زهير موسوي
«با عمليات كربلاي چهار به دشمن وانمود كرديم كه عمليات سالانه ما تنها همين بوده است. 10 روز بعد در همان نقطه و در زماني كه نيروهاي ارتش بعثي به مرخصي رفته بودند، عمليات كربلاي پنج را انجام داديم. عمليات كربلاي چهار براي فريب دشمن انجام شد. اگر تحليلگر تاريخي در فهم آن فريب بخورد، پس واي به حال نوشته‌هاي او.» اين جملات را محسن رضايي فرمانده سپاه پاسداران در زمان جنگ در توييتر خود منتشر كرد و سبب شد بارديگر موضوع عمليات كربلاي4 بر سر زبان‌ها بيفتد. كربلاي4 از آن دسته عمليات‌هاي جنگي ايران در دوران 8سال دفاع مقدس است كه همواره حرف و حديث پيرامون آن زياد بود و اين‌بار دبير مجمع تشخيص مصلحت نظام در سالگرد اين عمليات ابعاد جديدي از اين عمليات شكست خورده را بازگو مي‌كند.
«كربلاي٤» يكي از غمبارترين عمليات‌هاي جنگ هشت‌ساله ايران و عراق بود. 5دي 1365 كربلاي4 با رمز «محمد رسول‌الله(ص)» به فرماندهي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در محور ابوالخصيب آغاز شد. عملياتي كه قرار بود در آن با استفاده از تاريكي شب به صورت ناگهاني برگزار شود ولي دشمن هوشيار و انگار منتظر بود و در همان ساعات اوليه آسمان اروند را با منورها مثل روز روشن كرد. هدف اين عمليات گرفتن نقطه اتكايي در ساحل غربي آبراه اروندرود بود. پس از تسخير ساحل غربي قرار بود تهاجم تا اشغال بصره ادامه يابد .درواقع اين عمليات بخشي از عمليات كربلاي ۵ بود كه به دليل لو رفتن كربلاي4، كربلاي پنج 15 روز بعد به صورت جداگانه انجام شد. يكي از ابهامات كربلاي4 نحوه لو رفتن عمليات است. به گفته مسوولان وقت جنگ، نيروهاي نفوذي مجاهدين خلق، ستون پنجم و پناهنده شدن برخي افراد رده‌بالاي سياسي به خارج از كشور از دلايل لو رفتن عمليات ذكر شده است.
شنيده‌ها و اظهارنظرهايي درباره آگاهي برخي از فرماندهان جنگ از لو رفتن عمليات كربلاي4 كه يكي از سنگين‌ترين شكست‌هاي نظامي ما در دوران 8 سال دفاع مقدس بود، وجود دارد. مرحوم آيت‌الله طاهري اصفهاني در مصاحبه با روزنامه اعتماد ملي در 9 خرداد ماه 1385 به مقاطع مهمي از جنگ اشاره كرد و سخنان مهمي را در اين باره گفت.وي در آن زمان امام جمعه اصفهان بود و نقش مهمي در اعزام نيرو به جبهه‌هاي جنگ داشت. آيت‌الله طاهري اصفهاني كه از نزديك در جريان آن عمليات بوده است پيرامون كربلاي4 در خاطرات خود گفته بود: «عمليات كربلاي چهار بود. [...] به خط مقدم كه رسيديم، ديدم كه عراقي‌ها از منورهايي استفاده مي‌كنند كه شب را مانند روز روشن مي‌كند. به خرازي گفتم خودت را به آقاي‌هاشمي برسان و بگو كه عمليات لو رفته است. خرازي رفت و برگشت و گفت كه آقاي‌هاشمي گفته كه من مقلد امام هستم و بايد عمليات انجام شود. من پاسخ دادم كه امام هم اگر شرايط را ببينند، اجازه عمليات نخواهند داد. اما به هر حال عمليات انجام شد. بچه‌هاي ما چند دسته بودند، گروهي كه زير آب مي‌رفتند و يك لوله‌هايي براي نفس‌كشيدن از بالاي سرشان روي آب بيرون مي‌آمد و عده‌اي هم كه با قايق مي‌رفتند. عراقي‌ها اين لوله‌ها را مي‌زدند و وقتي بچه‌هاي ما مجبور مي‌شدند سرشان را بالا بياورند، آنان را شهيد مي‌كردند. خلاصه تعداد