آلودگي هوا براي خودروسازان اهميتي هم دارد؟

گروه اجتماعي

3 هزار و 447 نفر سال 97 فوت كردند؛ اين مرگ‌و‌مير نه ناشي از سيل بود و نه زلزله، بلكه ذراتي با اندازه كمتر از 2.5 ميكرون قاتلان نامرئي جان هزاران شهروند و هموطن در سال گذشته شدند. 2.5 ميكرون يعني 00025‚0 سانتي‌متر، 2.5 ميكرون يعني ذرات معلقي كه از اگزوز خودروها و كاميون‌ها و موتورها خارج مي‌شوند، موذيانه تجمع مي‌كنند و در روزهاي سرد سال از طريق ريه به خون راه پيدا مي‌كنند و منجر به مرگ و مير مي‌شوند. مواجهه با ذرات معلق موجود در آلودگي هوا سال گذشته منجر به از دست رفتن 42 هزار سال عمر و خسارت اقتصادي آن هم حدود 1.3 ميليارد دلار برآورده شد. با اينكه آمار نگران‌كننده سال 98 در اين دو حوزه منتشر نشده است اما بديهي است كه اين روزهاي پردود و سياه براي عده‌اي مرگ به همراه دارد و براي عده‌اي هم رفع تكليف از بندهاي قانوني مندرج در قانون هواي پاك. اين ذرات موذي فقط در دود سياه و سنگين كاميون‌ها و اتوبوس‌ها و موتورها وجود ندارند، بلكه هر خودروي سواري هم مي‌تواند آلاينده‌هايي را توليد كند كه آنها بر اثر تماس با نور خورشيد و برخي فعل و انفعالات جوي تبديل به آلاينده جديد به نام «ذرات معلق ثانويه» مي‌شوند. افزايش حجم اين ذرات باعث ناسالم ‌شدن هوا، تعطيلي مدارس، تعطيلي ادارات و مرگ‌ و ‌مير مي‌شود، 70 درصد از ذرات معلق سهم تردد خودروها در شهر است، سواري، وانت، تاكسي، موتوسيكلت، ميني‌بوس، اتوبوس شركت واحد و كاميون، خودروهايي كه در صنعت نازپروده خودروسازي داخلي توليد مي‌شوند و اگر نتوانند جان مردم را در تصادفات جاده‌اي بگيرند، با آلودگي آن را جبران مي‌كنند.

ذرات معلق «ثانويه»

شهربانو اماني، عضو شوراي شهر تهران دو سال پيش در يادداشتي با اشاره به سهم 70 درصدي منابع متحرك در آلودگي هوا، سهم خودروهاي سواري را كمتر از 3 درصد خوانده و گفته بود كه براي ارائه راه‌حل فوري بايد تمركز را بر كاميون‌ها، اتوبوس‌ها با سوخت گازوييل و موتوسيكلت‌ها گذاشت. طبق جدول منتشر شده كه نشانگر سهم هر كدام از منابع متحرك در آلودگي هوا بود، اتوبوس‌ها و كاميون‌ها هر كدام به ترتيب با سهم 18 و 23 درصدي سهم عمده‌اي را در توليد ذرات معلق داشتند و سهم خودروهاي سواري و وانت در اين جدول 2 درصد ذكر شده بود. چنين رقم پاييني منجر شد تا نقش خودروهاي سواري در توليد آلودگي كمرنگ‌تر از ديگر خودروها ديده شود اما در همين جدول، سواري و وانت با سهم 49 درصدي بيشترين حجم توليد «مابقي آلاينده‌ها» را تقبل كرده بودند، مابقي آلاينده‌ها كه مي‌توانست ذرات معلق ثانويه را هم در خود پنهان داشته باشد. همين زمان بود كه محمدعلي احترام، كارشناس حوزه آلودگي هوا در گفت‌وگو با ايسنا به آلاينده‌هاي ثانويه اشاره كرده و گفته بود: «غفلت از آلاينده ثانويه ممكن است ما را در ارزيابي نقش خودروهاي سواري در توليد آلودگي هوا دچار خطا كند.» اين گفته نشان مي‌داد كه سهم خودروهاي سواري در توليد ذرات معلق ثانويه بسيار سنگين‌تر از آن 2 درصد است. احترام راه‌حل كاهش اين آلاينده‌هاي مرگبار را نصب كاتاليست (سامانه پس پالايش) و بهبود كيفيت سوخت دانسته بود. از طرفي حذف خودروهاي فرسوده هم مي‌توانست اين نقصان را جبران كند اما طبق برآوردها، معاينه فني كاتاليست‌هاي نصب شده روي برخي سواري‌ها كيفيت مناسبي نداشتند و اين كارشناس خودرو علت اين امر را در واگذاري نظارت به ارگان‌هاي خصوصي دانسته بود.

