قدرت يك زنجير به قدرت ضعيف‌ترين حلقه آن است
فرزاد رشيدي
مهم‌ترين تعريف اقامتگاه بوم‌گردي از سال 1994 با هدف محافظت از طبيعت به وجود آمد. اما پيش از آن اولين‌بار در سال 1991 مهم‌ترين تعريف از اكوتوريسم صورت گرفت. اكوتوريسم به عنوان سفري مسوولانه به مناطق طبيعي تعريف شد. اكوتوريست‌ها انسان‌هاي مسوول طبيعت‌گرد هستند. سفري مسوولانه به مناطق طبيعي كه حافظ محيط زيست باشد و سبب رشد جامعه محلي شود . در اين تعريف كه در سال 1991 توسط انجمن جهاني اكوتوريسم صورت گرفت بخشي از بازار به نام بازار چكوتوريست‌ها پررنگ‌تر شد. چكوتوريست‌ها افرادي بودند كه با هدف سود رساندن به جامعه محلي به وجود آمدند.
در تعاريف لزوما با تعاريف بين‌المللي يكسان نيستيم. ولي بخش عمده‌اي از تعريف بين‌المللي كه شامل دغدغه‌ها است را پوشش مي‌دهيم. سازمان جهاني جهانگردي، سال جاري را سال «گردشگري پايدار ابزاري براي توسعه» نامگذاري كرده است. پايداري در اين سازمان بسيار مورد تاكيد است و شامل مسائل زيست‌محيطي، اجتماعي و... مي‌شود. به اين معنا كه ثروت كسب شده از اين راه به درستي توزيع شود. توليد ثروت با توزيع ثروت بسيار متفاوت است. افزايش توليد ناخالص ملي الزاما به معناي درآمد سرانه ملي نيست و توسعه اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي يكي از زواياي توسعه پايدار محسوب مي‌شود.
در ايران در حال حاضر نزديك به 800 اقامتگاه بوم‌گردي در سطح كشور وجود دارد. در برنامه ششم توسعه پيش‌بيني شده اين رقم به 2 هزار واحد برسد. بيشترين اقامتگاه‌ها در استان‌هاي اصفهان، كرمان و يزد وجود دارد. اينكه آنها چقدر عقب‌تر يا جلوتر از گيلان هستند به دو مقوله بستگي دارد. بخش اول دروني و شامل عملكرد افراد و بخش ديگر واقعيات بازار است.
نكته قابل توجه آنكه مسير كلاسيك تورهاي ورودي ايران شامل مسيرهاي آثار ثبت‌شده در يونسكو است. مانند اصفهان، شيراز، يزد و كرمان. 22 ميراث جهاني در ايران وجود دارد، يكي طبيعي و بقيه تاريخي است و طبيعتا حضور گردشگران به دليل همين جذابيت‌ها است. گردشگران ورودي به ايران بيشتر دغدغه فرهنگي دارند و تمايل به ديدن تاريخ و فرهنگ ايران دارند و فرهنگ ايران را در بوم‌گردي‌ها مي‌توانند ببينند.
بهترين فعاليت براي بازاريابي گردشگري استان گيلان، قرار گرفتن در مسير تورهاي ورودي است. تور داخلي مهم است اما در اصطلاح عاميانه جيب به جيب است. توسعه گردشگري در هيچ نقطه‌اي با تور داخلي اتفاق نيفتاده است. مي‌دانيم از ايران هر سال يك اثر مي‌تواند به سازمان يونسكو براي ثبت جهاني اعلام شود. در گيلان حداقل روي سه اثر مي‌توانيم كار كنيم. ماسوله ثبت ملي است، يكي از مهم‌ترين فعاليت‌هاي بازاريابي مي‌تواند اقدام براي ثبت جهاني ماسوله و اعمال فشار به سازمان ميراث فرهنگي كشور براي اين كار باشد. دومين اقدام مي‌تواند ثبت جنگل‌هاي هيركاني باشد كه پرونده آن تكميل شده اما بين ايران و آذربايجان اختلافاتي وجود دارد. بخش عمده جنگل‌هاي هيركاني در گيلان است و مي‌تواند به جذب بخشي از گردشگري كه در حوزه گياه‌شناسي است منجر شود. سومين موضوع، بررسي ذائقه گردشگران است و بازار اين را مشخص مي‌كند. گردشگران علاقه‌مند هستند بزرگ‌ترين درياچه دنيا، انزلي يا كاسپين را ببينند كه بخش مهمي از جاذبه‌ها است.
