سفر قريب‌الوقوع عادل عبدالمهدي به عربستان
بغداد و رياض به هم نزديك مي‌شوند؟
ميثم سليماني
عادل عبدالمهدي به عنوان نخست‌وزير عراق در حال موازنه بخشي جديد در روابط بغداد با كشورهاي همسايه اين كشور است. عبدالمهدي كه طي ماه‌هاي اخير روابطي بسيار خوب را با تهران رقم زده و رفت و آمدها ميان مقام‌هاي ايراني و عراقي در بالاترين سطح صورت گرفت، حالا شنيده‌ها حاكي از آن است كه عادل عبدالمهدي روز چهارشنبه به عربستان سعودي سفر خواهد كرد تا ديداري با مقام‌هاي عاليرتبه آن كشور داشته باشد. شبكه تلويزيوني RT روسيه به نقل از منابع آگاه عنوان كرده است كه نخست‌وزير عراق را در اين سفر وزير امور خارجه، تجارت، نفت و انرژي همراهي خواهند كرد كه به‌طور مستقيم هيات عراقي مذاكراتي را با ملك سلمان پادشاه عربستان سعودي برگزار خواهند كرد تا روابط و همكاري‌هاي مشترك ميان دو كشور تقويت شود.
گفته مي‌شود كه يك برنامه ديدار ميان عادل عبدالمهدي و شاهزاده محمدبن سلمان در رياض نيز در حال طراحي است. سفير عراق در رياض هفته گذشته عنوان كرده بود كه طي سفر نخست‌وزير به رياض بناست 13 موافقتنامه سياسي و اقتصادي ميان دو كشور به امضا برسد. قحطان طاها سفير عراق در رياض مي‌گويد: چنين توافق‌هايي مي‌تواند به توسعه و تقويت روابط برادرانه ميان دو كشور كمك كند كه سه مورد از اين موافقتنامه‌ها در راستاي تقويت همكاري ميان بغداد و رياض در حوزه نفت است. گفتني است، روابط ديپلماتيك ميان عراق و عربستان سعودي در سال 1990 پس از حمله عراق به كويت قطع شد. روابط رسمي ميان دو كشور در سال 2015 هنگامي كه رياض سفارت خود در بغداد را بازگشايي كرد پس از 25 سال مجدد از سر گرفته شد. در ماه ژوئن 2017 عراق و عربستان سعودي موافقت كردند كه شوراي هماهنگي را در راستاي تلاش براي تقويت روابط تشكيل دهند، زيرا واقعيت آن است كه عربستان سعودي به شدت نگران نفوذ روزافزون ايران در عراق است. بغداد مدت‌هاست، تلاش مي‌كند كه روابط خوبي را با تمامي كشورهاي منطقه دنبال كند. اما برخي كشورها و به‌خصوص عربستان سعودي از نفوذ گسترده تهران در عراق و حضور ايران در اقتصاد و سياست بغداد آنها را نگران كرده است. با اين حال عراق اكنون پس از چند دهه جنگ در تلاش است تا موقعيت خود در جهان عرب به عنوان يك كشوري معتدل و ميانه‌رو در بين سران اين كشورها را بازيابي كند و همچنين روابط خوب خود را نيز با ايران و ايالات متحده حفظ كند.
بازگشت به منطقه
به نوشته آسوشيتدپرس، پايتخت عراق طي چند وقت اخير شاهد فعاليت‌هاي گسترده ديپلماتيك بوده است. مقام‌هاي متعددي از بغداد ديدن كردند و همچنين براي اولين‌بار طي 30 سال گذشته نيز سعودي‌ها كنسولگري خود را در بغداد بازگشايي كردند كه اين مي‌تواند نويد‌دهنده دوران جديدي براي عراق باشد كه تصوير جنگ از اين كشور برداشته و همكاري دوباره با جهان جايگزين شود. برهم صالح رييس‌جمهوري عراق در مصاحبه‌اي يك ساعته با آسوشيتدپرس گفت: عراق دوباره به منطقه باز مي‌گردد. صالح در گفت‌وگوي خود چشم‌اندازي از سياست اول عراق را نمايان كرد و گفت كه كشورش ديگر نمي‌تواند در اختلافات منطقه قرار گيرد. صالح مي‌گويد: تقريبا براي 4 دهه است كه هر كسي به دنبال هزينه‌سازي براي مردم عراق بود. اما اكنون وقت آن است كه بگوييم ما نياز به يك نظم سياسي جديد داريم كه عراق بايد يك ستون مهم از آن باشد.
