بازيگران بحران خاورميانه در سال 2016
ماني محرابي
ايالات متحده| سال 2016 در اكثر موارد سالي بدون ريسك در عرصه سياست‌هاي بين‌الملل ايالات متحده بود كه با توجه به سال آخر حضور باراك اوباما بر مسند رياست‌جمهوري، جبهه‌گيري‌هاي محتاطانه وي تا زمان انتخابات ماه نوامبر قابل پيش‌بيني بود. در شرايطي كه سال 2016 با تيره شدن روابط ميان تهران و رياض آغاز و بسياري در انتظار جبهه‌گيري علني واشنگتن و ورود حداكثري به اين مناقشه بودند، اوباما به دليل عدم توانايي در اعمال فشار حداكثري به رياض به دليل مشكلات سياسي، نياز به حفظ ثبات خاورميانه و جلوگيري از به خطر افتادن برجام، رغبتي براي ورود به ماجراي غيرقابل پيش‌بيني ميان تهران و رياض نداشت. طرح اين كشور در جهت مبارزه با داعش در عراق، با ورود نيروهاي الحشد الشعبي به حالت تعليق درآمد و شكست‌هاي نيروهاي مورد حمايت اين كشور در سوريه نيز سبب تغيير مداوم سياست‌هاي كاخ سفيد در قبال بحران سوريه شد.
ايران| سال 2016 تحت تاثير دو اتفاق عظيم در سطح بين‌الملل براي ايران آغاز شد، برجام و قطع رابطه با عربستان كه نهايتا هر دو رخداد به ورود و تاثير بيشتر ايران در مناسبات بين‌الملل و منطقه‌اي ختم شد. رفتار مقابله‌جويانه عربستان تحت تاثير بهبود روابط ايران با كشورهاي جهان، سبب ورود ناخواسته ايران به يك رقابت پاندولي به شكل نيابتي مي‌شود كه حركات هوشيارانه و به دور از احساس ايران نهايتا سبب برتري اين كشور در تمام مناقشات رودررو مقابل عربستان در سوريه، عراق، لبنان و يمن شد. رخداد مهم بعدي، همكاري نظامي ايران و روسيه و اجازه تهران به مسكو جهت استفاده از پايگاه هوايي همدان آن هم در بحبوحه انتخابات رياست‌جمهوري ايالات متحده بود كه ايران را به كشوري تصميم‌ساز، غيرقابل پيش‌بيني و استراتژيك در منطقه تبديل كرد.
اسراييل| كناره‌گيري اين رژيم از ورود به مناقشات كلان منطقه‌اي در سال‌هاي اخير و با هدف حضور در سايه امنيت، با عدم وتوي قطعنامه شوراي امنيت توسط ايالات متحده عملا با شكست مواجه شد. با وجود اينكه به احتمال بسيار زياد اين قطعنامه با حضور ترامپ به كاخ سفيد به قطعنامه‌اي نمادين تبديل خواهد شد، حركت عجيب اوباما سبب ورود اسراييل به مناقشات منطقه‌اي خواهد شد. اسراييل اكنون مجبور است براي بازپس‌گيري جايگاه سابق خود در ميان قدرت‌هاي خاورميانه و جلوگيري از روي دادن وقايع مشابه، از كاخ امن خود خارج و به صورت نيابتي يا به شكل نظامي به درگيري‌هاي موجود ورود كند كه به طور واضح بايد اذعان كرد آينده اسراييل پس از ورود به بحران فوق كاملا غيرقابل پيش‌بيني خواهد بود.