زيادي از بچه‌هاي ما را شهيد كردند.» مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني فرمانده وقت جنگ نيز در گفت‌وگو با ايسنا در سال 94 درباره لو رفتن عمليات كربلاي4 گفت:« همه‌چيز، آماده بود. حتي وقتي مي‌خواستم به جبهه بروم، احتياط كردم و به خوزستان نرفتم. دو سه روز قبل از عمليات به بوشهر رفتم و به شكل كاملا ناشناس، غروب شبي كه قرار بود عمليات شود، زميني به طرف خوزستان آمدم و از اهواز و سه راهي آبادان خرمشهر به سوي اميديه رفتم كه آقايان رحيم صفوي و دكتر روحاني با من بودند. شب را در پايگاه اميديه ماندم. آنجا بود كه خبر لو رفتن عمليات را شنيدم. آقاي سنجقي را با يكي از محافظانم به منطقه فرستادم تا خبرهاي جديدتري را براساس مشاهدات بگيرم. ايشان گفتند دشمن در جريان عمليات ما است.» در عمليات كربلاي4 نزديك به شش هزار تن از نيروي‌هاي نظامي جمهوري اسلامي به شهادت رسيدند و همچنين نزديك به هفت هزار نيرو مجروح شدند. حال سوالي كه در تمام اين سال‌ها درباره كربلاي4 وجود دارد آن است كه چرا يك عمليات نظامي با وجود لو رفتن يا درجريان بودن دشمن از اجراي آن، چنين عملياتي بايد انجام شود؟ اين سوالي است كه از همان سال‌هاي نخست پايان جنگ وجود دارد اما پاسخي به آن داده نمي‌شود. همان‌طور كه پيش‌تر به آن اشاره شد عمليات كربلاي4 يكي از غمبارترين عمليات‌هاي ايران در دوران جنگ 8 ساله بود تا جايي كه پس از گذشت 30 سال از اين عمليات كميته جست‌وجوي مفقودين ستاد كل نيروهاي مسلح ايران اعلام كرد كه اجساد ۱۷۵ غواص ايراني را كه با دستان بسته شهيد شده‌اند، در منطقه ابوفلوس عراق كشف كرده است. فرمانده اين ستاد همچنين اعلام كرد كه برخي از اجساد كشف شده داراي هيچ جراحتي نيستند و نيروهاي بعثي آنها را زنده به گور كرده‌اند. پيكر اين غواصان كه در عمليات كربلاي4 به شهادت رسيده بودند به همراه ۱۰۰ رزمنده گمنام ديگر طي مراسمي در روز ۲۶ خرداد ۱۳۹۴ در تهران تشييع شد.
عمليات فريب چه زماني مطرح شد؟
محسن رضايي نخستين فردي نيست كه از اصطلاح عمليات فريب براي عمليات كربلاي4 استفاده مي‌كند بلكه پيش از او، مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني فرمانده وقت اين اصطلاح را به اين عمليات اتلاق كرده بود. پس از صدور دستور توقف عمليات كربلاي4 به دليل وجود شهدا و مجروحين زياد، بحث بر سر عقب‌نشيني نيروها يا ادامه حضور در ميدان جنگ در اتاق فرماندهي ميان هاشمي‌رفسنجاني و محسن رضايي آغاز مي‌شود. مرحوم آيت‌الله هاشمي در اين باره در خاطرات خود مي‌گويد: «گفتيم كه اين شاخه شكست خورد، اما شاخه ديگر كه در دست ارتش بود و قرار بر اين بود كه آنها عمل كنند، چون آنها شناسايي‌هاي خودشان را كرده بودند. من و آقاي رضايي، تصميم گرفتيم همين الان فلش دوم را عملياتي كنيم و نگذاريم نيروها برگردند. به همين دليل به گونه‌اي خبر را اعلام كرديم كه اين يك عمليات فريب بود؛ يعني اينگونه آن تبليغات را خنثي كرديم و به گونه‌اي در منطقه هور تحرك پيدا كرديم كه عراق فكر كند عمليات اصلي را مي‌خواهيم در آنجا، انجام دهيم. همان عمليات خيبر را كه نيمه‌كاره مانده بود، دوباره انجام دهيم و از آن طرف راه بصره را قطع كنيم.
