سخنراني روحاني در اجلاس سران اتحاديه اقتصادي اوراسيا و ديدار با سران كشورها
شركاي جديد اقتصادي جايگزين اقتصاد برجامي
رييس‌جمهوري بعد از ظهر روز دوشنبه تهران را به مقصد ايروان ترك كرد. حسن روحاني در اين سفر كه به منظور شركت در اجلاس سران اتحاديه اقتصادي اوراسيا انجام شد، اولين سخنران بود اما پيش از ايراد سخنراني خود، با نخست‌وزير ارمنستان، رييس‌جمهوري قرقيزستان و نخست‌وزير سنگاپور ديدار و در اين ديدارهاي ديپلماتيك بيش از هرچيز بر گسترش روابط اقتصادي و تجاري تاكيد كرد. فارغ از اهميت ديدارهاي جداگانه با مقامات اين 3 كشور در راستاي گسترش روابط اقتصادي و تجاري با كشورهاي منطقه آنچه به حضور رييس‌جمهوري در راس هياتي بلندپايه به ارمنستان اهميتي دوچندان مي‌بخشد، حضور در اجلاس سران اتحاديه اقتصادي اوراسيا بود؛ منطقه‌اي با قريب به 20 ميليون كيلومترمربع مساحت و بيش از 180 ميليون نفر جمعيت. جمهوري اسلامي ايران در راستاي مذاكرات فشرده‌اي كه از اواخر سال 94 با كشورهاي عضو اتحاديه اوراسيا شروع كرد، سال 1395 به كميسيون اقتصادي اتحاديه اوراسيا پيشنهاد داد تا منطقه آزاد تجاري ميان ايران و اين اتحاديه شكل بگيرد. اين پيشنهاد با موافقت اعضاي اتحاديه بالاخره بعد از 2 سال مذاكرات پي‌درپي سال 1397 در شهر آستانه قرقيزستان به امضا و همان سال نيز از سوي هيات وزيران به تصويب رسيد.اتحاديه اوراسيا از سال 2014 ميلادي بين كشورهاي روسيه، قزاقستان و بلاروس منعقد و جايگزين اتحاديه گمركي اوراسيا شد و پس از آن كشورهايي چون ارمنستان و قرقيزستان نيز به عضويت آن درآمدند و از ژانويه 2015 رسما كارشان را آغاز كردند. حالا حسن روحاني 3 روز پس از بازگشت از نيويورك در راستاي سياست تعاملي در زمينه‌هاي اقتصادي و تجاري با منطقه به ارمنستان سفر كرده است تا در اجلاس سران اتحاديه اوراسيا شركت كند؛ اتحاديه‌اي كه قرار است از آبان‌ماه، ايران نيز به جمع اعضايش بپيوندد و از پنجمين‌روز همان ماه، بنابه گفته رييس‌جمهوري، بالغ بر 800 قلم كالا براي كشورهاي عضو اين اتحاديه در نظر بگيرد تا ايران نيز از شرايط خاص ترجيحي استفاده كند. پيوستن به اين اتحاديه در راستاي تقويت صادرات غيرنفتي ايران مي‌تواند تاثيرگذار باشد آن هم در شرايطي كه فروش نفت از سوي جمهوري اسلامي به واسطه اعمال تحريم‌ها از سوي امريكا با مشكلات متعددي مواجه است. از همين رو، شركاي جديد اقتصادي براي ايران مي‌تواند مفري براي گذار از اين شرايط باشد.
