نهضتي براي آباداني روستاها
سيد ابوالفضل ميرقاسمي
به دلايل مختلف طي چند دهه گذشته، نسبت جمعيت شهري و روستايي معكوس شده است و بسياري از روستاها خالي از سكنه شده و يا فقط افراد مسن در آن باقي مانده‌اند. پول نفت و اقدامات شتابزده براي توسعه اقتصادي كشور و غفلت از جنبه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، نهادي و محيط زيستي توسعه، سبب بروز مشكلات عديده‌اي در كشور شده است. بعضي سياست‌ها و هدفگذاري‌هاي توسعه نيز سبب تشديد مشكلات معيشتي روستاييان و يا بروز بحران‌هاي ناشي از تخريب سرزمين و كم‌آبي شده و باعث بعضي مهاجرت‌هاي اجباري (به‌خصوص در بين جوانان روستايي) شده است.
از طرف ديگر، مرجع واحدي براي سياستگذاري، برنامه‌ريزي و ايجاد هماهنگي در سطح روستا وجود ندارد. به دليل ضعف قوانين موجود، روستاها متولي مشخص و واحدي ندارند و هر بخش از امور روستا در حيطه وظايف يك دستگاه است و بيش از 30 نهاد در روستاها ورود مي‌كنند بدون آنكه از برنامه‌ها و اولويت‌هاي كاري همديگر خبر داشته باشند.
به دليل تحريم‌ها و كمبود منابع درآمدي دولت، بسياري از پروژه‌هاي توسعه روستايي (به‌خصوص در زمينه‌هاي تامين زيرساخت و ارايه خدمات به روستاييان) راكد مانده و بعضا سبب سخت‌تر شدن شرايط زندگي در بعضي روستاها شده است. از طرف ديگر، تشديد مسائل اقتصادي و معيشتي جامعه محلي و بروز بحران‌هاي مختلف محيط زيستي، اجتماعي و فرهنگي سبب شده كه رويكرد ظرفيت‌سازي و توان‌افزايي (توانمندسازي) در دستور كار سازمان‌ها و يا نهادهاي متعدد حاكميتي و غيردولتي قرار گرفته بگيرد.
هر چند نيت همه آن دستگاه‌ها خير است و براي كمك به جوامع محلي و حفظ رونق توليد و شكوفايي در روستاها، اين قبيل اقدامات لازم است و حركتي پسنديده قلمداد مي‌شود ولي اين نگراني وجود دارد كه به دلايل مختلف (نظير ناآشنايي ايشان با اصول و قواعد توانمندسازي و يا امكان اعمال مداخلات و برخوردهاي سليقه‌اي و يا در اثر برخي دلسوزي‌هاي بي‌مورد و يا بعضا شتابزدگي در رسيدن به نتيجه مورد نظر و يا نداشتن تجربه كافي در اين حوزه و يا بعضا استفاده از روش سعي و خطا) اقدامات ايشان نتيجه‌اي جزو اتلاف وقت و منابع و از طرف ديگر، سرخوردگي و نااميدي مردم محلي نداشته باشد. مردمي كه با مداخله يك نهاد بيروني، اميدوار مي‌شوند كه شرايط نسبي معيشتي و رفاهي ايشان در آينده بهتر خواهد شد ولي به دلايل ناقص ماندن آن مداخله و يا عمل نكردن به وعده‌هاي داده شده، مأيوس و دلسرد مي‌شوند.
اين روزها با كاهش اعتبارات دولتي نهادهاي غيردولتي، پرچمدار نهضت توسعه روستايي شده‌اند و براي آباداني روستاها، هجوم آورده‌اند و هر نهادي تلاش مي‌كند كه در ارايه چنين خدمتي پيشقدم باشد. بعضا ممكن است در يك روستا، دو يا سه نهاد به صورت موازي وارد شده و اختلاف در روش كار و نوع مداخله ايشان سبب سردرگمي روستاييان و يا افزايش سطح توقع آنها شده و يا چالش‌هايي را به وجود آورد كه اثربخشي اقدامات موازي ايشان بسيار كم شده و به جاي حل مسائل روستا، سبب بروز مشكلات جديد در روستا شود.
آيا وقت آن نرسيده است كه در حوزه توسعه روستايي، دست از سعي و خطا برداشته و با درس گرفتن از تجربيات داخلي و خارجي و نيز بررسي نتايج اقدامات گذشته دستگاه‌ها در راستاي ايجاد هماهنگي و هم‌افزايي هرچه بيشتر بكوشيم؟ آيا وقت آن نرسيده است كه فكري براي مديريت يكپارچه و هماهنگ روستاها بشود؟ آيا مجلس شوراي اسلامي، تكليف طرح «سازمان توسعه و عمران روستايي» را نهايي و تصويب مي‌كند تا بلكه يك نوع وحدت فرماندهي در حوزه مداخلات و امور روستايي به وجود آيد؟
به اميد افزايش كارايي و اثربخشي اقدامات و مداخلات در حوزه توسعه روستايي و تحقق آباداني هر چه بيشتر روستاها.
فعال در حوزه توسعه روستايي