در اينجا، دشمن فريب خورد؛ يعني ما اين دفعه توانستيم او را فريب دهيم. دشمن خيال كرد منطقه اصلي ما در عمليات بعدي، آنجاست. لذا آنها خيلي از نيروهاي‌شان را به اين سمت بردند و تمام همت‌شان را بر اين گذاشتند كه كشف كنند ما مي‌خواهيم چگونه عمل كنيم. همه بچه‌ها كه آماده و پاي كار بودند، يك استراحت كوتاه و يك تجديد قوا و تجديد روحيه كردند تا اينكه عمليات كربلاي ۵ شروع شد.»
اگر عمليات كربلاي4 عمليات فريب بود و دشمن در عمليات كربلاي5 غافلگير شد، چرا از يك عمليات لو رفته با آن همه شهيد و مجروح و خسارت زرهي بايد به عنوان عمليات فريب استفاده شود؟ سوال ديگر آن است كه اگر كربلاي4 عمليات فريب كربلاي5 بوده، چرا تعداد شهدا، اسرا و مفقودالاثرهاي ايران در كربلاي5 آنقدر زياد بود؟ مگر نه آنكه عمليات فريب همان‌طور كه از اسمش پيدا است براي فريب دادن دشمن است پس چرا كربلاي5 هزينه گزافي از نظر نيروي انساني براي ايران به همراه داشت؟ بر اساس آمار منتشر شده در عمليات كربلاي5، ۷ هزار و ۶۵۱ نيروي نظامي كشورمان (از جمله حسين خرازي، فرمانده لشكر ۱۴ امام حسين اصفهان و اسماعيل دقايقي، فرمانده لشكر ۹ بدر) شهيد، ۳ هزار و ۵۲۲ نفر مفقودالاثر و ۵۳ هزار و ۲۹۹ نفر زخمي شدند. با توجه به اين آمار آيا مي‌توان به كربلاي4 نام عمليات فريب براي كربلاي5 داد؟
در رابطه با توييت محسن رضايي تلاش كرديم با افراد مرتبط با اين موضوع گفت‌وگو كنيم اما برخي از چهره‌ها همچون سردار حسين علايي، سردار جواني، سردار آسودي و سردار كوثري تمايلي به صحبت در اين باره نداشتند و سردار رمضان‌شريف نيز پاسخگوي تلفن خود نبود.
آقاي رضايي پاسخگو باشيد
محسن رضايي در توييتي كه كربلاي4 را عمليات فريب خواند از فريب خوردن يك تحليلگر تاريخي سخن مي‌گويد و اين يعني توييت منتشر شده در واكنش به يك اظهارنظر است. جعفر شيرعلينيا، پژوهشگر جنگ همان فردي است كه رضايي براي او اظهار تاسف كرده است. ماجرا از آن قرار است كه شيرعلينيا كه كانال تلگرامي‌اش همواره مورد توجه علاقه‌مندان به تاريخ دفاع مقدس قرار دارد، چند روز گذشته طي مقاله‌اي از گزارش اخير مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس سپاه درباره ابهامات عمليات كربلاي4 انتقاد كرد و نوشت: «در يادداشت مركز اسناد سپاه در مورد عمليات كربلاي 4 با اشاره به هوشياري دشمن در زمان انجام اين عمليات آمده است: «اجراي عمليات كربلاي 4 در مرحله اول با توجه به موانع موجود در همان ساعت‌هاي اوليه متوقف شد.» اگر دوستان به كتاب‌هاي منتشر شده در مركز خودشان نيز رجوع مي‌كردند، چنين ادعايي مطرح نمي‌كردند.» وي در ادامه انتقادات ديگري را نيز نسبت به اين يادداشت مطرح مي‌كند كه به دليل مفصل بودن امكان انتشار كامل آن در اين گزارش مقدور نبود. وي در پايان اين يادداشت نوشت: «در شرايط جديد كه مخاطبان به‌راحتي به روايت‌هاي گوناگون دسترسي پيدا مي‌كنند نمي‌توان با يادداشت‌هاي بيانيه‌گونه دهه شصتي مسائل را حل كرد. اگر اسنادي هست آن را منتشر كنيد.»