در واقع بايد براي جذب گردشگر خارجي خود را در محل رجوع آنها يعني يونسكو يا مانند اقامتگاه بوم‌گردي «گيله بوم» در سايت‌هاي مرجعي مثل lonelyplanet.com يا امثالهم تعريف كنيم. قرار گرفتن در مكان‌هاي جريان‌ساز باعث موفقيت مي‌شود.
به طور خاص درباره احداث 5 هزار اقامتگاه بوم‌گردي بايد بگويم اين نحوه اجراي پروژه است كه مي‌تواند آن را به سمت مثبت يا منفي سوق دهد. در مورد اقامتگاه بوم‌گردي، چه بخواهيم و چه نخواهيم ورود گردشگران در حال افزايش است. اگر آماده باشيم مي‌توانيم معايب را كمتر و مزايا و بهره‌برداري را بيشتر كنيم. طرح، اشكالاتي دارد اما مخالفان گزينه بهتري پيشنهاد نمي‌دهند. چه گزينه بهتري وجود دارد؟ شانزده نوع تاسيسات گردشگري داريم و اقامتگاه بوم‌گردي با توجه به شرايط استان گيلان بهترين گزينه و بدترين گزينه، خانه مسافر است. بوم‌گردي مي‌تواند به شرط اجراي صحيح، فرصت مغتنم و خوبي باشد.
از سوي ديگر چون هنوز به نتيجه نرسيده، املاي نانوشته است. نبايد از ياد برد اكثر اقامتگاه‌ها استانداردهاي توسعه پايدار در زمينه مسائل زيست‌محيطي را دارا نيستند. اگر در اين روند مانند گذشته براي اقامتگاه‌هايي كه حداقل استانداردها را ندارند مجوز صادر نشود، اتفاق مثبتي در راه خواهد بود. وجه مثبت اين روند تاكنون اين بوده كه اقامتگاهي به دلايل واهي و به دليل عدم وجود پروانه مخصوص اين كار، 15 ميليون تومان جريمه نمي‌شود.
انتقاداتي به استاندار گيلان وارد است اما تصميم‌گيري بهترين مديران دنيا 90درصد وابسته به اطلاعات است. به عبارت ديگر 90درصد تصميم يك مدير را اطلاعات مي‌سازد. مشاورين استاندار نقش مهم و خطيري نسبت به خودشان دارند، چون آنها هستند كه جريان را تعيين مي‌كنند. در واقع موضوع و انتقاد اصلي در استان گيلان معطوف شدن بودجه به گردشگري، بيشتر از ظرفيت است. اگر صنعتي بخواهد رشد كند بايد همه زنجيرها با هم تقويت شود. گردشگري به عنوان يك سيستم فرابخشي، همه بخش‌ها چه دولتي و چه خصوصي را درگير مي‌كند. از طرف ديگر چيزي كه قدرت صنعت گردشگري را مي‌سنجد به هم پيوستگي حلقه‌ها است. شايد اين جمله بتواند مشكل را شفاف كند، قدرت يك زنجير به قدرت ضعيف‌ترين حلقه آن است. هنوز يك زنجير شكل نگرفته است. يكي از اين حلقه‌ها، همين شركت‌هاي پشتيبان است كه در اين طرح گنجانده شده است. براي به نتيجه رسيدن، اين طرح نخست بايد تبديل به زنجير، فرآيند و پروسه شود تا خروجي داشته باشد و بتوان از آن براي واقعيات بازار بهره برد. نياز است فرآيند شكل بگيرد تا به سيستمي تبديل شود كه مي‌تواند خودش را با بازار به تعادل برساند. در غير اين صورت هر چقدر از بالا حمايت شود، وقتي دست حمايتي برداشته شود سيستم از بين مي‌رود. ولي سيستمي كه مبتني بر واقعيات بازار بنا شده باشد و حامي به عنوان محرك عمل كند، مي‌تواند با حذف حمايت به عملكرد خود ادامه دهد.
رييس هيات‌مديره انجمن دوست‌داران ميراث