اوراسيا در برابر غرب

شهاب شهسواري

اولين محموله از سامانه پدافندهوايي مدرن اس-400 روسيه، به رغم مخالفت امريكا روز جمعه وارد تركيه شد. تجهيزات مربوط به اين سامانه از صبح جمعه در پايگاه هوايي مورتد در نزديكي آنكارا تخليه شدند. وزارت دفاع تركيه اين خبر را با انتشار توييتي منتشر كرد، همزمان مديريت صنايع دفاع تركيه با صدور بيانيه‌اي تاكيد كرده‌ است كه روند انتقال قطعات سامانه در طول روزهاي آينده ادامه خواهد يافت. ديميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين هم در گفت‌وگو با خبرنگاران تاكيد كرد: «همه چيز بر اساس توافق‌ها و قرارداد امضا شده پيش مي‌رود و همه تعهدهاي روسيه در حال اجراست.» مقام‌هاي رسمي تركيه و روسيه هنوز تاريخ دقيقي براي عملياتي شدن اين سامانه در خاك تركيه اعلام نكرده‌اند. اين اقدام تركيه در شرايطي صورت مي‌گيرد كه دولت امريكا آنكارا را در صورت دريافت سامانه اس-400 به تحريم تهديد كرده‌است. به گزارش سي‌ان‌ان يك مقام ارشد ناتو تاكيد كرده‌است كه اين سازمان از ورود سامانه اس-400 به تركيه نگران است. به نوشته سي‌ان‌ان اين مقام روز جمعه به سي‌ان‌ان گفت: «از نظر ما هر يك از متحدان حق دارند تجهيزات نظامي را كه انتخاب مي‌كنند، بخرند اما ما نسبت به عواقب بالقوه اين تصميم تركيه نگرانيم. هم‌كنش‌پذيري نيروهاي نظامي ميان كشورهاي عضو ناتو يكي از اصول بنيادين اين سازمان است كه اجراي عمليات و ماموريت‌هاي ما را ممكن مي‌كند.» مولود چاووش اوغلو با اشاره به اجراي توافق خريد اس -400 به خبرنگاران گفته‌است: «ما همواره گفته‌ بوديم كه اين يك توافق تمام شده‌است. فرآيند انتقال سامانه ادامه خواهد يافت.»نيك هراس، پژوهشگر انديشكده مركز امنيت امريكاي نوين به آژانس فرانس‌پرس مي‌گويد: «خريد اس-400 كاملا وضعيت تركيه را در منطقه‌اي كه كشورهاي همسايه‌اش همگي نيروهاي هوايي قدرتمند دارد، تغيير مي‌دهد. ترديدي وجود ندارد كه اردوغان قصد دارد تركيه را به يك قدرت اوراسيايي تبديل كند، به همين دليل آنكارا مجبور است كه تعادلي در رابطه‌اش با واشنگتن و ناتو و چين و روسيه ايجاد كند. هيچ تضميني وجود ندارد و نداشت كه آنكارا همواره در جبهه امريكا بماند.»

شكست ضرب‌الاجل امريكايي

دولت ايالات متحده امريكا به‌شدت به آنكارا در مورد دريافت اين سلاح روسي هشدار داده‌بود. امريكايي‌ها معتقدند كه اين سامانه روسي با تجهيزات نظامي سازمان ناتو سازگار نيست و همچنين توانايي دارد اطلاعات فناوري‌هاي محرمانه جنگنده‌هاي مدرن اف -35 امريكايي را جمع‌آوري كند؛ رويه‌اي كه مي‌تواند اطلاعات محرمانه مربوط به طراحي و عمليات اين جنگنده‌ها را در اختيار روسيه قرار دهد. سرپرست پيشين وزارت دفاع امريكا، پاتريك شاناهان به تركيه تا 31 جولاي (18 روز ديگر) ضرب‌الاجل داده‌بود تا قرارداد خريد اس -400 را لغو كند اما تركيه پيش از فرارسيدن اين ضرب‌الاجل روند اجرايي كردن اين توافق را آغاز كرده‌ است تا ترديدي باقي نباشد كه آنكارا قصد حرف‌شنوي از واشنگتن را در اين زمينه ندارد. مارك اسپر، سرپرست كنوني وزارت دفاع امريكا در حاشيه اجلاس ناتو تاكيد كرد: «خيلي ساده است، اگر تركيه اس-400 بگيرد، اف- 35 نخواهد گرفت.» تركيه به‌شدت نسبت به تهديد امريكا براي حذف اين كشور از برنامه توليد جنگنده‌هاي پيشرفته اف- 35 اعتراض كرده‌است تا جايي كه رجب طيب اردوغان چنين اقدامي را «دزدي» توصيف كرده ‌است چرا كه تركيه از سال‌هاي پيش در توليد اف- 35 سرمايه‌گذاري مالي و صنعتي كرده‌است. توافق خريد سامانه اس-400 دو سال پيش ميان آنكارا و مسكو امضا شد و رقم آن حدود 2 ميليارد و 500 ميليون دلار برآورد شده‌است.

رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، به رغم اعتراض مكرر دولت امريكا در مورد قرارداد خريد اس-400، حاضر به كوتاه آمدن در مورد خريد اين سامانه نشد. آغاز فرآيند استقرار سامانه پدافندي روسي در خاك تركيه، قطعا باعث افزايش اختلاف‌ها در رابطه پرتنش ميان آنكارا و واشنگتن خواهد شد. واشنگتن پيش از اين اعلام كرده‌بود كه تركيه را از برنامه مشترك توليد جنگنده‌هاي مدرن پنهانكار اف- 35 خارج مي‌كند و هيچ‌يك از جنگنده‌هاي تركيه را به اين كشور تحويل نخواهد داد. دولت امريكا همچنين تهديد كرده‌ است كه تحريم‌هايي را عليه تركيه در نظر خواهد گرفت. يك سخنگوي وزارت خارجه امريكا در پاسخ به نشريه فارن‌پاليسي در مورد عواقب اجراي توافق خريد اس-400 براي تركيه مي‌گويد: «ايالات متحده امريكا مستمرا و به وضوح روشن كرده‌است كه تركيه در صورت اجرايي كردن قصدش براي خريد اس-400 با عواقب بسيار واقعي و منفي مواجه خواهد شد، از جمله حذف دايم از عضويت در برنامه تامين قطعات و فعاليت‌هاي صنعتي مربوط به جنگنده اف- 35.»

موضع متفاوت ترامپ

دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در حاشيه ديدارش با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، بر خلاف كنگره و وزارت دفاع امريكا، موضعي نرم‌تر در قبال اين اقدام تركيه گرفته ‌بود. در حاشيه اجلاس جي20 در اوزاكاي ژاپن، دونالد ترامپ در ديدار با رجب طيب اردوغان، دولت پيشين امريكا به رياست باراك اوباما را متهم وضعيت كنوني شناخت و تاكيد كرد «دنبال راه‌حل‌هاي متفاوتي براي حل اين مساله» مي‌گردد. رييس‌جمهور امريكا گفت: «با وضعيت پيچيده‌اي روبه‌روييم، چرا كه رييس‌جمهور اردوغان اجازه پيدا نكرد سامانه پاتريوت امريكايي را بخرد. در نتيجه او هم موشك‌هاي ديگري را خريد و حالا يكهو ما به آنها مي‌گوييم كه خب بياييد موشك‌هاي ما را بخريد، اينجوري نمي‌شود معامله كرد.» فارن پاليسي اين اظهارات ترامپ را خلاف واقع توصيف مي‌كند و مي‌نويسد: «تركيه تا پيش از خريد سامانه موشكي پاتريوت دست‌كم دوبار با امريكا وارد مذاكره شده‌بود و قراردادهايي با شرايط بهتر از پيشنهاد اخير به اين كشور ارايه داده‌شد، اما هر دوبار آنكارا بر موضع خود براي انتقال فناوري ساخت موشك‌هاي پاتريوت پافشاري كرد كه باعث به هم خوردن مذاكرات شد.» بر اساس گزارش رسانه‌هاي روسيه و تركيه، بر خلاف واشنگتن، مسكو با انتقال فناوري ساخت سامانه‌هاي موشكي به آنكارا موافقت كرده‌است و حتي قصد دارد پروژه توليد سامانه‌هاي موشكي پدافندي نسل آينده‌اش، موسوم به اس-500 را با مشاركت آنكارا پيگيري كند.

تحريم‌هاي احتمالي

به نوشته فارن‌پاليسي، كارشناسان معتقدند كه رييس‌جمهور امريكا با لحن مسالمت‌جويانه‌اي كه در حاشيه اجلاس جي‌20 در اوزاكاي ژاپن به كار گرفت ممكن است جلوي اجراي تحريم‌ها عليه تركيه بعد از اجراي قرارداد خريد اس-400 را كاملا سد كند يا اينكه بر اساس اختيارات تركيه را از بخشي از تحريم‌ها معاف كند. بر اساس قانون كاتسا (قانون مقابله با دشمنان امريكا از طريق تحريم) كه تابستان سال 1396 پيش تصويب شد، قرارداد اس-400 در شمول مواردي قرار مي‌گيرد كه دولت امريكا را موظف به اعمال تحريم عليه تركيه خواهد كرد. بر اساس اين قانون وزيرخارجه امريكا براي تنبيه كشوري كه «خريدي چشمگير از صنايع نظامي و امنيتي روسيه انجام دهد» از ميان 12 تحريم ممكن، دست كم 5 گزينه را انتخاب مي‌كند. اين تحريم‌ها در ضعيف‌ترين حالت مي‌تواند شامل لغو حق رواديد امريكا براي اتباع تركيه كه در اين معامله نقش داشته‌اند بشود، سخت‌ترين تحريم پيش‌بيني شده قطع كامل دسترسي دولت تركيه به نظام مالي ايالات متحده امريكا است. هر چند وزير خارجه امريكا موظف است در بازه زماني مشخصي اين تحريم‌ها را به كنگره امريكا اعلام كند، اما رييس‌جمهوري مي‌تواند با اختيارات اجرايي خود اجراي آنها را به صورت موقت متوقف كند.

كارشناسان اقتصادي با اشاره به وضعيت شكننده اقتصاد تركيه و سقوط ارزش برابري لير در برابر دلار، اجراي تحريم‌هاي اقتصادي امريكا عليه اين كشور را يك ضربه خطرناك به اقتصاد تركيه ارزيابي مي‌كنند. در برابر تركيه نيز ابزارهايي براي اعمال فشار به ايالات متحده امريكا در اختيار دارد. آنكارا مي‌تواند مجوز بهره‌برداري واشنگتن را از پايگاه اينجرليك تركيه كه بخش عمده‌اي از عمليات هوايي امريكا در خاورميانه از آن انجام مي‌شود، محدود كند. بخشي از تسليحات هسته‌اي امريكا كه با بهانه مبارزه با نفوذ شوروي به آسيا انتقال داده‌شده‌اند، همچنان در پايگاه هوايي اينجرليك نگهداري مي‌شوند.