كارشناسان گردشگري درباره عراقي‌ها كه بيشترين تقاضاي ورود به ايران را دارند نظر دادند
گردشگران عراقي را سامان بدهيم
نيلوفر رسولي
«52 درصد رشد گردشگري»؛ اين روزها اين جمله را بسيار مي‌شنويم. جمله‌اي كه مي‌گويد در دو سال اخير ما شاهد رشد چشمگيري در صنعت گردشگري كشور بوده‌ايم. جمله‌اي كه در جهان واقعي بايد به معناي افزايش حضور گردشگران بين‌المللي در خيابان‌هاي شهر باشد. يعني اينكه اين روزها كاسبي هتل‌داران و راهنماهاي تور سكه است و صف سنگيني پشت درهاي كاخ‌گلستان‌ها و سعدآبادهاي‌مان ديده مي‌شود. اين جمله يعني بليت‌هاي موزه‌ها فروخته مي‌شود و در نقش جهان جاي سوزن انداختن نيست و گردشگران از سر و كول هم بالا مي‌روند تا عكس يادگاري بگيرند. اين جمله يعني گرمي تحمل‌ناپذير تابستان را مردمي از سراسر جهان از خاطرمان مي‌برند كه به ايران آمده‌اند تا ما را بشناسند، ما را ببينند و ما را بشنوند. اما بادها خبر از تغيير فصل مي‌دهد. با اينكه در صحت و سقم اين 52 درصد ترديد نيست يا اگر ترديد هست جاي بيان نيست، اما در دل اين افزايش كلي با كاهش شديد گردشگران بين‌المللي مواجهيم. حضور چشمگير عراقي‌ها گرچه به بالا رفتن آمار و ارقام كمك كرده است، اما بايد ديد آيا از اين ظرفيت به نحو احسن بهره‌برداري مي‌شود يا خير.
عراقي‌ها مهمانان پر و پا قرص ايران
حدود 1 ميليون و 390 هزار عراقي در سال 95 و حدود 1 ميليون و 350 هزار عراقي در سال 96 وارد ايران شدند. اين آمار در سال 97 افزايش چشمگيري داشت به‌طوري كه در 6 ماهه نخست سال 97 شاهد حضور حدود 1 ميليون و 600 هزار ميهمان عراقي در ايران بوديم. به گفته سفير عراق در ايران در گفت‌وگو با «ايسنا» به‌طور متوسط هر جهانگرد عراقي كه به ايران سفر مي‌كند حداقل ۱۰۰۰ دلار هزينه مي‌كند. اما گردشگران عراقي اين رقم را خرج چه اموري در ايران مي‌كنند و مقصد آنها كجاست؟ زيارت و درمان دو عمده فعاليت ميهمانان عراقي در ايران است و اصلي‌ترين مقصد آنها شهرهاي قم، مشهد و تهران و برخي شهرهاي شمالي و مرزي است. به گزارش «ايسنا» گردشگران عراقي كه به مشهد مي‌روند قصد درمان بيماري‌هاي صعب‌العلاج مثل سرطان به خصوص سرطان پستان و سرطان كودكان و بيماري‌هاي چشم دارند. عمل‌هاي زيبايي نيز با توجه به تفاوت هزينه‌ها ميان دو كشور مورد استقبال شديد عراقي‌هاست. به گفته سركنسول كشور عراق در سال 2018 ميلادي 200هزار گردشگر سلامت عراقي در بيمارستان‌هاي مشهد درمان شده‌اند. حميد يزداني، مديركل ميراث فرهنگي استان قم در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به افزايش چشمگير حضور عراقي‌ها در ايران به نحوه ورود آنها از مرز اشاره مي‌كند و مي‌گويد كه عراقي‌ها از تورهاي داخلي خود استفاده مي‌كنند و با ماشين‌هاي ون عراقي از مرز تا تهران مي‌آيند. به زعم يزداني يكي از مشكلات معطوف به حضور عراقي‌ها در قم، نحوه اسكان آنهاست. او اشاره مي‌كند كه برخي عراقي‌ها كه قبل‌تر هم به ايران آمده‌اند، آشناهايي دارند و براي اسكان خود به خانه‌هاي شخصي آنها مي‌روند. از طرفي بسياري از اين همسايگان ما دنبال هتل‌هاي درجه يك نيستند و شب هنگام كه به مقصد مي‌رسند، با وساطت برخي دلالان در