اظهارات شيرعلينيا سبب شد تا محسن رضايي پس از هاشمي‌رفسنجاني دومين نفري باشد كه به كربلاي4 مي‌گويد عمليات فريب. جعفر شيرعلينيا، پژوهشگر جنگ درباره توييت محسن رضايي، فرمانده سپاه در دوران دفاع مقدس به «اعتماد» گفت: «فارغ از آنكه قصد ورود به فضاي تحليلي عمليات كربلاي4 را داشته باشم بايد بگويم برخي مي‌پرسند اساسا توييتر شرايط مناسب براي بررسي يك موضوع تخصصي را دارد يا خير؟ واقعيت آن است كه متاسفانه مسوولان ما هنوز از ظرفيت‌هاي رسانه‌هاي متنوع فضاي مجازي آگاهي لازم را كسب نكرده‌اند. از زماني كه توييت آقاي رضايي منتشر شد، بسياري از خانواده‌هاي شهدا و همچنين رزمنده‌ها به من پيام داده‌اند كه منظور آقاي محسن رضايي از اين توييت چيست؟ آيا فرزند ما در يك عمليات فريب به شهادت رسيده است؟ و پيام‌هايي با چنين مضموني كه واقعا اشك مرا درآورده است. برخي از حاضرين در عمليات كربلاي4 از شدت محاصره و همچنين نحوه شهادت همراهان‌شان در اين عمليات گفته‌اند و سوالي كه براي‌شان به وجود آمده آن است كه آيا تمام اين سختي‌ها براي يك عمليات فريب بود؟»
شيرعلينيا در ادامه گفت: «آقاي رضايي بايد توضيح دهند كه منظورشان از عمليات فريب چيست؟ وقتي ايشان درباره عمليات فريب و كم و كيف چنين عمليات‌هايي توضيح دهند مي‌توان راحت‌تر در اين باره اظهارنظر كرد. نكته دوم آن است كه اكنون با توجه به آنچه در داخل و خارج از كشور توسط محققان درباره جنگ مطرح مي‌شود، ديگر دوره آنكه فردي به دليل حضور در يك جايگاه خاص موضوعي را درباره جنگ مطرح كند، گذشته است. آقاي رضايي بايد درباره اظهارات‌شان اسناد متقن ارايه كنند.»
وي در ادامه ضمن انتقاد از عدم مطرح شدن اين موضوع در كتاب‌هايي كه توسط نزديكان محسن رضايي نگارش شده است، افزود: «آقاي رضايي مي‌گويد كربلاي4 عمليات فريب بوده است. در سال‌هاي اخير كتاب‌هايي منتشر شده است كه نويسندگان آن يا به آقاي رضايي دسترسي داشتند يا كتاب‌هاي‌شان را زير نظر او نوشته‌‌اند. به عنوان نمونه ديباچه كتاب «تنبيه متجاوز» به قلم آقاي رضايي است. اگر واقعا كربلاي4 عمليات فريب بود، خوب نبود كه آقاي رضايي به اين موضوع در يكي از اين كتاب‌ها اشاره مي‌كردند تا در همان كتاب‌ها به اين موضوع بيشتر پرداخته شود و موضوع براي مخاطبان تشريح شود؟ چرا چنين مطلبي در كتاب سردار علايي كه يكي از فرماندهان ارشد سپاه در جنگ هستند، مطرح نشده است؟ چرا آقاي رضايي موضوع به اين مهمي را حتي به سردار علايي نگفته‌اند كه ايشان در كتاب خود به آن اشاره كنند؟ از آقاي رضايي بايد پرسيد اين موضوع پيش از اين در كدام كتاب تحليلي كه توسط سپاه نوشته شده، آمده است؟»
