به خشونت كشيده شدن اعتراضات در جنوب عراق، ده‌ها كشته و زخمي برجاي گذاشت
تابستان سوزان بصره
شهاب شهسواري
كمبود خدمات عمومي و فساد دولتي، جان شهروندان بصره را به لب رسانده است. در طول يك هفته گذشته دست‌كم 10 معترض در بصره كشته شده‌اند، ساختمان‌هاي دولتي و نمايندگي‌هاي احزاب به آتش كشيده شدند، مسيرهاي منتهي به بزرگ‌ترين مراكز توليد نفت كشور از سوي معترضان بسته شده است. مقام‌هاي امنيتي در بصره، براي كنترل اوضاع مجبور به وضع قوانين منع آمد و شد شبانه در اين شهر شدند. معترضان دولت را به سركوب خشونت‌آميز اعتراضات متهم مي‌كنند. اين ناآرامي‌ها در طول يك هفته دست‌كم 10 كشته و 74 زخمي در ميان معترضان و نيروهاي امنيتي برجاي گذاشته است. بصره از ميانه تابستان امسال دستخوش ناآرامي است. قطع مكرر برق، آلودگي آب شرب و فساد دولتي اصلي‌ترين عامل اعتراض‌ها در اين استان نفت‌خيز و هاب تجارت خارجي عراق است. طي هفته‌هاي جاري آلودگي شديد منابع آب شهر بصره باعث شده است كه دست‌كم 30 هزار نفر از ساكنان اين شهر به بيمارستان مراجعه كنند. گسترش نارضايتي از شرايط باعث شده است تا معترضان بصره خشم خود را با حمله به ساختمان‌هاي احزاب سياسي و استانداري نشان بدهند. پنجشنبه شب، معترضان براي چندمين بار به ساختمان استانداري حمله كردند و بخش‌هايي از آن را به آتش كشيدند، همچنين ساختمان نمايندگي‌هاي احزاب نيز از حملات معترضان در امان نبود و دفاتر حزب الدعوه، عصايب الحق، كتائب حزب‌الله و جريان حكمت توسط معترضان به آتش كشيده شدند. همزمان در بغداد هم سه خمپاره به منطقه سبز بغداد، منطقه امنيتي محل استقرار مراكز دولتي و سفارتخانه‌هاي خارجي شليك شد، خمپاره‌هايي كه هر چند در محلي خالي از سكنه سقوط كردند و آسيب جاني و مالي نرساندند، اما نگراني از شعله‌ور شدن مجدد جنگ‌هاي داخلي و نبردهاي مسلحانه در عراق را افزايش دادند. سازمان‌هاي حقوق بشري به شدت نسبت به خشونت نيروهاي امنيتي در رويارويي با معترضان هشدار داده‌اند. همچنين به گزارش رسانه‌ها مقام‌هاي عراقي فعاليت‌هاي بندر كليدي ام‌القصر را به دليل نگراني از حملات معترضان يا عمليات خرابكاري متوقف كردند و برخي از كمپاني‌هاي نفتي خارجي از جمله اكسون-موبيل امريكا و لوك‌اويل روسيه كارمندان خود را از بصره خارج كرده‌اند.