خانه‌هاي شخصي اسكان پيدا مي‌كنند. يزداني با انتقاد از اصطلاح «خانه‌هاي مسافر غيرمجاز» مي‌گويد كه تنها خانه‌هايي را مي‌توان خانه‌هاي مسافر دانست كه مجوز داشته باشند؛ در غير اين صورت اين خانه‌ها تنها خانه‌هاي شخصي هستند كه به شكل غيرمجاز به ميهمانان اسكان مي‌دهند. به نظر مي‌رسد اين مساله در برنامه كاري ميراث فرهنگي و نهادهاي نظارتي و امنيتي قرار دارد و يزداني اشاره مي‌كند از بهمن سال پيش توانسته‌اند 250 خانه را شناسايي و 50 خانه را پلمب كنند. اما انگار پلمب‌كردن خانه‌ها مانعي براي فعاليت دلالان نيست و بعد از مدتي باز اين افراد در مكان‌هايي ديگر به فعاليت مي‌پردازند. اما چگونه مي‌توان نحوه حضور عراقي‌ها را به عنوان گردشگر تحت كنترل داشت و فعاليت‌هاي آنها را از طريق آژانس‌هاي گردشگري داخل پيگيري كرد. يزداني مي‌گويد با برنامه‌هايي كه سازمان ميراث فرهنگي دارد، قصد بر اين است تا علاوه بر ورود و خروج، نحوه حضور اين ميهمانان از طريق آژانس‌هاي داخلي پيگيري شود. به گفته مدير ميراث قم سال گذشته ميراث ابلاغي داشت كه طبق آن از دفاتر گردشگري مي‌خواست شعبه‌اي در مرز افتتاح كنند تا از همان مرز بتوانند به گردشگران عراقي خدمات دهند؛ ابلاغيه‌اي كه تاكنون به اجرا درنيامده است. تفاوت ارزي باعث شده است كه عراقيان بتوانند با پول خود در ايران خدمات بهتري دريافت كنند اما اين مساله تنها به نفع اين همسايگان نبوده است. جز عراقي‌ها، افغان‌ها، بحريني‌ها، يمني‌ها و پاكستاني‌ها هم به وفور در قم و ساير شهرهاي مذهبي ديده مي‌شوند. گرچه آمار ورود گردشگر اين روزها به يمن حضور عراقي‌ها عدد قابل‌توجهي را نشان مي‌دهد اما بايد توجه داشت كه در سال 95 و 96 كه حدود 3 ميليون عراقي به ايران آمدند، طبق آمار منتشرشده از سوي ميراث فرهنگي، حدود 8 ميليون و 600 هزارنفر ايراني هم به عراق سفر كردند. مبادلات سفري ميان عراق و ايران طي اين سال‌ها رتبه نخست را داشته است؛ امري كه اگر به دقت برنامه‌ريزي شود مي‌تواند در چرخه گردشگري بسيار موفق عمل كند، اما بايد ديد اين امر به نفع اقتصاد گردشگري مملكت بوده است يا خير.
كسادي گردشگري بين‌المللي
«بازار كار بچه‌هاي گردشگري كساد است»؛ اين جمله را علي رجبي راهنماي تورهاي ورودي فرهنگي مي‌گويد. گردشگرهاي فرهنگي يك مسير شناخته‌شده در ايران دارند. تهران- اصفهان- شيراز و گاهي تهران- اصفهان- شيراز-يزد. رجبي هم سال‌ها گردشگراني را از نقاط مختلف جهان با اين شهرها آشنا كرده است. او با اين حال از كاهش شديد متقاضي اين تور هميشگي و به زعم خودش، «تور كلاسيك ايران» خبر مي‌دهد. آماري كه حاكي از افزايش گردشگر هستند به زعم رجبي آمار درستي است، اما استفاده از كلمه «گردشگر» در اين آمار جاي ترديد دارد، زيرا كسي كه از مرز ايران با ماشين شخصي وارد مي‌شود و در چادر يا منازل شخصي اقامت مي‌كند با كسي كه تور مي‌خرد و از طريق آژانس‌هاي گردشگري به ايران مي‌آيد تفاوت قابل ملاحظه‌اي دارد. نفر اول شايد گردش هم كند اما گردشگر نيست. رجبي معتقد است: «اگر گردشگرهاي بين‌المللي و فرهنگي زياد شده بودند لازم نبود همكارانش از تورگردي استعفا بدهند و دنبال شغل ديگري بروند.» به نظر