تركيه| كودتاي نافرجام ماه جولاي از يك سو سبب تضعيف بنيان حكومت فعلي تركيه در عرصه داخلي و از سوي ديگر بزرگ بيني مفرط اردوغان در عرصه بين‌الملل در جهت جبران ضعف‌هاي داخلي وي را موجب شد. بعد از وقايع ماه مارس روزنامه «زمان» كه نشان از نااميدي كامل اردوغان از ورود به اتحاديه اروپا بود، وي با گرايش حداكثري در جهت ايجاد عثماني دوم به مناقشات منطقه‌اي ورود كرد. اين ورود حداكثري اما چندان سنجيده نبود و اردوغان عملا در طي يك سال ميان تمام ائتلاف‌هاي جهاني موجود در خاورميانه سرگردان شد. وي در ابتدا به سمت ايالات متحده گرايش پيدا كرد، سپس با موضع‌گيري مقابل روسيه سعي در ورود ناتو به مناقشات را داشت، بعد از آن به سمت ائتلاف با عربستان و پس از آن سعي در ايجاد رابطه با اسراييل و مصر كرد. در انتها نيز سال را با نزديكي به روسيه و ايران به پايان برد. سياستي به دور از تفكر و مملو از سرگرداني و عدم ثبات كه احتمال تغيير موضع‌گيري اردوغان در سال 2017 را نيز ممكن مي‌سازد.
مصر| قاهره تمام تلاش خود را در جهت همراه كردن رياض با خود و ايجاد ائتلاف سه‌جانبه مصر، عربستان و تركيه كرد كه عدم پختگي سياسي ملك سلمان از وقوع اين اتفاق جلوگيري كرد. مصر اما با واقع بيني در باب مسائل خاورميانه، هوشيارانه با تغيير موضع سعي در ورود به عرصه بحران خاورميانه به عنوان يك بازيگر مستقل داشت تا با توجه به عدم حضور روسيه در شمال آفريقا، مسكو را در جهت گرايش به سمت خود تحريك كند. بدون در نظر گرفتن وقايع آينده و تنها با احتساب آنچه تا امروز رخ داده، بايد مصر را در زمره بازيگران موفق عرصه بين‌الملل در سال 2016 بدانيم.
روسيه| حملات هوايي در سوريه، ادامه حضور در كريمه، حملات سايبري، دخالت در امور داخلي اتحاديه اروپا و... نمونه‌هايي از اختلافات روسيه با غرب در سال 2016 بود. سالي كه با ضعف شديد اقتصادي روسيه آغاز شد، با تاكيد روسيه بر مواضع خود در سوريه سپري شد، با پيروزي نامزد مورد حمايت پوتين در انتخابات رياست‌جمهوري ايالات متحده ادامه يافت و نهايتا با رشد 17 درصدي روبل در مقابل دلار به پايان رسيد. اگر نخواهيم بگوييم 2016 سال فوق‌العاده‌اي براي روسيه بود، حداقل بايد اذعان كنيم سالي بود كه روسيه را به آينده‌اي قدرتمند در عرصه بين‌الملل و به تبع آن خاورميانه اميدوار كرد.
عربستان| مجموعه‌اي از شكست‌ها، اين عنواني است كه مي‌توان براي عربستان در سال 2016 در نظر گرفت. سياستگذاران اين كشور با عدم آگاهي از اصول مناسبات بين‌الملل نه‌تنها نتوانستند به بحران يمن خاتمه دهند، بلكه باعث ناامني خاك خود نيز شدند. اين كشور در پيگيري سياست‌هاي خود در سوريه مبني بر سرنگوني بشار اسد، تغيير حكومت و تجزيه سوريه عملا ناتوان ماند، در لبنان نتوانست از به قدرت رسيدن ميشل عون جلوگيري كند و در همراه كردن حيدر العبادي با خود در جنگ داخلي عراق نيز ناتوان ماند. رياض بعد از كمك مالي به مصر در ازاي اعطاي مالكيت جزاير صنافير و تيران در جهت استيلاي بر تنگه تيران، اين رخداد را پيروزي بزرگي مي‌دانست كه عدم پايبندي مصر به اين توافق شكست ديگري را براي عربستان در پي داشت. اين كشور تلاش زيادي را نيز جهت ايجاد فاصله ميان ايالات متحده و ايران داشت كه نهايتا به اختلاف بيشتر ميان رياض و واشنگتن منجر شد.