واقعيت آن است كه اكنون عراق از يك جنگ ويرانگر سه ساله عليه تروريست‌هاي داعش خارج شده و وظيفه و ماموريت اصلي دولت اكنون بازسازي و بازگرداندن ده‌ها هزار نفر از افرادي است كه در جنگ با داعش خانه‌هاي خود را يا از دست داده‌اند يا فراري و آواره شده‌اند. هرچند كه اكنون داعش به شدت ضعيف شده و در عراق و سوريه شكست خورده اما اكنون به شكل محدود و پراكنده مشغول انجام بمب‌گذاري و حملات انتحاري است. در حال حاضر سازماندهي نيروهاي مردمي كه در طول جنگ وارد مبارزه با داعش شدند و اقتصاد مبتني بر نفت عراق كه با فساد گره خورده است از جمله مهم‌ترين چالش‌هاي عراق به شمار مي‌آيد. رندا اسليم از همكاران ارشد موسسه خاورميانه واقع در واشنگتن نوشت: مسير عراق براي احياي نقش رهبري در جهان عرب بستگي به اين دارد كه رهبران اين كشور تا چه حد بتوانند چالش‌هاي امنيتي و اقتصادي عراق را در خانه حل و فصل كنند. در حال حاضر در ميان تشديد تنش ميان ايالات متحده و ايران بايد عراق به شكلي ظريف روابط قوي خود را با دو كشور حفظ كند.
پويايي ديپلماسي عراق
اما پويا بودن در ديپلماسي پيچيدگي‌هاي خاص خود را دارد. عراق كشوري با اكثريت شيعه اما عرب روي گسل ميان ايران و جهان عرب و به‌خصوص عربستان سعودي قرار گرفته است. در حال حاضر رقابت‌هاي منطقه‌اي ميان ايران وعربستان بر هيچ كس پوشيده نيست. هرچند روابط بغداد رياض از زمان حمله صدام به كويت قطع شد اما پس از سقوط صدام نيز روابط دو كشور ميان يكديگر بهبود نبخشيد و عراق هرچه بيشتر به‌طور فزاينده‌اي روي مدار ايران قرار گرفت. در حال حاضر عراق نياز به سرمايه‌گذاري زيادي براي بازسازي شهرهايش دارد، چيزي كه فقط از كشورهاي حاشيه خليج‌فارس كه داراي منابع غني نفت و گاز هستند، مي‌تواند كسب كند. اما اين موضوع نمي‌تواند عاملي باشد كه عراق از ايران رويگردان شود. همكاري ايران دوشادوش دولت و نظاميان عراق در مبارزه با داعش به جايگاه ايران در عراق اهميت ويژه‌اي بخشيده است. برهم صالح در مصاحبه خود عنوان مي‌كند كه ما 1400 كيلومتر مرز با ايران داريم و ما نمي‌توانيم اين واقعيت را ناديده بگيريم. وي افزود: روابط نزديك ما با ايران در جهت منافع ملي عراق است، زيرا عراق در طول دهه 80 ميلادي به مدت 8 سال با ايران جنگيده است. صالح همچنين تاكيد كرد كه عراق بايد روابط خوبي با تركيه، عربستان سعودي و ساير كشورهاي منطقه نيز داشته باشد.
