ژاپن و تشويق به گفت‌وگو با امريكا
محمود فاضلي
در آستانه سفر «آبه» نخست وزير ژاپن و «تارو كونو» وزير خارجه اين كشور به تهران در 12 تا 14 ماه جاري ميلادي (23 و 24 خرداد) حداقل در رسانه‌هاي بين‌المللي چنين وانمود مي‌شود طرف ژاپني به دنبال ايفاي نقش واسطه ميان امريكا و ايران است. او نه فقط‌ديدار با رييس‌جمهور ايران بلكه در ادامه گفت‌وگو با مقام معظم رهبري را در برنامه دارد . وزير خارجه اين كشور پيش از سفر نخست وزير ژاپن با همتاي ايراني خود ديدار و آخرين هماهنگي جهت برگزاري نشست سران دو كشور را انجام مي‌دهد. آخرين سفر نخست‌وزير ژاپن به تهران به سال 1978 ميلادي باز مي‌گردد. سخنگوي ارشد دولت ژاپن نيز تاكيد كرده است افزايش تنش‌ها براي ژاپن بسيار نگران كننده است و مهم است در اين شرايط، كاري صورت دهيم تا اين روند متوقف شود. گفت‌وگو درباره پايبندي طرفين به برجام به عنوان يك توافق مهم بين‌المللي و اينكه ايران بازيگر سازنده براي ثبات منطقه است، از ديگر موضوعات مورد رايزني طرفين خواهد بود.
رييس‌جمهوري ايران در واكنش به پيشنهاد مقام‌هاي امريكايي براي مذاكره بدون پيش شرط با تهران اعلام كرده است «طرف برهم زننده ميز مذاكره» بايد «به شرايط عادي برگردد» و تا آن زمان «راهي جز ايستادگي و مقاومت نداريم». سخنگوي وزارت خارجه ايران نيز با گفته اگر سفر نخست‌وزير ژاپن به كشورمان تحقق پذيرد، به نقطه عطفي در تاريخ روابط دو كشور تبديل خواهد شد. اكنون در مرحله پذيرفتن ميانجي‌گري قرار نداريم. ما واژه ميانجي‌گري را به‌كار نمي‌بريم و از انجام تبادل نظر در مورد مسائل نگران كننده منطقه‌اي استقبال مي‌كنيم.
گفته مي‌شود ترامپ علاقه‌مندي خود نسبت به برگزاري نشست سران امريكا و ايران را به آقاي «آبه» نشان داده و از وي خواسته است تا در راستاي تحقق اين نشست، شرايط مناسب را فراهم كند. حتي ادعا مي‌شود در سفر چهار روزه ترامپ به ژاپن، آبه تفاهم و رضايت ترامپ براي بازديدش از تهران را گرفته و هماهنگي سفر آبه به تهران از 16 ماه مي‌به هنگام سفر ظريف به ژاپن صورت گرفته است. وزير خارجه امريكا نيز در ديدار با همتاي سوييسي خود از آمادگي امريكا براي مذاكرات بدون هيچ پيش شرطي با ايران گفت و در نشست خبري مشترك مدعي شد با وجود آمادگي براي مذاكره، امريكا همچنان به تلاش‌هايش براي «خنثي كردن سياست‌هاي زيانبار ايران» ادامه خواهد داد.
روابط ايران و ژاپن از دير باز همواره در سطح خوبي قرار داشته و ايران به عنوان يك كشور مهم و با موقعيت راهبردي، مورد توجه سياستمداران اين كشور بوده است. پس از انتخاب آقاي روحاني به عنوان رياست‌جمهوري در سال 92 فصل جديدي در روابط دو كشور آغاز شد. دولت ژاپن با هدف نشان دادن رويكرد مثبت خود آقاي كومورا معاون (حزبي) نخست وزير را همراه با پيام كتبي به عنوان فرستاده ويژه نخست‌وزير در شهريورماه سال 1392 به ايران اعزام كرد. ديدار نخست‌وزير ژاپن با روحاني در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل و سفر ظريف به توكيو در اسفند 1392 و سفر «كيشيدا» وزير خارجه ژاپن به تهران در مهر 94 به همراه مديران تعداد زيادي از شركت‌هاي بزرگ اقتصادي ژاپن از مهم‌ترين اقدامات روابط طرفين بود.
حصول توافق هسته‌اي بين ايران و كشورهاي 1+5 در سال 94 و حمايت ژاپن از برجام، موجب شد روابط دو كشور بيش از پيش گسترش يابد. سفر مجدد ظريف به توكيو در آذر 1395 در راس هيات سياسي - اقتصادي به توكيو و اعزام آقاي كومورا به عنوان نماينده ويژه نخست وزير ژاپن پس از انتخاب مجدد روحاني به رياست‌جمهوري در سال 1396 و حضور معاون ارشد وزير خارجه ژاپن براي شركت در برگزاري كميته مشورتي سياسي معاونين وزراي خارجه دو كشور به تهران از گام‌هاي مهم توسعه روابط بود. بين سال‌هاي 1397-1392 سران دو كشور هشت بار و وزراي خارجه نيز 9 بار ديدار و گفت‌وگو داشته‌اند. بعد از خروج يكجانبه امريكا از برجام، وزارت خارجه ژاپن از اقدام امريكا ابراز تاسف و از برجام حمايت كرد. در دي 1397 نودمين سالگرد برقراري روابط ديپلماتيك ايران و ژاپن با حضور وزير خارجه ژاپن در توكيو برگزار شد.
آمارهاي وزارت دارايي ژاپن نشان مي‌دهد توكيو در آوريل، 169 هزار بشكه نفت از ايران خريداري كرده است. اين كشور در ماه مارس به ميزان 292 هزار بشكه در روز نفت از ايران وارد كرده است. ژاپن يكي از عمده‌ترين خريداران نفت ايران است كه براي تامين انرژي خود مجبور به واردات نفت و بنزين است و با توجه به تحريم‌هاي امريكا با مشكلاتي روبه‌رو است. تا پيش از تشديد تحريم‌ها عليه تهران، ژاپن 10 تا 15 درصد نفت خام خود را از ايران خريداري مي‌كرده است. نزديك به 80 درصد از نفت مورد نياز ژاپن از تنگه هرمز عبور مي‌كند و نزديك به 28 درصد گاز طبيعي خود را از خليج فارس تامين مي‌كند.بسياري از محافل ديپلماتيك بين‌المللي اعتقاد دارند اين سفر به قصد ميانجي‌گيري ميان ايران و امريكا صورت مي‌گيرد و ژاپن به‌دليل داشتن روابط نزديك و طولاني‌مدت با ايران از يك سو و اتحاد با امريكا از سوي ديگر، جايگاه منحصر به فردي براي ميانجي‌گري بين دو كشور دارد. بي‌شك يكي از تلاش‌هاي طرف ژاپني در سفر به تهران باز شدن راه گفتوگوهاي ايران و امريكاست و تلاش براي جلوگيري از هرگونه درگيري نظامي در منطقه است. بسياري معتقدند ايران و ژاپن دو كشور با روابط دوستانه سنتي بوده و نخست وزير ژاپن با دست خالي ايران را ترك نخواهد كرد. او به هر حال بدون برنامه به ايران نمي‌رود حتما تضمين‌هايي در اختيار دارد و گفتوگوهاي موثري با طرف ايراني خواهد داشت.