جامعه بين‌المللي با يكجانبه‌گرايي امريكا مقابله كند
رييس‌جمهوري ايران نخستين سخنران اجلاسيه اتحاديه اقتصادي اوراسيا بود. او نشست سران كشورهاي عضو را «فرصتي مغتنم درخصوص پاره‌‌اي از موضوعات و مسائل بين‌المللي و منطقه‌اي» توصيف كرد. او در اين سخنراني منطقه‌اي بار ديگر به مسائل و پيشامدهاي بين‌المللي براي جمهوري اسلامي ايران اشاره كرد و از «مقابله با يكجانبه‌گرايي» گفت. او همچنين از جامعه بين‌المللي خواست با اتخاذ تصميمي قاطع با اقدامات يكجانبه‌گرايانه امريكا مقابله كند.حسن روحاني كه سفير حمايت از برجام در اين نشست بود، بار ديگر با تشريح اقدامات امريكا در قبال ايران تاكيد كرد: «جامعه بين‌المللي بايد با اتخاذ تصميمي قاطع و اقداماتي موثر با رويكرد خصمانه و يكجانبه‌گرايانه امريكا مقابله كند. اقدامات قهري امريكا و استفاده از دلار به عنوان يك سلاح، به تروريسم اقتصادي منجر خواهد شد و زندگي مردم عادي را هدف قرار خواهد داد.»او با اشاره به «اقدامات مخرب امريكا در جهان»، همكاري جمعي و منطقه‌اي در قالب اتحاديه‌هاي اقتصادي، تجاري و سياسي مانند اتحاديه اقتصادي اوراسيا، سازمان همكاري‌هاي اقتصادي (اكو)، سازمان همكاري شانگهاي و مجمع گفت‌وگوي آسيايي (ACD) به عنوان مهم‌ترين ابزارها در همگرايي اقتصادي- سياسي منطقه‌اي مورد حمايت جمهوري اسلامي ايران دانست.رييس‌جمهوري در بخش ديگري از سخنراني خود به پيشنهاد «صلح هرمز» كه نخستين‌بار در صحن عمومي سازمان ملل از آن گفت، اشاره و يادآوري كرد كه «حفظ صلح و ثبات در منطقه از جمله خليج‌فارس و تامين آزادي و امنيت كشتيراني در تنگه هرمز» با حوادث اخير جدي در معرض خطر قرار گرفته از همين رو «همه كشورهايي را كه از تحولات خليج‌فارس و تنگه هرمز متاثر مي‌شوند به «ائتلاف اميد» يعني «ابتكار صلح هرمز؛ Hormoz Peace Endeavor» دعوت كرد؛ ائتلافي كه هدف آن «ارتقاي صلح، ثبات، پيشرفت و رفاه كليه ساكنان تنگه هرمز و تفاهم متقابل و روابط صلح‌آميز و دوستانه ميان ايشان است.»بخش سوم و پاياني سخنراني رييس‌جمهوري هم به موافقتنامه اين كشور با اوراسيا اختصاص داشت. روحاني ابراز علاقه‌مندي كرد كه با توجه به «امكان ايران براي اتصال ترانزيتي قاره‌هاي اروپا و آسيا و كشورهاي مختلف در غرب، شرق، شمال و جنوب به همديگر» جمهوري اسلامي ايران از اين ويژگي و موقعيت جغرافيايي در راستاي «توسعه پايدار و رشد ايران و همگرايي اقتصادي ساير كشورهاي منطقه» استفاده مي‌كند.به گفته روحاني «در همين راستا با سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم، كريدورهاي مختلف جاده‌اي و ريلي براي تسهيل حمل و نقل ترانزيتي طراحي و اجرا شده‌اند كه از آن جمله مي‌توان به كريدور شمال- جنوب، كريدور خليج فارس-درياي سياه، كريدور پيش‌بيني شده در موافقتنامه عشق‌آباد، كريدورهاي جاده‌اي و ريلي اكو و همچنين كريدورهاي هوايي اشاره نمود. بنادر متعدد جمهوري اسلامي ايران در درياي خزر، خليج‌فارس و حاشيه اقيانوس هند (به‌ويژه چابهار)، شبكه‌هاي جاده‌اي و ريلي و آسمان امن ايران، امكان اتصال كشورهاي همسايه به همديگر و به ساير قاره‌ها را فراهم مي‌كند.» او همچنين تاكيد كرد: «اتحاديه گمركي اوراسيا زماني مي‌تواند ظرفيت‌هاي خود را تحقق ببخشد كه در حوزه راهبردي حمل و نقل نيز به سمت همگرايي حركت كند.» رييس‌جمهوري ضمن يادآوري اينكه «جمهوري اسلامي ايران ظرفيت‌ها و زيرساخت‌هاي گسترده‌اي در مناطق آزاد تجاري، صنعتي براي گسترش همكاري‌هاي تجاري با اتحاديه اقتصادي اوراسيا است»، ابراز اميدواري كرد كه از اين پس «ميزبان سرمايه‌گذاران و كارآفرينان اتحاديه اقتصادي اوراسيا و برگزاري نشست‌هاي فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري درآينده نزديك باشيم.»
