گروه اقتصادي
توسعه زيرساخت‌هاي مخابراتي و گسترش نفوذ تلفن همراه در ايران باعث شده، اقتصاد كشور در سال‌هاي گذشته يك مهمان ناخوانده مهم داشته باشد. اقتصادي كه براي سال‌هاي طولاني به شكل سنتي حركت مي‌كرد و اداره مي‌شد،حالا بايد با كسب‌وكار‌هاي نوين كه بر مبناي فناوري‌هاي ديجيتال كار مي‌كنند، كنار بيايد و توسعه اينترنت هر روز بر تعداد اين استارت‌آپ‌ها اضافه مي‌كند. هر چند بر اساس آمارهاي ارايه شده از سوي نهادهاي دولتي، امروز تعداد شركت‌هايي كه بر اساس فناوري‌هاي نوين فعاليت مي‌كنند به شدت افزايش يافته اما همچنان نام يك شركت در ميان استارت‌آپ‌هاي ايراني پرتكرارترين است؛ تاكسي اينترنتي «اسنپ» كه اين روزها سطح فعاليت‌هايش را بسيار گسترده‌تر از يك نرم‌افزار جابه‌جايي شهري كرده است.
ورود اسنپ به بازار ايران، يك تحول مهم و جدي به وجود آورد. در شرايطي كه با ورود اينترنت‌هاي همراه نسل جديد، ميزان دسترسي جامعه ايران به گوشي‌هاي هوشمند تلفن همراه افزايش يافته بود، اين شركت در زمستان 93 گزينه‌اي جديد را ارايه داد كه در چارچوب آن در هر نقطه از شهر امكان درخواست براي تاكسي اينترنتي به وجود آمد و نو بودن ايده در كنار نوع خاص خدماتي كه از سوي اسنپ ارايه مي‌شد، باعث رشد قابل توجه اقبال به اين تاكسي اينترنتي در ماه‌هاي نخست كار خود شد. قيمت پايين و دريافت خدمات آسان، اصلي‌ترين شاخصه‌اي بود كه توانست اين آپ را در كوتاه‌ترين زمان محبوب كند.
هر چند روال كار به شكل ثابت ادامه پيدا نكرد و در سال‌هاي بعد، افزايش رقباي اسنپ، افزايش نرخ كرايه خودروهاي فعال در اين برنامه، اعتراضات صنفي رانندگان فعال در آن و برخي اتفاقات حاشيه‌اي باعث شد، نام اسنپ در ديگر حوزه‌ها نيز مطرح شود اما اين تاكسي اينترنتي نه تنها فعاليت خود را كاهش نداد كه در سال‌هاي بعد، حضور خود در ديگر بخش‌ها را نيز به طور رسمي اعلام كرد.
اسنپ با خريد امتياز يك سايت سفارش اينترنتي غذا در اين حوزه نيز مهم‌ترين برند را از آن خود كرد و در ماه‌هاي بعد گزينه‌هايي مانند امكان خريد بليت اتوبوس، هواپيما و حتي رزرو هتل را نيز به فهرست خدمات خود اضافه كرد.گسترش قابل توجه حوزه فعاليت اين سامانه، بسياري توجهات را در سطح جامعه نيز به خود جلب كرد، توجهاتي كه چند سوال پر تكرار را همراه خود داشت. صاحب اسنپ كيست؟ طراح اين ايده و سرمايه‌گذار اصلي چه افراد يا گروه‌هايي بوده‌اند؟ آيا اسنپ واقعا خصوصي است يا خصولتي به حساب مي‌آيد؟ اين سوال‌ها كه در سال‌هاي گذشته همواره تكرار شده بود معمولا با هيچ پاسخ قاطعي رو به رو نمي‌شد تا جايي كه مديرعامل اين شركت تصميم گرفت در يك برنامه تلويزيوني براي نخستين بار سهامداران اسنپ را معرفي كند.
تكذيب شايعات ارتباط با سپاه
يكي از نخستين شايعاتي كه درباره مالكيت اسنپ منتشر شد، شايعاتي بود كه اين شركت را با سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مرتبط مي‌كرد، موضوعي كه با قاطعيت از سوي سپاه رد شد.