خدمات دولتي زير سايه دعواهاي سياسي
15 سال بعد از اشغال نظامي عراق توسط ايالات متحده امريكا و سرنگوني دولت صدام، هنوز بغداد گرفتار رقابت‌هاي سياسي، فرقه‌اي، مذهبي و حزبي است. آخرين نمونه اين شكاف‌هاي عميق سياسي، در نتيجه انتخابات ارديبهشت ماه بروز كرد. چهار ماه بعد از برگزاري انتخابات عمومي، گروه‌هاي سياسي در بغداد هنوز به نتيجه‌اي براي تشكيل يك دولت جديد نرسيده‌اند. مقتدي صدر، روحاني شيعه عراقي كه جريان مورد حمايتش توانست بيشترين تعداد كرسي‌هاي پارلمان را در انتخابات كسب كند، اكنون در يك طرف معادله قدرت در عراق قرار گرفته است. او با همراهي جريان نصر به رهبري نخست‌وزير، حيدر عبادي، جريان حكمت به رياست عمار حكيم و جريان الوطنيه به رهبري اياد علاوي، يك ائتلاف براي تشكيل دولت جديد شكل داده است، اما در اولين جلسه پارلمان جديد عراق كه هفته گذشته برگزار شد در رقابت با جريان مقابل، اين ائتلاف نتوانست بيشتر بودن تعداد كرسي‌هاي خود را عملا روشن كند. در برابر جريان صدر، ائتلافي از دو فهرست دولت قانون به رهبري نوري مالكي، نخست‌وزير پيشين و فهرست فتح از ميان گروه‌هاي شيعه حشدالشعبي، به رهبري هادي العامري تشكيل شده است كه ادعا مي‌كند بزرگ‌ترين ائتلاف پارلمان را در اختيار دارد، هر چند اين دو گروه جمعا 73 كرسي پارلماني را در اختيار خود گرفته‌اند، اما ادعا مي‌كنند كه با عضويت چندين عضو از فهرست‌هاي ديگر كه با ائتلاف مقابل مخالفند، توانسته‌اند بيش از 150 كرسي از 329 كرسي پارلمان را به عضويت ائتلاف خود درآورند.
بي‌آب و بي‌برقي روي درياي نفت
اما اين رقابت‌هاي سياسي در بغداد، هيچ اثر ملموسي براي مردم بصره در جنوب اين كشور برجاي نگذاشته است؛ مردمي كه سال‌هاست از آلودگي منابع آب، فقدان امكانات تصفيه و لوله‌كشي آب شرب و كمبود برق رنج مي‌برند. اين در حالي است كه بصره ميزبان بزرگ‌ترين منابع نفتي عراق و بيش از 70 درصد از ذخاير اثبات شده نفت خام، توليد‌كننده بزرگ نفت خام جهان است. در شرايطي كه طي سال‌هاي بعد از اشغال عراق سرمايه‌گذاري در نفت بصره رشد چشمگيري داشته، اما همچنان بسياري از جوانان اين منطقه بيكار هستند چرا كه شركت‌هاي خارجي از نيروهاي بومي براي پروژه‌هاي خود استفاده نمي‌كنند. در كنار كمبود برق و آب، بيكاري و شكاف‌هاي سياسي در پايتخت، فساد گسترده در نهادهاي دولتي عراق هم به يك دغدغه جدي تبديل شده است. در طول ماه‌هاي تابستان جاري، قطع صادرات برق ايران به عراق و افزايش قطعي‌هاي برق در اين كشور، به اعتراض‌ها در جنوب عراق دامن زد. بر اساس گزارش‌ها گروهي از معترضان به مراكز سياسي در بصره، به سوي احزاب نزديك به ايران حمله كرده‌اند. گروهي از تحليلگران معتقدند كه هدف از تحريك معترضان براي حمله به احزاب شيعه نزديك به مقاومت، براي تحت فشار گذاشتن اين گروه‌ها براي جلوگيري از تشكيل يك ائتلاف قدرتمند است. به گزارش فارس وب‌سايت نهرين نت، گروه‌هاي مقاومت عراق اين اقدام‌ها را توطئه توصيف كرده‌اند و با صدور بيانيه‌اي تاكيد كرده‌اند كه آتش زدن مراكز الحشد الشعبي و گروه‌هاي مقاومت در بصره، تلاشي براي شعله‌ور كردن آتش فتنه و انتقام از الحشد است كه سناريوي داعشي امريكا و عربستان در عراق را ناكام گذاشته است. نهرين نت همچنين فاش كرد كه نفوذي‌هايي كه اقدام به آتش‌زدن برخي مقرهاي خاص كردند، هيچ تعرضي به دفترهاي ائتلاف «النصر» به رهبري حيدر العبادي يا ائتلاف «سائرون» به رهبري مقتدي الصدر انجام ندادند و حتي كنسولگري امريكا نيز از هرگونه تعرضي در امان ماند و اين مساله امكان دخيل بودن برخي طرف‌ها در اين مسائل را نشان مي‌دهد كه هدفش زدن الحشد الشعبي و مقاومت در بصره است تا به استان‌هاي ديگر هم سرايت كند.