بر اساس آمار سال 1397، در مجموع 20 ميليون و 700 هزار خودرو در كشور موجود است كه از اين ميان يك ميليون و 653 هزار خودرو يعني 7 درصد از كل اين خودروها فرسوده هستند، از ميان كل خودروهاي كشور 40 درصد كاميون‌ها، 23 درصد وانت‌ها و 40 درصد اتوبوس‌هاي برون‌شهري فرسوده هستند و در مجموع روزانه هفت تن ذرات معلق در هواي تهران منتشر مي‌شود كه57 درصد آن ناشي از تردد وسايل نقليه است.

شهريور امسال بود كه مهدي يونسيان، مديرعامل شركت ايران خودرو ديزل در نامه‌اي خطاب به جهانگيري، معاون اول رياست‌جمهوري خواستار حذف فيلتر جذب دوده شده و گفته بود كه تا زمان تامين سوخت با استاندارد و كيفيت، اين شركت از اين قانون معاف شود. درخواست براي معافي از نصب فيلتر دوده، آن هم چند روز مانده به روز جهاني بدون خودرو و با بهانه تحريم‌ها مي‌توانست نشان‌دهنده بي‌اعتنايي صنعت خودرو به آلودگي هوا باشد، آن هم در شرايطي كه وضعيت سوخت، به ويژه سوخت خودروهاي شخصي تا استاندارد يورو4 افزايش يافته است. امرالله اميني، كارشناس صنعت خودرو و عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي پيش از اين در گفت‌وگو با «ايسنا» از نقش مخرب خودروسازان در آلودگي هوا گفته و تاكيد كرده بود كه خودروسازان با ادامه توليد برخي خودروهاي قديمي نقش مخرب اصلي را به عهده دارند. با اينكه وزارت صنعت، معدن و تجارت طبق سياست‌گذاري‌هاي خود ملزم به توقف توليد خودروهاي بي‌كيفيت است، اما توليد اين خودروها همچنان ادامه دارد. يكي از راهكارهاي ارايه شده براي كاهش آلاينده‌هاي هوا نصب فيلتر جاذب دوده روي خودروهاي ديزلي بود كه اين قانون نيمه كاره اجرا شد. به زعم اميني، در حالي كه خودروسازي ايران خارج از گود رقابت بين‌المللي ايستاده و ممنوعيت ورود خودروهاي خارجي آن را يكه‌تاز جاده‌هاي ايران كرده است، به نظر مي‌رسد چندان رغبتي براي تغيير سيستم توليد خودرو در ايران و افزايش كيفيت آن در راستاي توليد آلودگي كمتر وجود ندارد.

قانوني براي اجرا نشدن

«توليد انواع وسايل نقليه موتوري و واردات آنها مستلزم رعايت حدود مجاز انتشار آلاينده‌هاي اعلامي از سوي سازمان است.» ماده 4 قانون هواي پاك پيش‌فروش يا فروش وسايله نقليه موتوري كه حد مجاز انتشار آلاينده را رعايت نمي‌كنند ممنوع اعلام كرده است، با اين حال همچنان آثار اجراي اين قانون در عمل به چشم نمي‌خورد. از طرفي خودروهاي فرسوده هنوز از مدار توليد آلودگي خارج نشده‌اند و به گفته احمد نعمت، مديرعامل سازمان بهينه‌سازي مصرف سوخت در گفت‌وگو با دنياي اقتصاد هر خودرو فرسوده معادل 30 تا 40 خودرو معمولي سوخت مصرف مي‌كند و حدود 30 برابر خودروهاي نو آلايندگي دارند. گفته‌هاي او نشان مي‌دهد كه خودروسازان به هيچ‌ عنوان حاضر نيستند زير بار كم‌كاري در عرصه استانداردسازي محصولات‌شان بروند.

با اينكه اقداماتي مانند راه‌اندازي مترو، توسعه حمل‌و‌نقل عمومي و فضاي سبز، حذف سرب از بنزين مصرفي و انتقال صنايع آلاينده توانسته 30 درصد در كاهش آلودگي هوا موثر باشد، اما با توجه به اينكه خودروها بين 70 الي 75 درصد در آلودگي و ايجاد ذرات معلق هوا نقش دارند، نمي‌توان شانه خودروسازان را از سنگيني اين‌ بار وظيفه خالي ديد، زيرا در غياب رقابت‌هاي خارجي، بخش عمده‌اي از خودروهاي كشور ساخته اين كارخانجات هستند.