نگراني عربستان از نفوذ ايران
به نوشته آسوشيتدپرس اما عربستان مقابله با نفوذ ايران را نياز خود مي‌بيند، از همين‌رو مقام‌هاي عربستان سعودي تلاش كرده‌اند كه روابط نزديك‌تري با عراقي‌ها برقرار كنند و طي هفته گذشته نيز يك هيات بلندپايه در بغداد وارد شد و كنسولگري رياض در بغداد را افتتاح كرد. حضور هيات نمايندگي عربستان سعودي در عراق در شرايطي بود كه يك ماه پيش از آن حسن روحاني رييس‌جمهوري ايران به بغداد سفر كرد و طي آن دو طرف موافقتنامه‌هاي متعددي را براي تقويت روابط دوجانبه امضا كردند. اين اقدام از سوي عربستان در حالي انجام شد كه عراق از زمان پايان جنگ با كويت روي خوش به خود نديد و حتي زماني كه صدام توسط ايالات متحده سرنگون شد، عراق وارد يك مجموعه جنگ خونريزي فرقه‌اي شد و از آن نيز به شدت متضرر شد. در ميان اين خشونت‌ها، مقام‌هاي بين‌المللي براي سفر به پايتخت عراق اجتناب مي‌كردند و اگر اين كار صورت مي‌گرفت بدون اطلاع قبلي تحت تدابير شديد امنيتي و بسيار كوتاه بود. اما اكنون مقام‌هاي عراقي مي‌گويند كه كشورشان بخشي از درگيري‌هاي منطقه‌اي نيست. عادل عبدالمهدي نخست‌وزير عراق در اولين سفر خود در اين پست به قاهره سفر كرد تا با عبدالفتاح سيسي رييس‌جمهور مصر ملاقات كند. قاهره ميزبان نشست سه‌جانبه اردن، مصر و عراق بود تا همكاري‌هاي اقتصادي ميان سه كشور تقويت شود. برخي حتي معتقدند كه عراق مي‌تواند نقش يك ميانجي را در ميان چالش‌هاي منطقه‌اي ايفا كند.
بازگشت به نقش بازيگر مهم منطقه
نبيه بري رييس پارلمان لبنان در ديدار خود از بغداد طي ماه جاري ميلادي گفت كه عراق موضع منحصربه فرد و نقش مهم منطقه‌اي دارد كه مي‌تواند در آشتي ميان عربستان‌سعودي و جمهوري اسلامي ايران نقش ايفا كند. تحليلگران عراقي معتقدند كه اين فرصتي براي عراق است تا دوباره تبديل به يك بازيكن مهم منطقه‌اي شود. اما هنوز عراق راه زيادي براي اين اقدام دارد. براي اين اتفاق سياستمداران عراقي بايد فارغ از فرقه‌گرايي عمل كنند و در نقش يك دولتمرد عمل‌گرا باشند. چيزي كه مدت‌هاست جاي خالي آن در عراق حس مي‌شود اما به نظر مي‌رسد سياستمداران امروزي عراق چهره‌اي متفاوت از خود را به نمايش گذاشته‌اند. سايت امريكايي المانيتور نيز در تحليلي يك روز پيش از سفر احتمالي عادل عبدالمهدي به عربستان سعودي نوشت: عراق در تلاش است تا خود را از تنش‌هاي رو به افزايش ميان ايران و ايالات متحده رهايي بخشد، زيرا اميدوار است بدون اينكه در محور اين درگيري‌ها قرار گيرد، منافع ملي خود را نيز حفظ كند. عراق در حال حاضر نياز عمده‌اي به برق ايران دارد و با وجود هشدارهاي امريكا كماكان مجبور است كه برق مورد نياز خود را از ايران تامين كند و واشنگتن نيز مجبور است تا معافيت عراق از تحريم‌هاي امريكا را در خصوص ايران صادر كند، اما واشنگتن به شدت از اين موضوع عصباني است. عراق نيز نگران وضعيت خود در برابر امريكاست و به نظر مي‌رسد به دنبال منابع جايگزين نيز هست. گفته مي‌شود محمد الحلبوسي رييس مجلس عراق در ماه فوريه به كويت سفر كرد و در مورد