گريس1 در چند قدمي آزادي

ايران و بريتانيا يك تيرماه تاريخي و پرحرارت را پشت سر گذاشتند؛ تابستاني داغ در روابط دوجانبه كه جرقه بحران در آن را انگليسي‌ها در سيزدهمين روز از تيرماه برابر با 4 جولاي زدند. نفتكش گريس1 كه حامل نفت ايران بود با اتهام واهي تلاش براي دور زدن تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه سوريه توسط دولت محلي جبل‌الطارق توقيف شد. جزييات درباره دلايل اين توقيف ضد و نقيض بود اما در هيچ كدام از تحليل‌ها ادعاي بريتانيا درباره اينكه مقصد نفتكش سوريه بوده و نقض تحريم‌هاي اتحاديه اروپا به حساب مي‌آيد چندان جدي گرفته نشد. رسانه‌هاي انگليسي در مجموعه‌اي از افشاگري‌ها ادعا كردند كه لندن به درخواست ايالات متحده امريكا و شخص جان بولتون، مشاور امنيت ملي دولت ترامپ گريس1 را توقيف كرده كه اين اقدام حتي با اعتراض دولت اسپانيا هم رو به رو شده است. برخي رسانه‌ها هم از تغيير قوانين محلي جبل‌الطارق چند روز پيش از توقيف گريس1 خبر دادند، ادعايي كه نشان مي‌داد مقام‌هاي محلي جبل‌الطارق و البته بريتانيا انتظار لحظه‌اي را مي‌كشيدند كه بتوانند نفتكش حامل نفت ايران را توقيف كنند. تهران از ابتدايي‌ترين ساعت‌هاي توقيف گريس1، اقدام‌هاي سياسي و حقوقي براي محكوميت اقدام بريتانيا را آغاز كرد و محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان با رد ادعاي لندن مبني بر اينكه دليل توقيف نفتكش حامل نفت ايران، تحريم‌هاي سوريه بوده، انگليس را به راهزني دريايي متهم كرد. با گذشت چند روز از حادثه توقيف اين نفتكش مشخص شد كه نيروهاي دريايي بريتانيا با همراهي نيروهاي پليس جبل‌الطارق به سبك راهزن‌ها اقدام به توقيف نفتكش و دستگيري خدمه آن كرده‌اند. براساس گزارش‌هاي رسيده، قريب به 30 ‌نفر نيروي دريايي انگليس با كمك هليكوپتر و قايق‌هاي تندرو اقدام به ورود به نفتكش و دستگيري خدمه كرده‌اند. شواهدي نيز بر ضرب و شتم خدمه نفتكش توسط اين نيروها وجود دارد. در حالي كه بيش از يك ماه از توقيف گريس1 مي‌گذرد انگليسي‌ها در اين مدت دائما تكرار كرده‌اند كه اگر ايران تضمين كند نفتكش پس از رفع توقيف به سمت سوريه نخواهد رفت، آزادي آن تضمين شده است. ادعايي بي‌پايه و اساس چرا كه به گفته مقام‌هاي ايراني، جبل‌الطارق مي‌توانست اين نفتكش را در همان ساعات اوليه رفع توقيف كند تا ببيند كه مقصد نهايي آن سوريه نخواهد بود.

پس از توقيف نفتكش گريس1، منابع انگليسي در چند نوبت ادعا كردند كه نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي قصد توقيف نفتكش‌هاي انگليسي را در تنگه هرمز داشته‌اند تا به نوعي اقدام لندن در توقيف نفتكش حامل نفت ايران را تلافي كرده باشند. سرانجام روز 20 جولاي برابر با 29 تير ماه بود كه خبر رسيد نفتكش انگليسي سنتا ايمپرو توسط ايران در حوالي تنگه هرمز توقيف شده است. ايران اعلام كرد كه اين نفتكش انگليسي را به دليل تخلف از مقررات دريايي توقيف كرده است. اين نفتكش با اسكورت نيروهاي ايراني به بندرعباس برده شده و 23 خدمه آن نيز بازداشت شدند. توقيف گريس1 و سنتا ايمپرو در رسانه‌هاي بين‌المللي به جنگ نفتكش‌ها ميان ايران و بريتانيا تعبير شد. تعبيري كه شايد دقيق نبود اما تا حدودي گوياي بحران ديپلماتيكي بود كه ميان تهران و لندن آغاز شد. انگليسي‌ها پس از توقيف نفتكش خود ابتدا به هشدار و تهديد روي آوردند و اعلام كردند كه اگر ايران فورا اقدام به رفع توقيف از نفتكش انگليسي نكند با عواقب بدي
رو به رو خواهد شد. حتي برخي منابع سفر ناگهاني دو هفته پيش عادل عبدالمهدي، نخست وزير عراق به تهران را هم وساطت براي آزادي نفتكش انگليسي دانستند. با وجود اين تحركات و ميانجي‌گري‌ها ميان تهران و لندن، بحران نفتكش‌ها ميان دو كشور همچنان ادامه پيدا كرد و حتي بر تلاش‌هاي تروييكاي اروپايي براي حفظ توافق هسته‌اي با ايران هم سايه انداخت به گونه‌اي كه سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه در حاشيه آخرين نشست كميسيون مشترك در وين كه قريب به دو هفته پيش برگزار شد تاكيد كرد كه اين اقدام بريتانيا به معناي همراهي با تحريم‌هاي امريكا عليه ايران با هدف به صفر رساندن فروش نفت ايران است و نقض برجام به حساب مي‌آيد.