سردار رمضان شريف، سخنگو و مسوول روابط عمومي كل سپاه در پاسخ به سوالي پيرامون شايعات مطرح شده درخصوص ارتباط سامانه هوشمند حمل و نقل «اسنپ» به اين نهاد در ارديبهشت سال 97 گفت: با وجود شايعاتي كه از مدت‌ها پيش زمزمه شده است براي تنوير افكار عمومي و آگاهي ملت عزيز ايران تاكيد مي‌كنيم نه تنها «اسنپ» بلكه هيچ‌يك از سامانه‌هاي هوشمند حمل و نقل شهري، ارتباطي با سپاه نداشته و ندارند. از آحاد مردم شريف به ويژه رانندگان زحمتكش و اداره‌كنندگان آژانس‌ها كه در ارايه خدمات به شهروندان عزيز با مشكلاتي هم مواجه شده‌اند، انتظار مي‌رود به اين شايعات توجهي نكنند و عوامل آن را كه در تلاش براي تشويش افكار عمومي و تاثيرگذاري بر نگاه جامعه نسبت به سپاه هستند، ناكام گذارند.توضيحات مديرعامل اسنپ درباره سهامداران اين مجموعه نيز نشان مي‌دهد پيش از آنكه نهادهاي داخلي در اين شركت حضور داشته باشند، سهامداران خارجي محوريت بخش مهمي از اين مجموعه را دارند.ژوبين علاقه‌مند، مديرعامل شركت اسنپ در يك برنامه تلويزيوني و در پاسخ به مجري برنامه كه از او پرسيده بود، آيا سهامداران شركت اسنپ شركت‌هاي خارجي هستند؟ گفته است:«عمده سهام شركت اسنپ متعلق به شركت ايرانسل و MTN است كه اين دو شركت تصميم‌گيرنده اصلي سياست‌هاي شركت هستند. سهام اين دو شركت در اسنپ روي هم رفته حدود 60 درصد است. همچنين اسنپ يك سرمايه‌گذار آلماني نيز دارد كه حدود 30 درصد سهام اسنپ متعلق به اين شركت آلماني و حدود 10 درصد سهام شركت اسنپ نيز متعلق به هايپراستار است.»
او در پاسخ به سوال مجري كه پرسيد «آيا سهامداران شركت آلماني دو فرد عربستاني هستند يا خير؛ گفت: عياد الكثر و محمود الفوز كه از سهامداران اصلي اين شركت آلماني هستند، موسس اسنپ در ايران هستند.»
سهامداران اصلي اسنپ
پس از سال‌ها گمانه‌زني سرانجام مديرعامل اسنپ تصميم گرفت به طور دقيق اعلام كند كه سهامداران اين مجموعه چه كساني هستند. بر اساس صحبت‌هاي علاقه‌مند، ايرانسل و شركت MTN اصلي‌ترين سهامداران اسنپ هستند.
اين دو شركت از اواسط دهه 80 كه رسما مجوز راه‌اندازي دومين اپراتور تلفن همراه در ايران را دريافت كردند با يكديگر شريك بوده‌اند. بر اساس اطلاعاتي كه از ايرانسل منتشر شده، اين شركت با سهامداري 51 درصدي شركت گسترش الكترونيك ايران و 49 درصدي شركت ام‌تي‌ان كه اپراتور اصلي مخابراتي در آفريقاي جنوبي است، آغاز به فعاليت كرده است. ابتدا بنا بود، سهم شركت آفريقايي بالاتر باشد اما با مخالفت مجلس شوراي اسلامي، سهم طرف ايراني بيش از سرمايه‌گذار خارجي تعيين شد. شركت گسترش الكترونيك ايران به عنوان سهامدار اصلي اسنپ بنا بود، سال‌ها پيش در صف خصوصي‌سازي قرار گيرد كه اين اتفاق در عمل رخ نداد. بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوي بنياد مستضعفان اين شركت متعلق به بنياد است. بنياد مستضعفان در پاييز سال 96 جزيياتي از صورت‌هاي مالي خود در سال 95 را منتشر كرد كه در ميان شركت‌هاي سودده اين بنياد نام ايرانسل نيز قيد شده بود. در اين گزارش آمده بود:«بيشترين سهم از درآمدهاي عملياتي مربوط به ارايه خدمات است. نزديك به 80 درصد درآمد ارايه خدمات به دو بخش بانكداري و ارتباطات تعلق دارد. بنياد در حوزه بانكداري مالك بانك سيناست و در حوزه ارتباطات نيز سهامدار شركت ايرانسل است و در سال 95 ايرانسل جزو شركت‌هاي سودده بنياد بوده است.»
