هشداري ديگر براي مديران شهري و ميراث فرهنگي
شعله‌هاي آتش به جان هشت‌گنبد حسن‌آباد
حميدرضا خالدي| شعله‌هاي سر به فلك كشيده آتش كه گنبد فلزي بناي تاريخي ميدان حسن‌آباد را در آغوش كشيده بود، آخرين تصوير از تابلوي زيبايي بودند كه شهروندان تهراني از يكي از «قل»هاي اين بناي ارزشمند تاريخي شهرمان كه تاكنون تقريبا سالم مانده و هنوز روح زندگي در آن جريان داشت، مي‌ديدند. شامگاه چهارشنبه ۲۶ تير، بناهاي دوقلويي كه اهميت و زيبايي‌‌شان به حدي بود كه كم‌كم نام ميداني كه اين دو بناي دوقلو در آن واقع شده بود، به نام مالك اين بناهاي قرينه شهرت پيدا كرد. حسن‌آباد را قديمي‌ها با نام هشت‌گنبد مي‌شناسند. اين ميدان با چهار ساختمان هشت‌گنبد به گونه منحني شكل و قرينه ساخته شده است. ساختمان‌هايي با گنبد‌هايي از پوشش فلزي كه گرداگرد چهارگوشه ميدان را دربرگرفته‌اند. اما سال‌ها بعد و درگذر ايام نام اين ميدان به خاطر ميرزا حسن مستوفي‌الممالك و پدرش كه در گذشته مالك زمين‌هاي وسيعي در اين محدوده بوده‌اند به «حسن‌آباد» تغيير پيدا كرد. اما بعد از آتش‌سوزي روز چهارشنبه جداره ضلع شمال غربي ميدان را آتش سياه كرده، سقف طبقه بالاي جداره كاملا فرو ريخته و علاوه بر اجناس سوخته شده انبارهاي طبقه بالا، آب‌هايي كه در زمان خاموش كردن آتش روي بدنه ريخته شده، به مرور سقف طبقه پايين را هم تهديد مي‌كند. بعد از وقوع اين حادثه همان‌طور كه پيش‌بيني مي‌شد شاهد موجي از اظهارنظرهاي مختلف مسوولان بوديم؛ از شهردار تهران تا رييس سازمان ميراث فرهنگي. احمد مسجدجامعي، عضو شوراي شهر در تشريح علل وقوع آتش‌سوزي گفت: ظاهرا آتش‌سوزي از يك دفتر اسناد رسمي آغاز شده و به دليل آنكه سقف گنبدهاي ميدان شيرواني است و از چوب دو لايه استفاده شده، حريق كاغذ و چوب باعث افزايش و سرعت گرفتن سرايت آتش به همه طبقات شده است.مسجدجامعي با بيان اينكه بايد شكل تاريخي اين ميدان حفظ شود، گفت: در شوراي شهر پيگير مرمت اين ميدان خواهيم بود.پيروز حناچي شهردار تهران نيز در توييتي نوشت: «در كنار پيگيري بازسازي سريع ميدان حسن‌آباد كه بخشي از هويت تاريخي تهران زيباست، نظارت بر ايمني اماكن تجاري و انبارهاي پيرامون آن را با جديت دنبال خواهيم كرد.»