اين پژوهشگر جنگ در ادامه خواستار پاسخگويي محسن رضايي شد و گفت: «در زمان جنگ موضوعاتي مطرح شده كه پاسخ آقاي رضايي را طلب مي‌كند. آقاي دروديان به عنوان راوي دفتر سياسي سپاه و همچنين راوي همراه آقاي رضايي در عمليات كربلاي4 كه همه موضوعات را ثبت و ضبط مي‌كرده، رسما اعلام كرده‌اند زماني كه خبرهاي اوليه عمليات رسيد آقاي رضايي گفتند عمليات از رده به كلي سري لو رفته است. آقاي رضايي در موارد به اين مهمي نه توضيحي مي‌دهند و نه تكذيب مي‌كنند. اينها موضوعاتي است كه بايد روي آن بحث شود. اگر كربلاي4 عمليات فريب بوده، پس چرا لو رفتن يك عمليات فريب براي برخي حايز اهميت است؟ چرا پس از سال‌ها از گذشت يك عمليات فريب، لو رفتن اين عمليات بر گردن برخي گروه‌هاي سياسي يا افراد مي‌افتد؟»
شيرعلينيا درباره دلايل حساسيت افكار عمومي نسبت به موضوعات اين‌چنيني گفت: «اين روزها تمامي مسوولان زير ذره‌بين افكار عمومي قرار دارند. مردم به‌واسطه رسانه‌هاي جديد قدرت و ابزار جديدي براي اظهارنظر پيدا كرده و از آن استفاده مي‌كنند و مسوولان بايد از اين موضوع آگاه شوند.»
وي افزود: «وقتي مركز معتبري مانند مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس سپاه، بيانيه‌اي مي‌دهد كه در آن اشاره‌اي به اسناد ندارد و آمارهايي مي‌دهد كه با آمارهايي كه در منابع خودش منتشر شده در تناقض است، گواه اين مدعا است كه ما راه مناسب براي پاسخ به افكار عمومي را نمي‌دانيم. مسوولان ما بايد طي دوره‌اي فضاي رسانه‌هاي جديد را آموزش ببينند.»
شيرعلينيا درباره مطرح شدن اصطلاح عمليات فريب توسط مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني گفت: «آنچه امروز از توييت آقاي رضايي برداشت مي‌شود آن است كه عمليات كربلاي4 اساسا عمليات فريب بوده است. اما آنچه از سخنان هاشمي برداشت مي‌شود اين است كه وقتي عمليات لو رفت و شكست خورد تصميم گرفتند يك طراحي جديد براي فريب دشمن داشته باشند. اما اين موضوع در مقايسه با توييت آقاي رضايي يك بحث كاملا مجزا است.»
وي در پايان درباره دلايل غافلگيري عراق در عمليات كربلاي5 گفت: «واقعيت آن است كه عراق از عمليات كربلاي5 غافلگير مي‌شود اما بر اساس مصاحبه افسران عراقي و همچنين تاريخ‌نگاري‌هايي كه در اين زمينه صورت گرفته، آنچه باعث غافلگير شدن عراق شد حاكم بودن فضاي چاپلوسي و اغراق در اطراف صدام بود. مقصود آن است كه افسران عراقي چنان آمار اغراق‌آميزي از شهدا و مجروحان ما در عمليات كربلاي4 به صدام دادند كه ديكتاتور عراق باورش شد ايران ديگر ناي بلند شدن ندارد. اين از دلايل اصلي غافلگيري ارتش بعث بود.»