شركت ام‌تي‌ان نيز كه در آفريقاي جنوبي كار خود را آغاز كرده در زمينه ارايه خدمات ارتباطي در بسياري از كشورهاي آفريقا و خاورميانه فعال است و از زمان آغاز به كار ايرانسل در ايران به عنوان يكي از دو سهامدار اصلي شركت به كار خود ادامه داده است. بنا بر صحبت‌هاي حميدرضا عارف پسر محمدرضا عارف، معاون اول رييس‌جمهور در دولت هشتم، تلاش‌هاي او بود كه پاي ام‌تي‌ان را به ايران باز كرد. تا آن زمان قرار بود، اپراتور دوم تلفن همراه به وسيله شركت «ترك‌سل» در ايران راه‌اندازي شود؛ اما حضور اين شركت در ايران با تلاش جريان محافظه‌كار حاضر در مجلس هفتم و به رهبري احمد توكلي و حميدرضا كاتوزيان، نمايندگان وقت تهران در مجلس منتفي شد. به اين ترتيب بنياد مستضعفان و شركت ام‌تي‌ان بخش عمده‌اي از سهام اسنپ را نيز در اختيار دارند.
ديگر سهامدار اسنپ كه بر اساس اظهارات مديرعامل آن 30 درصد از سهام اين مجموعه را در اختيار دارد يك شركت آلماني است. شركت «راكت اينترنت» كه در آلمان تاسيس شده و در تلاش است در حوزه فناوري‌هاي نوين خدمات ارايه كند از سال‌ها قبل يكي از اصلي‌ترين اهداف خود را به خاورميانه اختصاص داده و در بسياري از كشورهاي اين منطقه فعال شده است. مديران اصلي اين شركت آلماني دو فرد عربستاني هستند. همانطور كه مديرعامل اسنپ نيز اعلام كرده، نام يكي از اين افراد عياد الكثر است. الكثر در آلمان بزرگ شده و دكتراي علوم كامپيوتر دارد. از زماني كه او به عنوان مديرعامل وارد شركت راكت اينترنت شده اين شركت چند مجموعه جديد را پايه‌ريزي كرده كه رشدي صدها ميليون دلاري داشته‌اند و برخي از آنها جزو بزرگ‌ترين شركت‌هاي خاورميانه در حوزه تكنولوژي به شمار مي‌روند. عياد پايه‌گذار شركت اسنپ(بزرگ‌ترين شركت اينترنتي خاورميانه است و در كنار آن يك درگاه خريد اينترنتي پوشاك و كفش را به نام «نمشي» راه‌اندازي كرده كه فقط به كشورهاي عرب حوزه خليج فارس و شمال آفريقا خدمات مي‌دهد.
هر چند مديرعامل ايراني اسنپ گفته كه شركت آلماني تنها يك نماينده در هيات مديره دارد و تصميم‌گيرنده اصلي اسنپ، ايرانسل و MTN هستند اما با توجه به محوريت اين فرد در تشكيلات كلان اسنپ در خاورميانه احتمالا در مرحله طراحي تز و پيگيري آن در سال‌هاي بعد نقش اين دو سهامدار عربستاني را نمي‌توان
ناديده گرفت.
از مجموعه اسنپ 10 درصد از سهم نيز به مجموعه هايپراستار رسيده است. هايپراستار، فروشگاه زنجيره‌اي است كه از دل طرح فروشگاه‌هاي كارفور در فرانسه بيرون آمد و از سوي يك سرمايه‌دار اماراتي وارد خاورميانه شد. سهامدار اصلي شعبات هايپراستار در ايران نيز همين فرد اماراتي يعني ماجد الفطيم است. به اين ترتيب سهامدار اين 10 درصد نيز يك فرد غيرايراني است.
هر چند مديرعامل اسنپ تنها از سهامداران اصلي اين شركت ياد كرده اما به نظر مي‌رسد با همين اطلاعات نيز مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه بخش قابل توجهي از سهام اسنپ در اختيار شركت‌هاي خارجي است. 60 درصد اصلي در اختيار ايرانسل است كه در كنار مجموعه زير نظر بنياد مستضعفان، 49 درصد از سهام آن به ام‌تي‌ان آفريقاي جنوبي تعلق دارد، 30 درصد از سهام در اختيار يك شركت آلماني است كه دو فرد از عربستان سعودي آن را اداره مي‌كنند و 10 درصد باقي‌مانده نيز متعلق به هايپراستار است كه صاحب اصلي آن يك تاجر از امارات متحده عربي به شمار مي‌رود. هر چند ژوبين علاقه‌مند گفته كه هيات مديره اسنپ از ايراني‌ها تشكيل شده و تنها يك عضو خارجي دارد اما بايد ديد كه در عمل و در شرايطي كه بخش عمده‌اي از سهام را خارجي‌ها در اختيار دارند، اداره اين مجموعه چگونه انجام مي‌شود.