مي‌رسد در دل اين افزايش شاهد كاهش گردشگر بين‌المللي هستيم. علاوه بر اين كاهش تنوع گردشگران ورودي به نظر رجبي يكي از معضلات كسب‌و‌كار اين روزها است. كاهش تعداد گردشگر نه تنها در زمينه فرهنگي بلكه در زمينه طبيعت‌گردي نيز رخ داده است. به رغم تمام جاذبه‌ها و ظرفيت‌هاي طبيعي كه ايران براي جهان دارد، علي علي‌اسلام كه مدت‌هاست كار گردشگري طبيعي مي‌كند خبر از كاهش شديد گردشگري طبيعي مي‌دهد. مشتريان علي‌اسلام بيشتر از آلمان و فرانسه بودند اما به زعم علي‌اسلام با توجه به اخباري كه فرانسويان و آلماني‌ها از ايران مي‌شنوند ديگر رغبتي براي ديدن طبيعت ايران ندارند. اصغر خياميان مديرعامل گروه هتل‌هاي هماست و در گفت‌وگو با «اعتماد» به كاهش پراكندگي تورهاي خارجي اشاره مي‌كند. او با تاكيد بر كاهش قابل‌توجه اسكان گردشگران بين‌المللي در هتل‌هاي زيرمجموعه مي‌گويد: «تركيب گردشگران ورودي تغيير كرده است. اين تغيير را در مسير‌هاي گردشگري هم مي‌بينيم.» در واقع به نظر مي‌رسد «مسير كلاسيك ايران» از تهران-اصفهان- شيراز به تهران- قم- مشهد تغيير كرده است.
سهم ايران از بازار جهاني
«26 ميليارد دلار سهم تركيه، 19 ميليارد دلار سهم امارات و تنها 3 ميليارد دلار سهم ايران از گردشگري در سال 2016 بود.» اين آخرين آماري است كه از وضعيت گردشگري و سهم ايران از بازار جهاني داريم. گريگور قازاريان، راهنماي گردشگري، به ظرفيت‌هاي طبيعي و فرهنگي ايران اشاره مي‌كند و معتقد است اين رقم به نسبت ظرفيت‌هاي ما براي گردشگري بسيار ناچيز است. نگاهي به آمار گردشگري در جهان حاكي از رشد 4 درصدي سالانه دارد و از اين آمار تنها 5/1 تا 2 درصد سهم ايران است. قازاريان از «سند چشم‌انداز 20 ساله» مي‌گويد كه طبق اين سند بايد تا سال 1404 شاهد ورود 80 ميليون گردشگر به ايران باشيم؛ به بياني ديگر براي رسيدن به اين هدف بايد حدود 6 سال 20 برابر بيشتر از امروز گردشگر داشته باشيم؛ امري كه تفاوت اعداد خود نشان از ناممكن‌بودن دارد. بيست برابر شدن گردشگرهاي ورودي يعني حداقل بيست برابر شدن تمام امكاناتي كه يك گردشگر به آن نياز دارد. از طرفي اين امر تنها محدود به كميت نيست. براي چنين رشدي بايد كيفيت دستشويي‌ها و غذاخوري‌هاي بين راهي هم 20 برابر بهتر شود، نحوه برخورد با گردشگران ورودي هم 20 برابر بهتر شود. از طرفي قازاريان معتقد است اين برنامه‌ريزي خود به ثبات ارزي نياز دارد و نوسان ارزي آينده را مبهم مي‌كند و نه گردشگران و نه راهنماهاي تور و نه آژانس‌هاي مسافرتي از برنامه‌ريزي طولاني‌مدت دقيق عاجز مي‌مانند. از طرف ديگر قازاريان مي‌گويد: «با وجود اين تبليغات مخرب بايد بتوانيم چنان برنامه‌ريزي كنيم كه به نسبت كشورهاي همسايه مثل گرجستان و تركيه برگ برنده‌اي داشته باشيم و آنها را كنار بزنيم.» در حالي كه به علت هذيان‌هايي كه رسانه‌هاي غرب عليه ايران راه انداخته‌اند، گردشگران بين‌المللي روز‌به‌روز كمتر به ايران سفر مي‌كنند، بايد ديد سازمان ميراث فرهنگي چه برنامه‌هايي براي استفاده از ظرفيت گردشگران عراقي دارد. سامان‌دهي اين ميهمانان يك امر است و برنامه‌ريزي براي استفاده از تمام ظرفيت‌هاي گردشگري اين ميهمانان امري ديگر.