واكنش سياستمداران عراق
هر يك از رهبران گروه‌هاي رقيب در عراق تلاش كرده‌اند تا از شرايط نارضايتي در بصره به نفع خود بهره‌برداري كنند. مقتدي صدر، رهبر جريان سائرون كه فهرست تحت حمايتش بيشترين كرسي‌ها را در پارلمان عراق در اختيار دارد، خواستار برگزاري جلسه فوري پارلمان شده و از نخست‌وزير و وزرا خواسته است يا كناره‌گيري يا در اين جلسه اضطراري شركت كنند. در برابر هادي عامري، رهبر جريان فتح، خواهان حضور وزرا در بصره شده است و هشدار داده هر وزيري كه به بصره سفر نمي‌كند بايد از كار خود كناره‌گيري كند. «احمد الصافي» نماينده مرجعيت عراق پس از حضور در بصره در ويدئويي به بيان مشكلات اين استان و نتايج سفر خود پرداخت. به نوشته پايگاه خبري شبكه السومريه، الصافي در اين ويدئو مي‌گويد كه پس از بروز بحران آب، به دستور مرجعيت عراق، به بصره رفته و با كارشناسان آب استان ديدار كرده است.
واكنش آيت‌الله سيستاني به اعتراضات بصره
آيت‌الله سيستاني، مرجعيت عالي عراق اقدامات خشونت‌بار در جريان اعتراضات اخير بصره را به‌شدت محكوم كرد و خواستار توقف فوري آن شد. شيخ «عبدالمهدي الكربلايي» نماينده مرجعيت عالي عراق در نماز جمعه اين هفته عنوان كرد: حمله و تيراندازي به تظاهركنندگان مسالمت‌جو، حمله برخي تظاهركنندگان به نيروهاي امنيتي و نيز حمله به مراكز عمومي و خصوصي و آتش زدن آن را به‌شدت محكوم كرد. وي تاكيد كرد كه مرجعيت عراق بارها درباره احتمال رسيدن اوضاع به اين سطح از بحران هشدار داده است اما گوش شنوايي در ميان مسوولان پيدا نشده است. كربلايي از همگان به ويژه در دو بخش معترضان و نيروهاي امنيتي خواست از دست زدن به هر گونه عمل خشونت‌بار خودداري كنند و به شكل فوري خشونت‌ها را متوقف كنند.
كنسولگري ايران در بصره به آتش كشيده شد
شامگاه گذشته كنسولگري ايران در شهر بصره عراق هدف حمله معترضان دولت قرار گرفت و به آتش كشيده شد. اين اتفاق در حالي رخ داد كه هشدارها نسبت به وقوع اين حمله از 48 ساعت قبل داده شده بود. ساعتي پس از گزارش‌ها در ارتباط با حمله معترضان به ساختمان كنسولگري ايران در بصره، استاندار بصره نيز اين موضوع را در گفت‌وگو با شبكه تلويزيوني الحدث تاييد كرد. به گفته يك منبع آگاه، كاركنان كنسولگري هنگام حمله در آنجا حضور نداشته‌اند. در حالي كه هركدام از منابع خبري با توجه به خط و ربط سياسي، دلايلي را براي حمله معترضان به كنسولگري ايران مطرح مي‌كنند برخي از ويديوهاي منتشر شده در فضاي مجازي نشان مي‌دهد كه معترضان، ايران را به قطع آب بصره متهم مي‌كنند. بصره در 30 كيلومتري مرز ايران قرار دارد. برخي از معترضان نيز ايران را به دخالت در امور داخلي عراق متهم مي‌كنند. ساعتي پس از آغاز آتش‌سوزي در ساختمان كنسولگري ايران، شبكه سومريه عراق به نقل از مسوول كنسولگري ايران اعلام كرد كه كنسولگري ايران اين حادثه را «وحشيانه» و «غير‌اخلاقي» خوانده است. مسوول اطلاع‌رساني كنسولگري ايران در گفت‌وگو با اين شبكه با بيان اينكه «كنسولگري ايران در بصره كاملا سوخته» پرسيد: «حوادث عراق چه ربطي به كنسولگري دارد؟ ما گروه مشخصي را متهم به آتش زدن مقر خود در بصره متهم نمي‌كنيم؛ كار ما اعطاي ويزا و خدمات براي شهروندان بود و آنچه رخ داد وحشيانه و به دور از اخلاق بود.