نماينده امريكا در سازمان ملل تهران را
شريك جرم حوثي‌ها در حمله به رياض خواند
تئاتر سعودي
با بازيگري واشنگتن
سارا معصومي
پايگاهي نظامي در واشنگتن، خبرنگاراني كه از چندساعت قبل به آنها گفته شده براي گوش سپردن به سخنان نيكي هيلي، نماينده ايالات متحده در سازمان ملل به اين محل بيايند، يونيفورم‌پوش‌هايي از وزارت دفاع امريكا كه دور تا دور صندلي‌هاي خبرنگاران ايستاده‌اند و بخشي از لاشه يك موشك كه پشت سر خانم نيكي هيلي روي چند پايه چوبي خودنمايي مي‌كند. تا يك ماه ديگر حضور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در كاخ سفيد يك‌ساله مي‌شود. قريب به 365 روز بحران‌آفريني در سطح بين‌المللي و البته از دست دادن هر روز بيشتر از ديروز محبوبيت فردي. ترامپ به رييس‌جمهوري بي‌قاعده بدل شده است؛ از بي‌توجهي به قوانين بين‌المللي و تعهدهاي ايالات متحده تا واگذار كردن پرونده‌هاي متعدد به افرادي كه براساس مسووليت‌هاي تعريف شده ذي صلاح نيستند. ركس تيلرسون، عنوان وزير خارجه كابينه چهل و پنجمين رييس‌جمهور ايالات متحده را به خود اختصاص داده است اما به عنوان مثال پرونده مذاكرات صلح در خاورميانه را نه شخص وي كه جرد كوشنر، داماد رييس‌جمهور پيش مي‌برد و پرونده ايران نيز بيش از آنكه در اختيار رييس دستگاه ديپلماسي باشد در اختيار نيكي هيلي در جايگاه نماينده امريكا در شوراي امنيت است. تنها چندماه پس از جابه‌جايي قدرت در امريكا بود كه نيكي هيلي با همين عنوان راهي وين، پايتخت اتريش شد تا با يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره توافق هسته‌اي با ايران صحبت كند؛ رفت و آمدي دو روزه كه عملا تاثيري در رويكرد آژانس به عنوان تنها مرجع مشخص شده در برجام براي رسيدگي به تعهدات فني ايران نداشت. سخنراني روز پنجشنبه درباره نقش ايران در موشك‌هاي پرتاب شده از سوي حوثي‌هاي يمن به فرودگاهي در عربستان سعودي نيز اندك ارتباطي به جايگاه سازماني نيكي هيلي نداشت. كنفرانس مطبوعاتي نيكي هيلي در پايگاهي نظامي متعلق به پنتاگون تنها 24 ساعت پس از پايان مهلت 60 روزه كنگره امريكا براي تصميم‌گيري درباره برجام برگزار شد. نه اتحاديه اروپا و نه كنگره ايالات متحده به درخواست‌هاي رييس‌جمهور براي اتخاذ مكانيسم‌هايي به منظور ايجاد ارتباط ميان برجام و ساير فعاليت‌هاي منطقه‌اي و موشكي ايران چراغ سبز نشان ندادند پس نيكي هيلي دست به كار شد. نيكي هيلي در تئاتر نظامي – سياسي به راه انداخته به اسم مصاحبه مطبوعاتي بقاياي موشك شليك شده توسط حوثي‌ها به رياض را به نمايش گذاشت و آن را شواهد انكارناپذيري خواند كه نشان مي‌دهد ايران تعهدات بين‌المللي خود را نقض كرده است. وي ادعا كرد كه موشك شليك شده نشان گروه صنعتي شهيد باقري را دارد و تهران را به دليل فعاليت‌هاي موشكي به نقض تعهدات بين‌المللي و همچنين نقض قطعنامه 2231 شوراي امنيت متهم كرد. يكي از ويژگي‌هاي مورد اشاره امريكا، نداشتن بالك موشك قيام و موشك شليك شده است. امريكا مي‌گويد موشك قيام تنها موشك بالستيك كوتاه‌برد بدون بالك است. نيكي هيلي در بخش‌هايي از سخنانش كه مانند هميشه در قالبي بسيار تند و تيز مطرح شد، ادعا كرد كه توافق هسته‌اي ايران