زلزله بدون عمق رياض
رحمان قهرمان‌پور
اين تغييرات خيلي عميق، دامنه‌دار و وسيع نخواهد بود و نبايد انتظار داشت سياست خارجي عربستان شاهد يك چرخش محسوسي در قبال مسائل يمن يا ايران باشد. كابينه سعودي هفته گذشته تغييرات عمده‌اي را تجربه كرد؛ عادل الجبير، وزير خارجه عربستان سعودي از سوي پادشاه اين كشور بركنار و ابراهيم العساف كه پيش از اين وزير دارايي عربستان بود، به جاي او منصوب شد. عادل الجبير پس از اين به عنوان وزير مشاور دولت در امور خارجه فعاليت خواهد كرد.همچنين محمد بن نواف بن عبدالعزيز آل سعود، سفير رياض در لندن نيز از سمت خود بركنار شده است و پادشاه عربستان عبدالله بن بندر بن عبدالعزيز را به عنوان وزير گارد ملي منصوب كرد. در ميان ديگر تغييرات كابينه از سوي پادشاه عربستان، حمد آل‌الشيخ نيز وزير آموزش شده است. به نظر مي‌رسد كه اين تغييرات بدون ترديد متاثر از مساله قتل جمال خاشقجي در كنسولگري عربستان در استانبول است. اما اين مساله كه اين تغييرات چه پيامدهايي مي‌تواند داشته باشد شايد از خود تغييرات مهم‌تر باشد. چراكه به هر حال در عربستان سعودي اين تغيير و تحولات حالت دموكراتيك ندارد و بيشتر ماحصل تصميمات اجماعي داخل خاندان حاكم است و اكنون نيز خاندان حاكم بيشتر متمركز بر شخص محمد بن سلمان و ملك سلمان است؛ لذا تصميمات در يك دايره محدود گرفته مي‌شود و ريشه‌هاي دمكراتيك ندارد. به همين دليل نتايج تصميم از چرايي تصميم مهم‌تر است. اين در حالي است كه در دموكراسي‌ها بخش مهم‌تر اين است كه چه كساني در ايجاد، تعليق يا چانه‌زني در خصوص يك تصميم نقش داشته‌اند. اما در نظام‌هاي غيردموكراتيك مانند عربستان بيشتر از آنكه نيروهاي موثر بر تصميم‌گيري مهم باشند پيامدهاي تصميم‌گيري اهميت دارد. زيرا مي‌توان در مورد آنها گمانه‌زني كرد. از اين زاويه تغيير و جابه‌جايي عادل الجبير شايد دلالت داشته باشد بر اينكه عربستان سعودي و به طور مشخص‌تر محمد بن سلمان و پادشاه در پي ايجاد تغييراتي در جهت‌گيري‌هاي سياست خارجي در منطقه و خصوصا در رابطه با مساله يمن، ايران، تركيه و محور امارات - عربستان هستند. حال اينكه اين تغييرات چه خواهد بود و دامنه و گستره آنها چه اندازه است، با گذشت زمان مشخص مي‌شود. اما در مقطع فعلي مي‌توان اينگونه تحليل كرد كه اين تغييرات خيلي عميق، دامنه‌دار و وسيع نخواهد بود و نبايد انتظار داشت سياست خارجي عربستان شاهد يك چرخش محسوسي در قبال مسائل يمن يا ايران باشد؛ به عبارت ساده‌تر انتظار نمي‌رود با تغيير وزير خارجه عربستان به يك‌باره سياست خارجي رياض در قبال تهران تغيير كند و از موضع آشتي با ايران وارد شود يا در مورد تركيه و يمن سياست‌هايش را كاملا تغيير دهد. در عين حال مي‌توان حدس زد كه محمد بن سلمان يا پادشاه به دنبال ايجاد تغييراتي ولو محدود هستند. به عبارت ساده‌تر بايد دامنه تغييرات را محدود فرض كرد. در اصل ايجاد تغيير در سياست خارجي عربستان ترديدي نيست اما ميزان اين تغييرات حتما محدود خواهد بود. چراكه نظام محافظه‌كار سعودي در گذشته نيز نشان داده كه اساسا تمايلي به ايجاد تغييرات ناگهاني و خيلي عميق ندارد و نظام سياسي عربستان نيز تحمل تغييرات وسيع و گسترده را ندارد. اين تغييرات شايد محدود به اين شود كه با رفتن عادل الجبير و انتصاب يك فرد اقتصادي‌تر به عنوان وزير خارجه، لفاظي‌هاي عربستان و اظهارات تند وزير خارجه سعودي كاهش پيدا كند و نخبگان عربستان تاحدودي از تنش‌هاي لفظي با كشورهايي مانند ايران و تركيه بكاهند؛ به عبارت ديگر با چنين سياست‌هايي، چهره عربستان را كه بعد از قتل جمال خاشقجي به‌شدت آسيب ديده است، تاحدي ترميم كنند.اما در وراي اين تصميم، عزم جدي با هدف آنكه عربستان بخواهد از بلندپروازي‌هاي منطقه‌اي خود دست بكشد، ديده نمي‌شود. به نظر مي‌رسد كه تصميم رياض براي تبديل شدن به يك بازيگر استراتژيك در منطقه يك تصميم بلندمدت و راهبردي است. از اين رو اين تغييرات را نمي‌توان به معناي بازگشت عربستان از اين تصميم خود قلمداد كرد. در عين حال مشخص است كه عربستان سعودي براي تحقق اين خواسته خود با چالش‌هايي مواجه است. بنابراين تغيير وزير خارجه را شايد بتوان يك اقدام تاكتيكي از سوي بن سلمان ارزيابي كرد تا عربستان بعد از جريان خاشقجي از فشارهايي كه جامعه بين‌الملل و كشورهاي منطقه‌اي بر آن وارد كردند تا حدودي بكاهد و يك فضاي تنفسي موقت براي شخص وليعهد ايجاد شود؛ همچنين وي بعد از اين در يك فضاي آرام‌تر تصميم بگيرد كه چگونه مي‌تواند به هدف استراتژيك خود كه همانا تبديل شدن به يك قدرت موثر منطقه‌اي است، دست يابد.
منبع: شوراي راهبردي روابط خارجي