رضايي درست مي‌گويد، كربلاي4 عمليات فريب بود
حسين‌الله كرم رييس شوراي هماهنگي حزب‌الله درباره توييت محسن رضايي به «اعتماد» گفت: از آنجايي كه زمان عمليات كربلاي چهار 25 ساعت بيشتر به طول نينجاميد بحث محسن رضايي درباره عمليات فريب را مي‌توان قابل قبول دانست. او در پاسخ به اين سوال كه با توجه به تعداد كشته‌ها آيا اين عمليات لو رفته بود يا خير گفت: ما قبل از عمليات هورالعظيم متوجه شديم كه عمليات‌هاي ما بدون عمليات فريب پيروز نخواهد شد بنابراين اولين عمليات‌مان كه با اين ديدگاه انجام شد عمليات خيبر بود. عملياتي در يك حفاظت بسيار بالا، قوي انجام شد ضمن آنكه اين عمليات با تشكيل يك قرارگاه كاملا سري با نام قرارگاه نصرت دنبال شد. در آن مقطع شهيد علي هاشمي به عنوان فرمانده قرارگاه و شهيد حميد رمضاني به عنوان مسوول اطلاعات اين عمليات را انجام دادند اما با اين حال متوجه شديم اين عمليات‌ها هرچقدر هم با حفاظت بالا مانند عمليات خيبر انجام بشود باز ما را بي‌نياز از عمليات فريب نخواهد كرد. حداقل عمليات فريب و عمليات پشتيباني اين بود كه نيروي دشمن را در 48 ساعت بعد از عمليات در آن منطقه نگه مي‌داشت؛ از اين‌رو در عمليات «ولفجر 8» و تصرف «فاو» اين كار دنبال شد. در اين راستا يك عمليات فريب در هورالعظيم صورت گرفت تا دشمن تصور كند تك اصلي در فاو نيست و در جزاير مجنون شكل خواهد گرفت؛ و ديگري عمليات پشتيباني بود كه در جزاير‌ام الرصاص و ام‌البابي صورت گرفت تا بتوانيم دشمن را فريب بدهيم و موفق هم بوديم. بنابراين براي عمليات بعدي نيز بايد اين حركت را دنبال مي‌كرديم از آنجايي كه عمليات كربلاي5 در شرق بصره به مدت 17 روز بعد از عمليات كربلاي4 انجام شد و همچنين زمان محدودي كه كربلاي4 (25 ساعت) انجام شد مي‌توان اظهارات محسن رضايي را پذيرفت كه در تداوم فريب دشمن ما بايد هزينه بيشتري نسبت به عمليات والفجر8 مي‌داديم.
او ادامه داد: در آنجا يك عمليات فريب در جزاير مجنون و يك عمليات پشتيباني در منطقه‌ام الرصاص و ام‌البابي بود لذا بعد از آن بايد هزينه بيشتري مي‌داديم كه هزينه بيشتر مي‌تواند همين عمليات كربلاي4 باشد.
او درباره اينكه اگر عمليات كربلاي4 لو رفته بود انجام آن چه توجيه جنگي مي‌تواند داشته باشد گفت: مرز لو رفتن عمليات و عمليات فريب بسيار نزديك است و تقريبا همپوشاني دارد. به هر حال ادله بنده در پذيرش حرف ايشان همان مدت زمان عمليات است كه تنها 25 ساعت است؛ دوم آنكه به مدت چند روز عمليات كربلاي 5 انجام مي‌شود و سوم اينكه محسن رضايي فرمانده آن عمليات بود لذا حرف ايشان قابل پذيرش است.
الله كرم در پاسخ به اين سوال كه چرا اين صحبت امروز مطرح مي‌شود درحالي كه مي‌توانست همان زمان توضيح داده شود گفت: شايد دليل آن اين است كه ما همچنان از اين شيوه استفاده مي‌كنيم و بهتر بود امروز هم اين صحبت عنوان نمي‌شد.
او در پاسخ به سوال ديگري مبني بر اينكه تحليل‌تان از شهادت و مجروح شدن نزديك به 13 هزار نفر در 25 ساعت در يك عملياتي كه قرار است عمليات فريب باشد گفت: به هرحال من بحث هزينه را مطرح كردم و گفتم در عمليات فاو صدها دستگاه مهندسي مشغول خاك‌ريزي در جزاير مجنون مشغول به كار بود تا عمليات فريب را واقعي جلوه دهد و از سوي ديگر عمليات پشتيباني در جزاير ام‌الرصاص انجام شد كه همانجا هم هزينه زيادي داديم. بنابراين ما براي رسيدن به شرق بصره و عبور از اين خطوط متعدد پدافندي به نظر مي‌رسد هزينه‌اي كه داده شده نيز قابل پذيرش است.