نتوانسته رفتار تهران در ساير حوزه‌ها را اصلاح كند و همچنين تاكيد كرد كه هركجا در منطقه نشانه‌اي از گروه‌هاي شبه‌نظامي به چشم مي‌خورد رد پاي ايران نيز وجود دارد. درحالي كه اظهارات نيكي هيلي با سكوت كشورهاي اروپايي و جامعه بين‌المللي روبه‌رو شده است اما همان‌طور كه پيش‌بيني مي‌شد عربستان سعودي، امارات و بحرين بلافاصله از اين اظهارات ضدايراني نماينده امريكا در سازمان ملل حمايت كردند. نيكي هيلي در بخش‌هاي ديگري از سخنانش وعده داد كه وزير دفاع اين كشور در آينده نزديك از اقدامات جديد براي مقابله با اقدامات خصمانه ايران خبر خواهد داد. واشنگتن كه در 11 ماه اخير در كنار عربستان سعودي و پسرخوانده‌هايش براي مقابله با تهران ايستاده اين‌بار نيز به گفته نيكي هيلي قرار است براي مقابله با رفتار ايران يك ائتلاف بين‌المللي ايجاد كند. نماينده امريكا در سازمان ملل ادعا كرد كه دومينو براي تحت فشارقر ار دادن ايران از شوراي امنيت آغاز خواهد شد و اندك اندك توسعه پيدا خواهد كرد.
تكرار تاريخ؛ هيلي به جاي پاول
تنها ساعتي پس از نمايش نيكي هيلي، انتقادها به تكرار تاريخ از سوي دولتمردان جديد امريكا آغاز شد. در فضاي مجازي همگان اين سخنراني نيكي هيلي در انتقاد از برنامه موشكي ايران را به سخنان كالين پاول در شوراي امنيت هنگام حمله به عراق در سال 2003 ميلادي تشبيه كردند. 14 سال قبل نيز اعضاي كابينه جورج بوش براي توجيه نقشه حمله به عراق در صحن شوراي امنيت سازمان ملل از اسنادي سخن گفتند كه نشان مي‌داد ديكتاتور عراق، صدام حسين تسليحات كشتار جمعي در اختيار دارد. تسليحاتي كه 14 سال پس از آن حمله هنوز پيدا نشده است. ترامپ حتي پيش از ورود به كاخ سفيد و در روزهاي كمپين‌هاي انتخاباتي نيز توافق هسته‌اي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران را به باد انتقاد گرفته بود و در نهايت هم در سومين ضرب‌الاجل زماني براي تاييد پايبندي ايران به برجام از اين تاييد سرباز زد و ادعا كرد كه ايران به روح توافق هسته‌اي با فعاليت‌هاي موشكي و منطقه‌اي پايبند نبوده است. قرار گرفتن ترامپ در چنين مسيري بسياري از تحليلگران را به اين پيش‌بيني واداشت كه وي تلاش مي‌كند جا پاي جورج بوش گذاشته و از ايران، عراقي ديگر بسازد. محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان نيز در چند توييت به اين سخنان نيكي هيلي واكنش نشان داد. وي در توييتر خود با انتشار عكسي از كالين پاول در كنار نيكي هيلي نوشت: «زماني كه من در سازمان ملل بودم اين نمايش و آنچه به بار آورد را ديدم.»وي همچنين در توييت دوم خود نوشت: «در حالي كه ايران از روز اول آغاز بحران در يمن همواره خواستار آتش‌بس و ارسال كمك و آغاز گفت‌وگو بوده، ايالات متحده به متحدانش اسلحه فروخت تا به كشتار غيرنظاميان يمني بپردازند و قحطي را بر آنان تحميل كنند. هيچ‌گونه بازي با حقايق و مستندات (حقايق جايگزين و مستندات جايگزين) هم نمي‌تواند مباشرت ايالات متحده در جنايات جنگي را بپوشاند.»وزير خارجه كشورمان همچنين با انتشار گزارشي درباره حقايق جنگ در يمن نوشت: اينها حقايقي است كه نشان مي‌دهد چرا حقايق و مستندات جايگزين در روابط بين‌الملل جايگاهي ندارد.
