بيانات رهبر انقلاب در ديدار با نخست‌وزير ژاپن چه بازتابي داشت
نفي مذاكره با امريكا
ميثم سليماني
نزديك به دو هفته بود كه بسياري نه‌تنها در ژاپن و ايران بلكه در امريكا و اروپا منتظر حضور آبه شينزو نخست‌وزير ژاپن در تهران بودند. شايد همه مي‌دانستند هدف اصلي حضور نخست‌وزير ژاپن در تهران چيست، اما واقعيت آن است كه بسياري قصد داشتند بدانند پاسخ ايران به هرگونه تلاش براي ميانجيگري ژاپني‌ها در راستاي كاهش تنش در روابط ميان ايران و امريكا چيست. نكته اساسي اين سفر ديدار آبه شينزو با مقام معظم رهبري بود كه اگر احتمالا پيامي از سوي ترامپ به ايشان ارسال شده بود چه پاسخي به آن داده مي‌شود. پس از مذاكرات دوجانبه‌اي كه ميان حسن روحاني رييس‌جمهور كشورمان با آبه شينزو برگزار شد، صبح پنجشنبه نخست‌وزير ژاپن به ديدار مقام معظم رهبري رفت. جزييات زيادي از پيام دونالد ترامپ به مقام معظم رهبري منتشر نشده اما آنچه مشخص بود آيت‌الله خامنهاي به‌طور صريح و روشن تبادل هرگونه پيغام به امريكايي‌ها را رد كردند. شايد براي اولين‌بار بود كه صوت ديدار مقام رهبري در ديدار با سران خارجي منتشر مي‌شد. اين موضوع نشان داد رهبر انقلاب قصد دارد پيامي صريح، شفاف و روشن را به امريكايي‌ها ارسال كند و جاي هيچ تفسير و ابهامي باقي نماند. ايشان تاكيد داشتند ترامپ شايستگي ارسال هيچ‌گونه پيغامي را ندارد و عملا هرگونه مذاكره با امريكايي‌ها را نيز رد كردند. رهبر انقلاب با اشاره به تجربه تلخ مذاكره پيشين با امريكايي‌ها تاكيد داشتند كه مذاكره پيشين هيچ سودي براي ايران نداشته كه اكنون مذاكره جديد داشته باشد، زيرا اين امريكا بود كه به تعهدات خود پايبند نبود و زير توافقي زد كه پيش‌تر با ايران به امضا رسانده بود اما نكته اينجاست؛ امريكايي‌ها كه طي هفته‌هاي گذشته خواهان مذاكره با ايران بودند و بر مذاكره بدون پيش‌شرط با ايران تاكيد كردند اما پس از جواب رد ايران به پيشنهاد مذاكره سعي كردند تا حدي اثرات جواب منفي ايران را عليه خود خنثي كنند. دونالد ترامپ رييس‌جمهور ايالات‌متحده در توييتر خود ضمن تشكر از سفر آبه به تهران و ديدار او با رهبر انقلاب گفت: براي توافق با ايران هنوز زود است. نه ايراني‌ها و نه امريكايي‌ها آماده توافق نيستند. اين در حالي بود كه حداقل شخص ترامپ طي چند وقت اخير چندين‌بار سخن از مذاكره بدون پيش‌شرط با ايران كرده بود.
هر چند بسياري مي‌دانستند كه ايران تمايلي براي گفت‌وگو با امريكا پس از بدعهدي اين كشور در برجام را ندارد، اما اين امريكايي‌ها بودند كه بارها درخواست مذاكره با ايران را مطرح كردند. پس از ديدار آبه شينزو با رهبر انقلاب نيز محمدجواد ظريف وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در گزارشي كوتاه در حساب شخصي خود در توييتر نوشت: گفت‌وگوهاي ثمربخش با كونو تارو (وزير خارجه ژاپن) و پس از آن سفر تاريخي آبه شينزو به تهران، رييس‌جمهور حسن روحاني و رهبر انقلاب آيت‌الله خامنهاي گفت‌وگوهاي مفصل، دوستانه و كارآمدي با آقاي آبه داشتند. وي در ادامه تاكيد كرد، عامل تنش مشخص است؛ نقض برجام توسط ايالات‌متحده و تحميل جنگ اقتصادي عليه مردم ايران.