انرژي؛ محور گفت‌وگوهاي تهران- ايروان
از آنجا كه نشست اعضاي اجلاس اتحاديه اوراسيا اين‌بار در ارمنستان برگزار مي‌شود، حسن روحاني راهي اين كشور شد اما اهميت اين سفر تنها به محل برگزاري ختم نمي‌شود و در واقع ارمنستان تنها كشوري از ميان اعضاي اتحاديه است كه با ايران مرز مشترك زميني دارد. از همين رو ديدار روحاني با «نيكول پاشينيان»، نخست‌وزير ارمنستان را بايد در همين راستا تبيين كرد. روحاني در اين ديدار ضمن تاكيد بر اينكه طرح‌ها و پروژه‌هاي مهمي كه مي‌تواند بر اساس ظرفيت‌هاي گسترده دو كشور به استحكام روابط كمك كند بايد در دستور كار قرار گيرد، گفت: «تهران و ايروان در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي به ويژه حوزه انرژي، ساخت نيروگاه‌هاي آبي، بادي و خورشيدي، حمل و نقل، ارتباطات، فناوري‌هاي نو، داروسازي و خدمات فني- مهندسي مي‌توانند همكاري‌هاي سازنده‌اي به نفع ملت‌هاي خود داشته باشند.»رييس‌جمهور با اشاره به اينكه تهران و ايروان در زمينه حمل و نقل، ارتباطات و ترانزيت از ظرفيت‌هاي زيادي براي همكاري در سطح دوجانبه و منطقه‌اي برخوردار هستند، گفت: «همكاري دو كشور در بخش كريدور شمال به جنوب و اتصال درياي سياه به خليج فارس از طريق راه آهن و جاده، به نفع دو ملت و ملت‌هاي منطقه بوده و مي‌تواند جهشي در مناسبات با ايروان و ساير كشورهاي منطقه ايجاد كند.»روحاني در ادامه با بيان اينكه جمهوري اسلامي ايران تا يك‌ماه آينده اولين گام را براي فعاليت در قالب اتحاديه اوراسيا برمي‌دارد، گفت: «بايد كارگروه‌هايي براي آغاز همكاري ايران با اوراسيا ايجاد كرد كه در زمينه‌هاي مختلف از جمله انرژي، برق و حمل و نقل ظرفيت‌هاي موجود را بررسي و روند اجرايي شدن آنها را پيگيري كند.»رييس‌جمهوري همچنين تسريع در اجرايي شدن توافقات دوجانبه و اهميت توجه به مسائل زيست محيطي را مهم برشمرد و افزود: «مناطق آزاد مرزي مي‌تواند نقش بسيار مهمي در توسعه روابط دو كشور ايجاد كند و در اين زمينه بايد بخش خصوصي و كارآفرينان را براي سرمايه‌گذاري در اين مناطق تشويق كنيم.»روحاني همچنين ضمن اعلام آمادگي كامل جمهوري اسلامي ايران براي تامين نيازمندي‌هاي ارمنستان در حوزه انرژي گفت: «قرارداد تهاتر گاز و برق بين دو كشور مي‌تواند در حوزه كالا و خدمات نيز توسعه يابد.»
اتفاق‌نظر ايران و قزاقستان
در مسائل زيست‌محيطي و ارتباطي
رييس‌جمهوري همچنين در جريان سفر به ارمنستان با «قاسم جومارت توقايف»، رييس‌جمهوري قزاقستان نيز ديدار كرد. روحاني ضمن استقبال از گسترش همه‌جانبه روابط با نورسلطان در عرصه‌هاي مختلف، گفت: «دو كشور ظرفيت‌هاي فراواني در عرصه‌هاي مختلف اقتصادي براي افزايش سطح مناسبات و همكاري‌هاي دوجانبه دارند.»روحاني، اهميت توافقنامه اكتائو در خصوص رژيم حقوقي درياي خزر را نيز در اين ديدار مورد تاكيد قرار داد و افزود: «اين توافقنامه بايد به نفع كشورهاي ساحلي با دقت اجرايي و عملياتي شود.» به گفته روحاني جمهوري اسلامي ايران براي همكاري كامل به منظور حفظ مسائل زيست محيطي درياي خزر و بهره‌مندي كشورهاي ساحلي از جاذبه‌ها و ظرفيت‌هاي گردشگري و اقتصادي اين دريا آمادگي كامل دارد.رييس‌جمهوري با اشاره به اينكه «درياي خزر بايد درياي صلح و دوستي براي كشورهاي ساحلي، بدون حضور هرگونه نيروي خارجي باشد» به اهميت همكاري ايران و قزاقستان در زمينه كريدور جنوب و شمال نيز اشاره كرد و گفت: «اتصال ريلي دو كشور از طريق اينچه‌برون گام بسيار بزرگي بود و امروز از سواحل خليج فارس تا چين خطوط آهن فعال است و به زودي اتصال راه‌آهن به بندر انزلي نيز مي‌تواند فرصت جديد ترانزيتي بين دو كشور باشد.» «مبارزه با تروريسم، مواد مخدر و ايجاد امنيت پايدار در منطقه» از ديگر محورهاي مورد اشاره رييس‌جمهوري بود كه در ضمن آن تاكيد كرد: «جمهوري اسلامي ايران خواهان امنيت و ثبات در منطقه خليج فارس و خاورميانه است و به اين منظور طرحي به نام ابتكار صلح هرمز را ارايه كرده تا با مشاركت كليه كشورهاي منطقه خليج فارس و سازمان ملل، امنيت پايدار در منطقه برقرار شود. ايران خواهان امنيت كامل آبراه‌ها و كشتيراني آزاد در خليج فارس، درياي عمان و تنگه هرمز است.»