سندهايي كه كافي نيستند
يكي از نخستين رسانه‌هاي امريكايي كه صحت ادعاي نيكي هيلي را زيرسوال برد، نيويورك‌تايمز بود كه دراين‌باره نوشت: نيكي هيلي اعلام كرد كه پنتاگون مجوز انتشار اين اسناد را داده است تا با كمك آنها دولت ترامپ بتواند ساير كشورها را متوجه خطر و تهديد ايران كند. البته وي اشاره‌اي به هدف اصلي دولت از اين نمايش نكرد و تنها اعلام كرد كه به زودي ائتلافي عليه ايران شكل خواهد گرفت. اين اقدام نيكي هيلي در حقيقت آخرين زنجيره از تلاش‌ها براي اعمال فشار بر ايران به منظور آزمايش‌هاي موشكي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي بود. زماني كه از نيكي هيلي سوال شد اين اقدام ايران ناقض چه مسائلي بوده است؟ وي در پاسخ گفت: براساس قطعنامه 2231 مصوب سال 2015، ايران نمي‌تواند بدون مجوز شوراي امنيت اقدام به فروش و انتقال سلاح بكند. همچنين بر اساس همين قطعنامه ايران نمي‌توان موشك‌هاي با قابليت حمل كلاهك هسته‌اي را منتقل كند. با اين وجود مقام‌هاي دفاعي مي‌گويند كه مداركي كه هيلي ارايه داد نمي‌تواند ادعاهاي وي را ثابت كند. مشخص نيست كه اين سلاح‌ها در چه مقطع زماني به يمن منتقل شده است و شايد زمان انتقال به پيش از سال 2015 و تصويب قطعنامه 2231 بازگردد. «جفري لوئيس» تحليلگر انديشكده مطالعات بين‌الملل در مونتري نيز در اين باره مي‌گويد: هيچ‌كدام از سلاح‌هاي نمايش داده شده توانايي حمل كلاهك هسته‌اي را ندارند و به همين دليل، حتي در صورتي كه ايران تامين‌كننده آنها بوده باشد، نقض قطعنامه 2231 شوراي امنيت به شمار نمي‌رود. اين موشك‌ها از سوي امارات متحده عربي و عربستان بدون آنكه كلاهك در اختيار پنتاگون قرار گرفته‌اند و نمي‌توان مشخص كرد كه دقيقا چه زماني شليك شده‌اند. نيويورك‌تايمز در ادامه به نقل از روبرت مالي، مسوول سياست‌هاي خاورميانه‌اي دولت باراك اوباما مي‌نويسد: هيچ كس شكي درباره كمك‌هاي ايران به حوثي‌ها در يمن ندارد اما مساله اينجاست كه هيچ كس در دولت ترامپ به اين توجه ندارد كه عربستان سعودي نيز در حال نقض قوانين است. نيكي هيلي در حالي در گزارش خود به احتمال كشته شدن غيرنظاميان در حمله موشكي حوثي‌ها به رياض اشاره كرد كه بمباران‌هاي يمن توسط عربستان سعودي با بمب‌هايي كه ساخت كشورهاي اروپايي يا امريكايي است، ادامه دارد. در چند ماه اخير رياض به‌شدت از سوي جامعه جهاني براي متوقف كردن حملات به غيرنظاميان يمن و پايان دادن به حصر اين كشور تحت فشار قرار گرفته است. اكنون نيز به نظر مي‌رسد كه واشنگتن به دنبال كمك به رياض براي خروج آبرومندانه از بحران يمن است و به اين منظور براي فراري دادن اين كشور از يك بحران به دنبال بحران‌سازي با تهران است. وندي شرمن از مذاكره‌كنندگان سابق امريكايي در رايزني‌هاي هسته‌اي با ايران در اين باره به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: فعاليت‌هاي ايران در منطقه يكي از دغدغه‌هاي اصلي است و مساله‌اي كه نيكي هيلي مطرح كرده بايد توسط سازمان ملل در پروسه‌اي تحت مديريت اين نهاد پيگيري شود. اما با توجه به اشتباهي كه امريكا در قبال پرونده عراق كرد در سازمان ملل و شوراي امنيت به واشنگتن به ديده ترديد نگاه مي‌كنند. از سوي ديگر رابطه ترامپ با شوراي امنيت در چند ماه اخير نيز محترمانه نبوده و همين مساله نيز بر حجم سوءظن‌هاي سازمان ملل به امريكا در اين مورد مي‌افزايد. علاوه بر اين گزارش نيويورك‌تايمز، ساعاتي پس از اين اظهارات نيكي هيلي، «فرحان حق» جانشين سخنگوي دبيركل سازمان ملل اعلام كرد كه هيچ مدرك قطعي دربارۀ منشا موشك‌هايي كه از يمن به سوي عربستان سعودي شليك شده‌اند، وجود ندارد.