فضاي رسانه‌اي
اما ديدار مقام معظم رهبري با آبه پايان ماجرا نبود، بلكه كار رسانه‌هاي بين‌المللي براي پوشش و تفسير اين ديدار آغاز شد. يكي از مهم‌ترين جمله‌هايي كه از مقام معظم رهبري در ديدار با آبه در رسانه‌ها منتشر شد، تاكيد بر صحبت‌هاي آيت‌الله خامنهاي بر عدم دستيابي به سلاح هسته‌اي بود. به نوشته رويترز، آيت‌الله خامنهاي در حالي عنوان كرد كه ايران به دنبال ساخت يا استفاده از سلاح هسته‌اي نيست كه تنش‌ها ميان ايالات‌متحده و ايران طي يك سال گذشته به‌دليل خروج يك‌جانبه واشنگتن از توافق بين‌المللي ايران با قدرت‌هاي جهاني افزايش يافته بود. آبه پس از ديدار با رهبر انقلاب در جمع خبرنگاران گفت: رهبر ايران آيت‌الله خامنهاي اظهار داشت كه ايران نه سلاح هسته‌اي مي‌سازد و نه از آن نگهداري مي‌كند. او تاكيد كرد كه من امروز
آقاي خامنهاي رهبر عالي مقام ايران را ديدم و اعتقاد ايشان به صلح را نيز شنيدم. وي افزود: من اين موضوع را به عنوان يك پيشرفت بزرگ در جهت صلح و ثبات در اين منطقه درنظر مي‌گيرم. اين اظهارات آبه به‌طور مستقيم از شبكه ژاپني NHK منتشر شد. در روز چهارشنبه نيز آبه در ديدار خود با حسن روحاني رييس‌جمهور كشورمان درخصوص احتمال برخوردهاي ناخواسته در خاورميانه ابراز نگراني كرده بود. به نوشته رويترز، هدف حضور آبه در تهران كمك به كاهش تنش ميان ايالات‌متحده و جمهوري اسلامي بود. در ادامه اين گزارش آمده است كه ژاپن در يك موقعيت منحصر به فرد به عنوان يك واسطه قرار دارد چراكه ژاپن هم با ايالات‌متحده و هم با ايران روابط خوب و ديرينه‌اي دارد. المانيتور امريكا نيز با اشاره به صحبت‌هاي آيت‌الله خامنهاي چنين تيتري را براي گزارش خود انتخاب كرد: «تحت فشار مذاكره نمي‌كنيم.» اين پايگاه خبري-تحليلي درخصوص ديدار رهبر ايران با آبه شينزو نوشت: آيت‌الله خامنهاي در موضع‌گيري خود نشان داد پس از آنكه ايالات‌متحده برجام را نقض كرد، نمي‌تواند اعتماد مجدد را براي مذاكره درراستاي حل و فصل اختلافات كسب كند. المانيتور مي‌افزايد: آيت‌الله خامنهاي به آبه گفت: جمهوري اسلامي به امريكا اعتماد ندارد، زيرا تجربه تلخي از مذاكرات با امريكا در چارچوب برجام باقي مانده، مذاكراتي كه به هيچ‌وجه تكرار نخواهد شد، زيرا هيچ كشور آزاد و منطقي مذاكره تحت فشار را نمي‌پذيرد. كدام كشور معقول با فردي كه موافقتنامه‌هاي قبلي را زيرپا گذاشته دوباره مذاكره مي‌كند. شبكه خبري ABC امريكا نيز در گزارشي با عنوان آيت‌الله خامنهاي پيشنهاد مذاكره با ترامپ را رد كرد، نوشت: هر چند كاخ سفيد به سوالاتي مبني بر اينكه آيا ترامپ پيامي به وسيله آبه به تهران ارسال كرده، پاسخ نمي‌دهد اما رييس‌جمهور ايالات‌متحده از آبه به خاطر رفتن به ايران و ديدار با آيت‌الله خامنهاي تشكر كرده است. اين شبكه خبري به نقل از مايك پمپئو وزير خارجه امريكا پس از رد پيشنهاد مذاكره از سمت ايران نوشت: ما تلاش‌هاي اقتصادي و ديپلماتيك خود را براي بازگشت ايران به ميز مذاكره انجام مي‌دهيم تا در زمان مناسب به يك توافق جامع درخصوص طيف وسيعي از تهديدها دست پيدا كنيم. اين گزارش مي‌افزايد كه در ماه گذشته ايالات‌متحده ميزان اعزام تجهيزات نظامي به خاورميانه را افزايش داده است. اين گزارش مي‌افزايد، هر چند دوطرف ژاپني و ايراني به‌طور مبهم از گفت‌وگوهاي خود گزارش مي‌دهند، اما به‌طور خاص آيت‌الله خامنهاي عنوان كرد كه ايالات‌متحده با تحريم‌هاي اقتصادي خود عليه ايران كه در آخرين آن صنايع پتروشيمي ايران را مورد تحريم قرار داد، نشان داد كه امريكا در مذاكرات قابل اعتماد نيست. شبكه خبري فاكس‌نيوز كه به شخص رييس‌جمهور ايالات‌متحده بسيار نزديك است در گزارش خود نوشت، سفر دو روزه شينزو آبه به ايران براي نخستين‌بار پس از
4 دهه بود تا بتواند به راه‌حلي ديپلماتيك براي كاهش تنش بين واشنگتن و تهران دست پيدا كند. در گزارش فاكس نيوز آمده است كه دونالد ترامپ در توييتر خود از تلاش‌هاي نخست‌وزير ژاپن قدرداني و به شكلي مبهم عنوان كرد كه نه آنها آماده هستند و نه ما اما در طرف مقابل آيت‌الله خامنهاي در ديدار خود با نخست‌وزير ژاپن به شكل مستقيم و شفاف گفت كه ترامپ را شايسته پاسخ نمي‌داند.
