي سنگين شده و همين مساله وضعيت ميداني را تغيير داده است. در حالي كه عراق وارد روزهاي پسا داعش شده است عربستان سعودي مايل به بهبود روابطه رياض و بغداد است. در سوريه نيز دولت بشار اسد توفيق‌هاي ميداني بسياري را به نام خود سند زده است و همين مساله خشم شبه‌نظامياني را كه در قالب معارضه در چندسال گذشته مقابل دولت مركزي ايستادند و از حمايت سعودي برخوردار بودند، برانگيخته است.
برخي از تحليلگران مسائل منطقه نيز اعتقاد دارند كه محمد بن‌سلمان 32ساله با بازي جديدي كه در منطقه به راه انداخته به دنبال القاي اين مساله است كه عربستان سعودي تحت حاكميت و مديريت من به قدرت اول منطقه بدل خواهد شد. اين همان سياستي است كه محمد بن‌سلمان، وليعهد جوان سعودي در سياست داخلي نيز دنبال مي‌كند و با بازداشت‌هاي اخير و تغييراتي كه آنها را اصلاحات اجتماعي مي‌خواند به دنبال نشان دادن چهره‌اي مقتدر از خويش است.
تاثير ترامپ بر تنش تهران - رياض
به گزارش خبرگزاري فرانسه نمي‌توان علت تنش ميان ايران و عربستان را تنها و تنها در مسائل داخلي سعودي يا اختلاف‌هاي منطقه‌اي ايران و عربستان سعودي خلاصه كرد. بسياري از تحليلگران اعتقاد دارند كه يك عامل مهم در اين ميان حضور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در كاخ سفيد است. به گواه اين تحليلگران از زماني كه ترامپ در راس قدرت در واشنگتن قرار گرفت پتانسيل‌هاي بالقوه براي تشديد تنش ميان ايران و عربستان سعودي نيز بالفعل شدند.
خصومتي كه دونالد ترامپ در قبال ايران دارد عملا دست رياض را براي هر اقدامي در برابر تهران بازگذاشته است. يك كارشناس روابط بين‌المللي در اين باره مي‌گويد: در چند هفته اخير رابطه ميان تهران و رياض متشنج‌تر از پيش شده است وگرنه رقابت ميان ايران و عربستان سعودي به عنوان دو قدرت منطقه‌اي به پيش از سال‌هاي انقلاب اسلامي بازمي‌گردد. حمايتي كه ترامپ در 9 ماه گذشته از عربستان سعودي كرده است عملا در تضاد با سياست‌هايي است كه باراك اوباما در 8 سال حضور در كاخ سفيد در قبال ايران و عربستان دنبال مي‌كرد. باراك اوباما با مذاكرات هسته‌اي با ايران و پايان دادن به تحريم‌هاي هسته‌اي تهران در حقيقت شاخه زيتوني به اين كشور داد تا به مدد آن توازن قوا در منطقه را ايجاد كند. دولت ترامپ در مسير كاملا مخالف با اين سياست حركت مي‌كند و عربستان سعودي را در آغوش كشيده است. از سوي ديگر محمد بن‌سلمان نيز نشان داده كه بيش از ساير دولتمردان سعودي ريسك‌پذير و اهل رفتارهاي تهاجمي چه در حوزه سياست داخلي و چه در حوزه سياست خارجي است. برخي از تحليلگران اعتقاد دارند كه محمد بن سلمان با ايجاد توهم تنش جدي در رابطه با ايران به گونه‌اي كه شايد دو كشور به زودي وارد منازعه مستقيم با هم شوند، تلاش مي‌كند فضاي داخلي را در خوف و رجا از آغاز جنگ نگاه دارد و بدين‌ترتيب بر قدرت خود بيفزايد.