تسلیت‌گویی با باد

این روزها باز غم و اندوه آوار شده بر سرمان از زلزله‌ای که آسیبش، نه از اتفاق که از بی‌درایتی و بی‌کفایتیِ آنان که باید درایت و لیاقت مسئولیت می‌داشتند و داشته باشند، همچون همیشه بیشتر نصیب هم‌وطنانی شده که کمترین نصیب را از رفاه و آسایش دارند.
بازار تسلیت‌گویی اما گرم است و پررونق، و باز عبارتِ «تسلیت باد» هم بر در و دیوار رسانه‌ها نقش بسته و هم بر زبان مسئولان و گویندگان جاری شده است. چیزی شبیه و به‌قیاسِ «مبارک باد.» این «باد» چیست که از قدیم با آن تبریک‌مان را می‌گفتیم و حالا تسلیت را هم به جای این‌که بدهیم یا بگوییم، می‌بادیم؟
ادیبان به «باد» می‌گویند فعل دعایی که مخفف «بواد» است، یعنی فعل بودن با الفِ دعا. از فردوسی است این:
دی و فرودینت خجسته بواد
 درِ هر بدی بر تو بسته بواد
 ساده‌اش می‌شود «باشد». مبارک باد یعنی امیدوارم مبارک باشد. هم‌خانواده‌ی آن هم «بادا»ست که می‌گویند از تخفیف «بُوَدا» به دست آمده و کاربرد آن در زبان و ادبیات کهن بسیار بوده است. در قدیم برای فعل‌های دیگر هم این کار را می‌کردند. مثلاً کناد، شواد، مرواد، نمیراد، بماناد و نماناد.
این جور فعل دعایی در زبان گفتار امروز ما هم کاربرد دارد. مثل همین «مباد» و «مبادا». فقط سعدی نبود که می‌گفت:
دل زیردستان نباید شکست
مبادا که روزی شوی زیردست
امروزه حتا کسانی که در شکستنِ دلِ زیردستان‌ مسئولیت اصلی را بر گردن مبارک خود دارند و مسئولیت‌شان را نمی پذیرند، در امر و نهی‌های هر روزه‌ی خود از «مبادا» زیاد استفاده می‌کنند.با این وصف، استفاده از «باد» برای «مبارک» مفهوم است. مبارک یعنی خجسته، همایون و فرخنده. اما تسلیت به چه معناست؟ تسلیت را هم ما از زبان عربی گرفته‌ایم در معنای دلداری، اندوه بردن، دل‌آسایی و خاطرنوازی. حالا خودتان قضاوت کنید که «فلان عزا را تسلیت باد گفتن» دقیقاً چه معنایی دارد. دلداری باد؟ یعنی امیدوارم دلداری باشد؟خیلی از گرفت‌وگیرهای ما در نوشتن و نیز در فهم نوشته‌ها و مطالب، برمی‌گردد به فکر نکردن و دقیق نشدن ما در خودِ واژه‌ها. ذهن انسان در درک زبان، بیش از تفکر عادت دارد به ذخیره کردن قالبیِ واژه‌ها. از همین روست که کودک تازه‌زبان‌بازکرده چون به زبانی که درگیر آموختن آن است می‌اندیشد، در کنار ذخیره کردن، بسیار بیشتر از ما با واژه‌ها بازی می‌کند و مثلاً به جای «پختی» می‌گوید «پزوندی». ذهن این کودک بسیار بیشتر از ما درگیر درکِ واژه‌ها و ساخت و ساز بیشتر آن‌هاست. اما هر چه بزرگ‌تر می‌شویم، ذهن ما در فکر کردن به واژه‌ها تنبل‌تر می‌شود و روزی می‌رسد مثل امروز که از همه جای شهر و رسانه‌ها به ما «تسلیت باد» می‌گویند، بی‌آن‌که بدانند و بدانیم که نسبتِ این «باد» با «تسلیت» چیست.