آيا ماموريت ميانجيگري آبه شكست خورده است؟
برخي رسانه‌هاي خارجي از شكست تلاش آبه براي ميانجيگري گفتند. اما حال اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا سفر آبه شينزو شكست خورده است؟ آيت‌الله خامنهاي در سخنان خود در ديدار با نخست‌وزير ژاپن هر چند عنوان كرد كه ترامپ را شايسته مبادله پيغام نمي‌داند اما تاكيد كرد كه هيچ شكي به حسن نيت آبه در اين مسير ندارد. از طرف ديگر نيز واشنگتن‌پست گزارش داده است كه آبه از طرف امريكايي‌ها خواستار آزادي شهروندان امريكايي زنداني در ايران شده است؛ موضوعي كه پاسخ ايران به آن هنوز روشن و مشخص نيست. به گزارش خبرگزاري كيودوي ژاپن، آبه شينزو درخصوص جلسه خود با رهبر ايران عنوان كرده است كه گام مهمي در راستاي تامين صلح و ثبات در منطقه برداشته شده است. روز جمعه كونو تارو وزير خارجه ژاپن نيز درخصوص نتايج سفر آبه آن را ثمربخش توصيف و مجدد تاكيد كرد كه آقاي خامنهاي عنوان كرده است كه ايران قصد توليد سلاح هسته‌اي ندارد. سوگا يوشيده وزير اول كابينه ژاپن نيز مجموعه نشست‌هاي تهران را مثبت عنوان كرد. وي در جمع خبرنگاران گفت: راه كاهش تنش با چالش‌هاي زيادي همراه خواهد بود و از سوي ديگر، ژاپن براي دستيابي به صلح و ثبات در منطقه تلاش خواهد كرد.
حدود 80درصد از واردات نفت ژاپن از طريق خاورميانه و تنگه هرمز است و نمي‌خواهد اين مسير در معرض خطر و تنش قرار گيرد. گفتني است رسانه‌هاي ژاپني عمدتا از تلاش آبه براي كاهش تنش در خاورميانه حمايت كرده‌اند اما نكته اينجاست كه پس از وقوع حادثه نفتكش‌ها در درياي عمان تا حدودي نگران نتيجه اين سفر شدند. جف كينگستون استاد دانشگاه در توكيو به واشنگتن‌پست گفت: اين يك اتفاق ناخوشايند بود و نشان داد سفر آبه اثري روي تنش‌ها نداشته است. مايكل بوزاك مشاور ويژه مركز مطالعات آسيا و اقيانوسيه در ژاپن نيز مي‌گويد كه خيلي زود است بگوييم چه كسي اين حملات را انجام داده يا اينكه اين موضوع ژاپن را هدف قرار داده است. او گفت: اين نوع حوادث اهميت تلاش‌هاي آبه را
در راستاي نياز به مداخله براي كاهش تنش در منطقه تقويت مي‌كند. او افزود كه ژاپن در بازي براي پايان رساندن حوادث و حل مسالمت‌آميز تنش‌هاي بي‌ثبات‌كننده بين ايالات‌متحده و ايران دخيل شده است. بوزاك معتقد است كه اين تنها مرحله اوليه ديپلماسي آبه شينزو است و او تا به امروز نقش خود را به خوبي ايفا كرده است. او اكنون بايد وارد مذاكره مجدد با كاخ سفيد، درحالي كه بايد ديد كه او مي‌تواند ميوه‌هايي كه به سمت تلاش‌هاي او پرتاب مي‌شود را تحمل كند. روز گذشته آبه در تماس تلفني ترامپ را از نتايج سفر به تهران مطلع كرد. حال بايد ديد سفر به تهران پايان راه آبه براي كاهش تنش بود يا اينكه اولين گام‌ها براي رسيدن به هدف بود.