داستان يك تغيير سيگنال ناگهاني

با چنين مقدمه‌اي، عصر دوشنبه بود كه سايت‌هاي دنبال‌كننده مسير حركتي نفتكش‌ها از تغيير سيگنال مقصد گريس1 خبر دادند. موسسه رهگيري خطوط كشتيراني «تنكر تراكرز» از ارسال سيگنال تغيير مقصد نفتكش گريس۱ از جبل‌الطارق به سمت مراكش خبر داد اما دقايقي پس از پيام نخست خود اعلام كرد كه مقصد بعدي آب‌هاي مديترانه است. انتشار اين خبر در توييتر تنكر تراكرز بلافاصله با واكنش‌ها در فضاي مجازي روبه‌رو شد و برخي اين تغيير مسير و سيگنال را به رفع توقيف از گريس1 تعبير كردند. با اين ‌همه وب‌سايت كشتي‌ياب vesselfinder كه با ابزارهاي ردياب وضعيت كشتي‌ها را رصد مي‌كند، موقعيت نفتكش گريس1 را در اطراف سواحل جبل‌الطارق و بدون حركت نشان داد.

همزمان به گزارش يورو نيوز، موسسه درياد گلوبال (شركت امنيت دريايي بريتانيا) در خبري اعلام كرد كه تغيير اخير در سيگنال مقصد توسط گريس 1 با توجه به وضعيت فعلي كشتي كه بدون پرچم است و همچنين پيچيدگي‌هاي موجود در مورد آينده محموله ۲.۱ ميليون بشكه نفت خام سبك ايران بسيار غيرمنتظره است.» اين موسسه تغيير سيگنال را عمدي عنوان كرد. اين تغيير سيگنال با توجه به اينكه حكم توقيف نفتكش گريس1 روز 26 مرداد ماه به پايان مي‌رسد، مي‌تواند نشانه‌هايي مثبت در احتمال رفع توقيف گريس1 در ساعت‌هاي آتي باشد.

پس از انتشار اخبار مربوط به اين تغيير سيگنال‌ها، موجي از اظهارنظر از سوي مقام‌هاي ايراني و البته مقام‌هاي محلي جبل‌الطارق آغاز شد. در ايران جليل اسلامي، معاون امور دريايي سازمان بنادر و دريانوردي ايران، از علاقه‌مندي بريتانيا براي آزاد كردن كشتي توقيف شده حامل نفت ايران خبر داد و گفت: «اسنادي بين دو كشور مبادله شده كه در رفع توقيف اين كشتي كمك مي‌كند.» اسلامي در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود ابراز اميدواري كرد كه اين كشتي بتواند با پرچم جمهوري اسلامي ايران به تردد خود ادامه دهد. به گزارش يورونيوز، نفتكش گريس۱ تا سه ماه پيش با پرچم پاناما تردد مي‌كرد اما اين كشور در اوايل خرداد نام اين نفتكش را از شناورهاي داراي پرچم آن كشور حذف كرده بود.

همزمان سخنگوي دولت حاكم بر جبل‌الطارق نيز گفت: «از زمان توقيف نفتكش گريس۱ به‌دنبال تنش زدايي با ايران هستيم.»، گفته‌اي كه كارشناسان مي‌گويند مي‌تواند نشانه‌اي از رفع توقيف گريس1 در روزهاي آتي باشد. با اين همه روز گذشته انتشار خبري به نقل از يك رسانه ترك در خبرگزاري فارس مبني بر اينكه مقام‌هاي جبل‌الطارق گفته‌اند گريس1 روز سه‌شنبه آزاد خواهد شد با واكنش‌هاي متفاوتي رو به ‌رو شد. خبرگزاري رويترز در گزارشي در اين باره نوشت: يك منبع آگاه در دولت بريتانيا مي‌گويد قرار نيست رفع توقيف از گريس1 روز سه‌شنبه انجام شود. با وجود آنكه گريس1 توسط نيروهاي بريتانيايي توقيف شده است اما بريتانيا روز گذشته اعلام كرد كه رفع توقيف از آن اقدامي در اختيار دولت جبل‌الطارق است. با وجود آنكه مقام‌هاي بريتانيايي مي‌گويند رفع توقيف روز سه‌شنبه انجام نخواهد شد اما بي‌بي‌سي فارسي به نقل از منابع مطلع اعلام كرد كه گريس1 محموله‌اش را به سمت يكي از بنادر يونان مي‌برد و از آنجا راهي جنوب اروپا خواهد شد. برخي گمانه‌زني‌ها حاكي از آن است كه نفتكش انگليسي نيز پس از رفع توقيف از گريس1 با فاصله چند روز آزاد شود.