اشتراك‌گذاري تجارب مبارزه با موادمخدر
ديدار با «لي هسين لونگ»، نخست‌وزير سنگاپور از ديگر برنامه‌هاي سفر روحاني پيش از برگزاري اجلاس اتحاديه اروپا بود. اين كشور اگرچه عضو رسمي اين اتحاديه نيست اما براي حضور در آن اعلام آمادگي كرده است و قراردادهاي تجاري نيز با كشورهاي عضو اوراسيا دارد. حسن روحاني زمينه‌سازي و ايجاد شرايط مناسب براي فعاليت شركت‌هاي خصوصي دو كشور را مورد تاكيد قرار داد و اضافه كرد: «بعد از برجام شرايط خوبي براي توسعه روابط و همكاري‌هاي اقتصادي ايجاد و بايد با ابتكار عمل، شرايط مناسب‌تري را براي فعاليت كارآفرينان دو كشور با يكديگر فراهم ساخت.» رييس‌جمهوري با تاكيد بر اينكه جمهوري اسلامي ايران خواستار صلح، امنيت و همكاري در منطقه خليج فارس و خاورميانه است، گفت: «در اين راستا طرح صلح هرمز را در سازمان ملل ارايه داديم و اميدواريم كشورهاي منطقه با همكاري يكديگر در مسير برقراري صلح و امنيت گام بردارند.»او تاكيد كرد: «معتقديم مشكلات منطقه بايد از مسير سياسي و گفت‌وگو حل و فصل شود و اتخاذ رويكردهاي نظامي كارساز نيست.» روحاني همچنين خاطرنشان كرد: «ايران تجارب ارزشمندي در مبارزه با مواد مخدر و جرايم سازمان يافته دارد و براي همكاري در خصوص مبارزه با گروه‌هاي تروريستي در منطقه آمادگي دارد.»
ديدار روحاني و پوتين در حاشيه اجلاسيه اوراسيا
رييس‌جمهوري روز سه‌شنبه در حاشيه اجلاس اتحاديه اقتصادي اوراسيا كه در پايتخت ارمنستان برگزار شد با رييس‌جمهوري روسيه ديدار و گفت‌وگو كرد. حسن روحاني و ولاديمير پوتين در اين ديدار در مورد مهم‌ترين مسائل دوجانبه، منطقه‌اي و بين‌المللي گفت‌وگو كردند. همچنين روحاني و پوتين در اين تبادل‌نظر به موضوعاتي چون برجام و توافق هسته‌اي و البته امنيت خليج فارس و تنگه هرمز و ابتكار صلح هرمز پرداختند.روحاني در اين ديدار برجام را به عنوان الگوي كارآمدي از موفقيت ديپلماسي چندجانبه براي حل و فصل مسائل بين‌المللي دانست و تاكيد كرد: «موفقيت اين توافق مستلزم اجراي كامل تعهدات متقابل از سوي همه امضاكنندگان آن و حمايت همه كشورها از اجراي مفاد آن است.»رييس‌جمهور تصريح كرد كه ايران از امضاكنندگان توافق برجام انتظار دارد در راستاي اجرايي شدن آن اقدام كنند و نقش مسكو در اين زمينه حائز اهميت است. روحاني همچنين حفظ صلح و ثبات در منطقه و از جمله خليج‌فارس و تامين آزادي و امنيت كشتيراني در تنگه هرمز را سياست قطعي جمهوري اسلامي ايران بر شمرد و گفت: «امنيت و صلح پايدار در خليج فارس، درياي عمان و تنگه هرمز تنها با مشاركت كشورهاي اين منطقه تامين مي‌شود.»رييس‌جمهور با تشريح و تبيين «ابتكار صلح هرمز» هدف آن را ارتقاي صلح، ثبات، پيشرفت و رفاه تمامي ساكنان تنگه هرمز و تفاهم متقابل و روابط صلح‌آميز و دوستانه ميان آنها ذكر كرد و توضيح داد: «اين ابتكار حوزه‌هاي مختلف همكاري مانند تامين همگاني امنيت انرژي، آزادي كشتيراني و انتقال آزادانه نفت و ساير منابع نسبت به كشورهاي حوزه تنگه هرمز و فراتر از آن را در برمي‌گيرد.»رييس‌جمهوري روسيه نيز در اين ديدار بار ديگر با حمايت از برجام و توافق هسته‌اي تاكيد كرد كه مسكو همه تلاش خود را براي اجراي كامل تعهدات از سوي همه طرف‌هاي امضا‌كننده اين توافق به كار مي‌گيرد. ولاديمير پوتين از آغاز همكاري رسمي ايران در مناسبات اقتصادي با اتحاديه اوراسيا استقبال و آن را زمينه‌‌ساز همگرايي و توسعه بيشتر منطقه‌اي دانست.