آسيب ۴۰ درصدي
اما اولين نگراني در اين زمينه به مقدار خسارتي كه به بافت تاريخي ميدان وارد شده، برمي‌گردد و اينكه آتش‌سوزي چقدر به بناي تاريخي ميدان حسن‌آباد آسيب رسانده است؟ محسن شيخ‌الاسلامي، معاون ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي استان تهران و يكي از كارشناسان اين اداره كل در پرونده بررسي وضعيت اين جداره تاريخي ميدان در گفت‌وگو با ايسنا در پاسخ به اين سوال گفت: آنچه واضح است روي نماي جداره‌هاي اطراف ميدان، پر از سيم و برق است كه با يك جرقه و اتصال كوچك خطرساز مي‌شوند. لوله گازي كه كنار آن سيم برق است، نوري كه هر روز در گرماي تابستان به آنها مي‌خورد، هر كدام يك عامل براي وقوع چنين آتش‌سوزي مي‌توانند باشند، از سوي ديگر طبقه بالاي ساختمان اين ضلع از ميدان نيز انباري بوده كه مي‌توانسته قابل اشتعال باشد.شيخ‌الاسلامي با اشاره به اينكه طبقه دوم اين ساختمان به طور كامل درگير آتش شد، اظهار مي‌كند: با وقوع اين آتش‌سوزي، كار خاموش كردن آن از حدود ساعت ۲۱ و ۳۰ آغاز مي‌شود و تا ساعت ۲۴ كه به ميدان رسيدم، نيروهاي آتش‌نشاني در حال لكه‌گيري بودند و از سوي ديگر همچنان برخي ماشين‌هاي بزرگ، روي جداره آب مي‌ريختند.او همچنين توضيح داد: خرپاي چوبي در وهله اول سوخته و از بين رفته، در ادامه سقف طبقه بالا نيز به طور كامل فرو ريخته است. از سوي ديگر به واسطه آب زيادي كه استفاده كرده‌اند، در برخي نقاط در طبقه اول مانند بانك شهر و بانك صادرات، آوارهايي ريزش كرده است، اما خوشبختانه پوسته نما و جرزهاي بارور سالم هستند و آسيب زيادي نديده‌اند. شيخ‌الاسلامي با اشاره به از بين رفتن كامل المان شرقي اين ضلع از كلاه‌فرنگي ادامه داد: المان بخش غربي اين ضلع تقريبا سالم است و در واقع چيزي حدود ۴۰ درصد از بدنه بنا آسيب ديده است.معاون ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي استان تهران با تاكيد بر استفاده از آب زياد و دودزدگي‌هايي كه به گنبد آسيب وارد كرده‌اند، ادامه مي‌دهد: سرستون‌ها و تزيينات روي نما خوشبختانه سالم هستند، اما به نظر مي‌آيد كه بايد نخست آواربرداري طبقه بالا انجام شود و سپس بازسازي كامل از طريق خرپاي چوبي يا هر سيستمي كه موضوع حريق نيز در آن ديده شود.او همچنين تصريح كرد: بايد براي نوع كاربري چنين مكان‌هايي كه داراي مالك خصوصي هستند، در سطح مديريت كلانشهر تصميم‌گيري شود و موارد ديگر به عنوان يك فضاي شهري بسيار مهم در شهر تهران رفع و كنترل شود.پرهام جانفشان، سرپرست اداره كل ميراث فرهنگي استان تهران نيز در همين خصوص تنها به گفتن اين نكته اكتفا مي‌كند كه با توجه به هماهنگي خوبي كه بين ميراث فرهنگي و شهرداري وجود دارد، اميدواريم شهرداري به زودي كار مرمت را آغاز كند.
از پلاسكو تا حسن‌آباد
در حادثه آتش‌سوزي پلاسكو شهرداري اعلام كرد كه ما بارها به مالكان اين ساختمان به خاطر ناايمن بودن آن اخطار داده بوديم. در بناي ياد شده در ميدان حسن‌آباد نيز درست مثل پلاسكو شاهد حضور تعداد زيادي از كسبه و مغازه‌دارهايي هستيم كه ده‌ها سال است در اين بناهاي تاريخي فعاليت مي‌كنند. با اين وجود به نظر نمي‌رسد شهرداري اقدام خاصي براي تغيير كاربري اين بناها و تلاشي براي حفظ اين بناهاي تاريخي كرده باشد. شايد به همين دليل هم باشد كه دبير كارگروه ملي مخاطرات تلويحا به نقش شهرداري در اين حادثه و اهمال‌هايي كه در اين زمينه صورت گرفته اشاره مي‌كند. علي بيت‌اللهي در گفت‌وگو با ايسنا با بيان اينكه آتش‌سوزي در ميدان حسن‌آباد از دلايل ساده و سهل‌انگاري‌ها نشات مي‌گيرد، گفت: عدم ايمن‌سازي و رعايت نكردن اصول ايمني در سيستم‌هاي برق، گاز و... باعث جرقه‌هاي كوچك شده سپس مواد قابل اشتعال موجود در انبارها شعله‌ور شده و موجب وقوع آتش‌سوزي‌هاي وسيع مي‌شود. در اين حادثه آتش‌نشانان به سرعت عمل كردند و از تخريب اين ساختمان جلوگيري شد. از روز شنبه، مردم و كسبه‌اي كه از ميدان حسن‌آباد گذر مي‌كنند به جاي دو قوس قرينه بالا و پايين ميدان، صحنه‌اي را مي‌بينند كه متشكل از دو بناي سوخته و سياه رنگ در برابر برادر زيباي دوقلويش قرار است و شايد اولين سوالي كه از خود مي‌پرسند اين باشد كه آيا مي‌شود باز ميدان حسن‌آباد را به زيبايي قبل ديد؟