تاثير رفع توقيف‌ها بر برجام

«گاردين» در گزارشي تفصيلي در اين باره نوشت: دادگاه جبل‌الطارق بايد روز پنجشنبه (فردا) درباره تمديد توقيف يا رفع توقيف از گريس1 تصميم‌گيري كند. هر چند كه بريتانيا در چند هفته اخير در ملأعام تهديدهايي را عليه ايران مطرح كرده است اما همزمان مذاكراتي در پشت پرده براي حل اين اختلاف ميان تهران و لندن در جريان بوده است. هرچند كه بريتانيا و ايران هر دو مي‌گويند مساله گريس1 و نفتكش انگليسي ارتباطي به هم ندارند اما كمتر كسي چنين ادعايي را باور مي‌كند. خدمه نفتكش انگليسي كه در ايران در توقيف است اعلام كرده‌اند در اين مدت با آنها خوشرفتاري شده است. وزارت خارجه بريتانيا در اين مدت با اين انتقاد روبه‌رو شده است كه تصميم لندن براي اقدام عليه گريس1 حتي اگر بحث تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه سوريه را واقعي نيز بدانيم عاقلانه نبوده چرا كه واكنش ايران با توجه به آنكه جان برجام به واسطه تحريم‌هاي امريكا در خطر است، قابل پيش بيني بوده است. لندن درست در روزهايي اقدام به توقيف گريس1 كرد كه ايران در پاسخ به بازگشت تحريم‌هاي يكجانبه امريكا و انفعال 1+4 دست به كاهش تعهدات برجامي زده بود. گاردين در ادامه مي‌نويسد: توقيف گريس1 به نخستين ‌باري تبديل شد كه بريتانيا براي اعمال تحريم‌هاي نفتي سوريه با اين شيوه وارد ميدان شد. جدا از اينكه بريتانيا اين اقدام را به درخواست امريكا انجام داده يا خير اين اقدام لندن با همراهي دولت محلي جبل‌الطارق بحث‌هاي حقوقي را هم آغاز كرده بود چرا كه ايران عضوي از اتحاديه اروپا نيست كه موظف به رعايت تحريم‌هاي تعيين شده توسط اين اتحاديه باشد. با اين‌ همه برخي از حقوقدان‌ها مي‌گويند ‌بندري كه قرار بود محموله نفتي ايران در آن تخليه شود در ليست تحريم‌هاي اتحاديه اروپا است. ايران در اين مدت هرچند اعلام كرده مقصد گريس1 سوريه نبوده اما همزمان اذعان داشته حق دارد نفت خود را به هر كشوري كه مي‌خواهد از جمله سوريه بفروشد. در شرايطي كه گشايشي در پرونده توقيف گريس1 و سنتا ايمپرو صورت بگيرد مي‌تواند تاثير مثبتي بر فضاي مذاكراتي درباره برجام ميان ايران و 1+4 در آستانه برگزاري نشست گروه 7 در اواخر سال جاري ميلادي بگذارد. گفته مي‌شود كه ايران يكي از اصلي‌ترين محورهاي بحث در اين دور از نشست گروه 7 خواهد بود.

به گزارش «اعتماد»، در حالي كه دولت جديد به نخست‌وزيري بوريس جانسون ظاهرا بيش از دولت ترزا مي ‌به اتحاد سنتي با واشنگتن در روزهاي برگزيت نياز دارد فشارها بر لندن براي همراهي با واشنگتن در اعمال سياست فشار حداكثري بر ايران افزايش پيدا كرده است. با اين همه بوريس جانسون در تازه‌ترين سخنان خود اعلام كرده كه موضع لندن در قبال برجام تغيير نكرده اما همزمان ادعا كرده كه ايران بايد اقدامات بي‌ثبات‌كننده خود در منطقه را متوقف كند. به نظر مي‌رسد كه با توجه به نزديكي دونالد ترامپ به بوريس جانسون در چند ماه آتي شاهد همراهي‌هاي بيشتر لندن با واشنگتن در مسائل غيربرجامي در مقابله با ايران خواهيم بود. به عنوان نمونه لندن پس از روي كار آمدن دولت جانسون موافقت خود را با پيوستن به ائتلاف تحت رهبري امريكا در خليج فارس اعلام كرد و روز گذشته نيز خبر رسيد كه ناوچه بريتانيايي اچ‌ام‌اس‌كنت براي پيوستن به ائتلاف تحت رهبري امريكا روانه خليج فارس و تنگه هرمز شده است. واشنگتن ادعا مي‌كند اين ائتلاف را براي محافظت از كشتي‌هاي تجاري در اين منطقه به راه انداخته اما در حقيقت اين تلاش براي اجماع‌سازي عليه ايران است. ناوچه كنت قرار است جايگزين رزمناو دانكن شود كه در حال انجام ماموريت حفاظتي در خليج فارس است. ايران تاكنون بارها مخالفت خود را با شكل‌گيري چنين ائتلافي در منطقه اعلام كرده و تاكيد داشته كه تامين امنيت خليج فارس و تنگه هرمز با ايران و ساير كشورهاي منطقه‌اي و ساحلي است.