اروپا همراه يا جدا از ترامپ؟
جدا از مساله نياز دولت امريكا به اثبات ادعاهايش درباره دخالت مستقيم ايران در پرتاب موشك‌ها به سمت رياض، يكي از اصلي‌ترين سدهايي كه ترامپ بايد از آن عبور كند كسب اجماع با كشورهاي اروپايي است چرا كه در اين ميان احتمالا چين و روسيه مسير جداشده خود را خواهند رفت و به تشديد فشارها به ايران راي نخواهند داد. برخي از نشانه‌ها در چند هفته اخير دال بر آن است كه اروپايي‌ها تا حدودي تن به خواسته واشنگتن داده‌اند و در ازاي وعده امريكا براي باقي ماندن در برجام، بر كيفيت و كميت انتقادها از رفتارهاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي ايران افزوده‌اند. به عنوان نمونه روز چهارشنبه، پارلمان اروپا با بيان ادعاهاي اثبات‌نشده از ايران خواست وارد فعاليت‌هاي مرتبط با برنامه موشك‌هاي بالستيك نشود. در بيانيه پارلمان اروپا فعاليت‌هاي موشكي ايران تهديد امنيتي خوانده شده و بر ضرورت اجراي كامل قطعنامه 2231 تاكيد شده است. اين قطعنامه ايران را از انجام هرگونه فعاليتي مرتبط با «موشك‌هاي بالستيكي طراحي شده براي قابليت حمل سلاح‌هاي هسته‌اي» شامل پرتاب با استفاده از چنين فناوري‌هاي موشك‌هاي بالستيك منع مي‌كند. روز پنجشنبه نيز پس از اظهارات نيكي هيلي، «متيو ريكرافت» نماينده انگليس در سازمان ملل ادعا كرد كه لندن به‌شدت نگران نقش ايران در منطقه است. وي در اين باره گفت: ما همراه با سازمان ملل اين گزارش را به دقت بررسي مي‌كنيم و حدسم اين است كه شوراي امنيت، كار مهم ارزيابي اين گزارش را انجام مي‌دهد و اقدام مقتضي را انجام خواهد داد. ما بايد شك و شبهه خود در خصوص (اثرگذاري) برجام بر رفتار ايران را اعلام كنيم. هرچند به نظر مي‌رسد اروپا به امريكا براي همراهي در ساير حوزه‌هاي غيرهسته‌اي وعده همراهي داده است اما به نظر نمي‌رسد كه قاره سبزنشين‌ها به دنبال قرار گرفتن پشت ادعاهاي واشنگتن درباره نقش ايران در پرتاب موشك به سمت رياض باشند چرا كه چنين صف‌بندي علاوه بر آنكه مي‌تواند حيات توافق هسته‌اي را زير سوال ببرد بلكه به معناي صدور مجوز براي به راه انداختن جنگي ديگر در منطقه خاورميانه است كه اين امر به هيچ‌وجه مطلوب بروكسل نيست و براي پرهيز از آن در صف‌كشي سعودي و واشنگتن قرار نخواهد گرفت.