مطالعه دانشگاه استنفورد
از وضعيت رشد علمي ايران
سرعت رشد علم ايران استثنايي است اما كيفيت مقالات ضعف جدي دارد
سال‌هاي اخير وضعيت «رشد علمي» در ايران شرايط خاصي را تجربه مي‌كند. خيابان انقلاب پاتوق فروش پايان‌نامه‌ها شده، خبر از سرقت علمي برخي دانشگاهيان منتشر مي‌شود و از سويي آمارها از رشد علمي سريع ايران خبر مي‌دهند.
به گزارش خبرآنلاين، دي سال گذشته يك استاد دانشگاه آلماني در فيسبوك خود خبر داد كه محمدباسط دُرازهي، نماينده مردم سراوان در مجلس، از او سرقت علمي كرده است. از سوي ديگر در برخي گزارشات اخير توسط رسانه‌هاي داخلي اعلام شده است كه ايران بيشترين شتاب رشد علمي جهان را دارد و حتي چندي پيش منصور غلامي، وزير علوم گفته بود: «امروز ايران در بين كشورهاي اسلامي از نظر دستاوردهاي علمي رتبه نخست را دارد.»
حالا دانشگاه استنفورد در يكي از مطالعات جديد خود، «خروجي علمي ايران: كميت، كيفيت و فساد» به بررسي ابعاد توليد علم ايران پرداخته است. اين مطالعه در زيرمجموعه پروژه «ايران ۲۰۴۰» دانشگاه استنفورد انجام شده؛ پروژه‌اي كه قصد دارد با جمع‌آوري مطالعات محققان ايران در اطراف دنيا به سوالاتي در زمينه آينده ايران در حوزه‌هاي اقتصادي و توسعه در بلندمدت پاسخ بدهد.
سرعت افزايش كميت تحقيقات علمي
اين مطالعه نشان داده چيزي كه در واقع بسياري آن را به عنوان رشد علمي سريع در ايران اعلام مي‌كنند، در واقع رشد سريع كميت تحقيقات علمي در كشور است.
در همين رابطه در اين مطالعه آمده است: «ايران در آمار تعداد سالانه تحقيقات منتشر شده، رشد استثنايي دارد؛ رشدي با سرعتي بسيار بيشتر از رشد كشورهاي چين، كره‌جنوبي، هند و تركيه.»
در سال ۱۳۷۶، تعداد تحقيقات منتشر شده در ايران حدود هزار مورد بود، حالا در سال ۱۳۹۷ اين ميزان به بيش از ۵۰هزار مورد رسيده، موضوعي كه باعث شده سهم ايران در خروجي علم در جهان از ۰.۱ درصد، به ۲.۶درصد برسد.اين رشد سريع كمي تحقيقات علمي ايران دلايل مختلفي مثل افزايش شديد جمعيت ايران دارد و از سويي تغيير جامعه سنتي به يك جامعه مدرن كه باعث فرستاده شدن جمعيت بيشتري از جوانان ايران به دانشگاه‌ها و در نتيجه افزايش تعداد تحقيقات علمي يكي از دلايل اصلي اين اتفاق است. اما با وجود اين رشد سريع در كميت تحقيقات علمي، مطالعه دانشگاه استنفورد، خبرها در رابطه با رشد علمي ايران آن‌قدر‌ها هم خوب نيست. در اين رابطه در اين مطالعه نوشته شده است: «رتبه بالاي ايران، باعث شده تا برخي در ايران از وقوع يك معجزه در خروجي علمي اين كشور خبر بدهند اما كدام عوامل اقتصادي، اجتماعي، سياسي و جمعيتي به اين روند كمك كرده‌اند؟ علاوه بر كميت، چگونه كيفيت خروجي علمي ايران در طول زمان تكامل يافته است؟»
كيفيت؛ ضعف اصلي ايران در رشد علمي
اما برخلاف وضعيت به وجود آمده در رابطه با كميت تحقيقات علمي، نتايج در رابطه با كيفيت تحقيقات علمي ايران چندان مناسب نيست.
محققان تحقيق منتشر شده در پروژه ايران ۲۰۴۰ با بررسي مسائلي مثل تعداد تحقيقات ايراني كه در منابع خارجي استفاده شده‌اند و افزايش بازار سياه تحقيقات علمي و... به اين نتيجه رسيده‌اند كه وضعيت ايران در زمينه كيفيت تحقيقات علمي خوب نيست.
نتايج اين مطالعات نشان مي‌داد ميزان استناد به تحقيقات ايراني هم با افزايش كميت تحقيقات افزايش پيدا كرده اما با ميزاني بسيار كمتر از حد انتظار. در رابطه با علت افزايش كميت و عدم رشد كيفيت تحقيقات علمي در اين مطالعه آمده است: «با افزايش تعداد دانشجوهاي دكتري كه به دلايل مختلف مجبور به انتشار مقالات متفاوت هستند، كميت تحقيقات علمي افزايش پيدا كرده ولي از سوي ديگر به دليل كمبود سياست‌ها و برنامه‌هاي درست كيفيت اين مطالعات به مشكل خورده و اين عامل اصلي ايجاد فساد در تحقيقات است.»
در ادامه اين مطالعه آمده است: «ايران بايد گام‌هاي بزرگي براي رشد يكپارچگي و اخلاق علمي بردارد، قبل از اينكه دستاوردهاي علمي اين كشور از چنين فعاليت‌هايي آسيب ببينند.»