امكان واردات برق به عراق نيز بحث و تبادل‌نظر كرد. حلبوسي نيز چندي بعد در ديدار با سفير كويت در راستاي تلاش‌هاي اين كشور براي بهبود وضعيت برق و آب در بصره تشكر كرد. به نوشته المانيتور عراق همچنين در نظر دارد واردات برق از عربستان سعودي را نيز انجام دهد. اما براي چنين كاري نياز به ظرفيت‌ها و زيرساخت‌هايي است كه شايد به سادگي در كوتاه‌مدت قابل اجرا نباشد. هرچند مقام‌هاي ايراني بارها اعلام كردند كه مخالف حضور ساير كشورها در عراق نيستند. اما نكته اينجاست كه بايد براي چنين فضاي رقابتي آمادگي‌هاي لازم نيز وجود داشته باشد. عراقي‌ها چه بخواهيم و چه نخواهيم اگرچه روابطي در عالي‌ترين سطح با ايران دارند كه در طول تاريخ سابقه نداشته، اما روابط آنها با عربستان سعودي نيز به سرعت رو به افزايش است تا جايي كه در روز نهم آوريل هيات وزيران عراق گشايش كنسولگري عربستان سعودي در نجف را نيز به تصويب رساند كه آن را مي‌توان نمادي از نزديك شدن روابط هرچه بيشتر ميان دو كشور دانست.
تكذيب گزارش ائتلاف‌سازي عليه نخست‌وزير عراق
دفتر «نوري‌المالكي» رييس ائتلاف دولت قانون و نخست‌وزير اسبق عراق به خبر تشكيل يك ائتلاف جديد توسط اين ائتلاف واكنش نشان داد. به گزارش فارس، هشام الركابي، رييس دفتر المالكي درباره اخبار مربوط به تلاش‌هايي براي جذب المالكي و تشكيل ائتلاف سياسي جديد گفت كه «تشكيل چنين ائتلاف يا فراكسيون صحت ندارد». برخي از پايگاه‌هاي خبري عراق از تشكيل ائتلاف سياسي جديدي خبر داده و تاكيد كردند كه حيدر العبادي، نوري‌المالكي و عمار الحكيم «در حال ايجاد يك ائتلاف سياسي جديد هستند... و مذاكرات در اين خصوص به مراحل مهمي رسيده است». روزنامه الاخبار هم به نقل از منابع عراقي گزارش داده بود كه رهبري اين ائتلاف -در صورت تشكيل- با العبادي خواهد بود؛ چرا كه وي در تلاش است با كنار زدن «عادل عبدالمهدي» نخست‌وزير كنوني عراق، متصدي اين پست شود. الركابي در ادامه در اين خصوص به پايگاه خبري «المعلومه» گفت كه «ما هيچ قصدي نداريم كه دولت عادل عبدالمهدي را كنار بزنيم». منابع عراقي همچنين گفته بودند كه تلاش‌هايي وجود دارد تا مالكي را به يك ائتلاف جديد جذب كند؛ زيرا برهم صالح رييس‌جمهور عراق نپذيرفت كه مالكي معاون اول وي شود، ولي مالكي همچنان مخالف هر گونه طرح و اقدامي است كه بتواند العبادي را به نخست‌وزيري برگرداند. رييس دفتر المالكي همچنين در اين باره تاكيد كرد كه بهتر است اين سوال از رييس‌جمهور پرسيده شود. در همين ارتباط، «سامي العسكري» از رهبران ائتلاف دولت قانون از احتمال ادغام قريب‌الوقوع النصر و دولت القانون خبر داد و در عين حال تاكيد كرد كه «ادغام النصر و القانون زماني محقق خواهد شد كه العبادي از روياي نخست‌وزيري دست بردارد». العسكري تصريح كرد كه عبادي همچنان اميدوار است كه نخست‌وزير شود... و برخي از هم‌پيمانان العبادي به او وعده داده‌اند كه يك سال بعد، نخست‌وزير خواهد شد». وي در پايان خاطرنشان كرد: «ائتلاف‌الاصلاح خواستار بركنار عبدالمهدي بوده و بر اين مساله حساب باز كرده است.»