جاده قديم، خانواده و ساخت فيلم‌هاي اجتماعي
ليلا عرب‌سرخي
جاده قديم ساخته منيژه حكمت، از زنان موفق فيلمساز دهه ۷۰ شمسي است. كسي كه در بستر فضاي باز سياسي و اجتماعي دوره اصلاحات، همراه با پوست‌اندازي هنر غيردولتي، با نگاهي اجتماعي به تصوير موضوعات كمتر ديده‌شده‌اي چون: زندان زنان پرداخت. وي پس از مدت‌ها دوري از عرصه فيلمسازي، اثري را روي پرده آورده كه ماحصل دغدغه‌اي مداوم و پايدار براي همه زنان و خانواده‌ها است؛ زورگيري و تجاوز اما اين‌بار با داستاني تكراري در جاده‌اي خارج از شهر، توسط فردي بيمار، با پرونده‌اي سنگين از انواع سوءسابقه. در ادامه هم قابل پيش‌بيني است كه قرباني همچون هزاران مورد مشابه ديگر به استراتژي انكار پناه برده، به طردي خودخواسته اقدام كرده، كابوس مي‌بيند و از هراس قضاوت‌هاي ديگران منزوي مي‌شود. خلاصه آنكه به جز برجسته كردن نقش خانواده با محوريت همسري همراه كه سعي در مديريت شرايط موجود دارد، داستان اين فيلم محتوايي فراتر از ماجراهاي صفحات حوادث روزنامه‌ها به مخاطب ارايه نمي‌كند.
اما سوال اينجاست كه چرا طرح چنين موضوع مهمي اينقدر ملال‌آور است؟
پاسخ اين سوال را بايد در نحوه طرح موضوع جست‌وجو كرد. بايد توجه داشت كه طرح مسائل اجتماعي كه در شرايط كنوني جامعه ايران روز به روز پيچيده‌تر شده و در مواردي سيال و تعريف‌ناپذيرند، براي مخاطب مطلع امروز كاري دشوار است. مخاطبي كه شاهد طرح همين موضوع در روايت هوشمندانه فرهادي در«فروشنده» بوده و از روايت خلاقانه سيدي در «مغزهاي كوچك زنگ زده» استقبال مي‌كند، نيازي فراتر از طرح مساله آن هم به صورت سرراست و بي‌واسطه دارد.
جاده قديم، در كنار ديگر آثار اخير زنان فيلمساز ايراني همچون: «ملي و راه‌هاي نرفته‌اش» اثري از تهمينه ميلاني و «زير سقف دودي» ساخته پوران درخشنده در حد بيان مساله آن هم به سبك و سياق دهه ۷۰ باقي مانده، خلاقيتي در تصوير آسيب ندارد، شخصيت‌ها بيشتر تيپ هستند تا كاراكترهايي قابل قبول و در نهايت به لحاظ فني، هيچ‌گونه نوآوري در فيلمبرداري و تدوين ندارند.
لازم به ذكر است كه آثار نامبرده حاصل تلاش شرافتمندانه‌اي هستند كه با وجود ذائقه «طنزپسند» مخاطب امروز و عدم اطمينان از بازگشت سرمايه، همچنان مصر در كشاندن مردم به سينما و طرح دغدغه‌هاي اجتماعي هستند اما اجتماعي‌ساز امروز بايد بداند كه اگر مختصات بستر اجتماعي كنوني را نشناسد، حركت در جاده قديم مقصد روشني نخواهد داشت.
دانشجوي دكتراي جامعه‌شناسي، پژوهشگر اجتماعي