گروه اقتصادي
«يقينا مهم‌ترين هدفي كه دشمنان ملت ايران پيش گرفته‌اند آن است كه آينده را براي ملت ايران تيره و تار و مبهم نشان دهند. بنابراين ما بايد افق‌گشايي كنيم و نگذاريم ملت بزرگي مانند ايران احساس كند آينده‌اي وجود ندارد.»
اين پيامي است كه صحبت‌هاي روز گذشته اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس‌جمهور براي فعالان اقتصادي ايران داشت؛ پيامي كه نشان مي‌دهد دولت در شرايط فعلي براي اداره اقتصاد كشور حساب ويژه‌اي روي فعالان اقتصادي و اقتصاد غيرنفتي باز كرده است.
با وجود آنكه از سال‌ها پيش بارها تاكيد شده كه اقتصاد ايران نياز به يك اصلاحات ساختاري و تغيير نگاه كلان دارد اما همچنان تا زماني كه تحريم‌ها عليه نفت اجرايي نشود، هيچ برنامه مشخصي براي عبور از اين اتكاي شديد به درآمدهاي نفتي ارايه نمي‌شود و همين امر دست امريكا براي تحت فشار قرار دادن اقتصاد ايران را باز مي‌كند.
هرچند نخستين تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران از زمان تسخير سفارت ايالات متحده به دست دانشجويان آغاز شد و تمام رييس‌جمهوران امريكا اين محدوديت‌ها را از كارتر تا ترامپ تمديد كردند اما در دهه 90، اقتصاد ايران با دو دوره تحريمي مواجه شد كه تا پيش از آن سابقه نداشت. تحريم‌هاي نخست كه در سال‌هاي پاياني دولت احمدي‌نژاد رخ داد به بهانه برنامه هسته‌اي ايران و با تصويب شوراي امنيت نهايي شد.
هرچند اين تحريم‌ها از سوي بسياري از كشورهاي جهان مورد حمايت قرار گرفت اما يك تفاوت جدي با تحريم‌هاي امروز داشت و آن در نظر گرفتن كف فروش نفت براي ايران بود. در اين تحريم‌ها تاكيد شده بود كه ايران مي‌تواند تا سقف يك ميليون بشكه نفت در روز بفروشد و قبل از آنكه محدوديت‌هاي جديدتري اعمال شود، ايران با پيگيري مذاكرات هسته‌اي و دستيابي به توافق برجام، مانع از كاهش بيشتر فروش نفت خود شد.
هرچند برجام با قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل به يك توافق جهاني و لازم‌الاجرا بدل شد و گزارش‌هاي پي در پي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از آن حكايت داشت كه ايران به تمام تعهدات خود در چارچوب اين برنامه عمل كرده است اما دونالد ترامپ رييس‌جمهوري امريكا در ارديبهشت 97 اعلام كرد كه كشورش از برجام خارج خواهد شد و بار ديگر تحريم‌ها عليه اقتصاد ايران اجرايي خواهد شد. با وجود آنكه به نظر مي‌رسيد با توجه به اجماع جهاني عليه اين تصميم امريكا، مي‌توان انتظار داشت ديگر كشورها مانع از تاثيرگذاري تحريم‌هاي جديد شوند اما در عمل با تهديدهاي ايالات متحده، بسياري از شركت‌هاي خارجي حضور خود در ايران را متوقف كردند و اين موضوع شرايطي سخت براي اقتصاد ايران به وجود آورد.
تجليل از پدر صنعت ايران
روز گذشته اتاق بازرگاني ايران ميزبان معاون اول رييس‌جمهور بود تا با حضور جهانگيري در مراسمي از خدمات محسن خليلي‌عراقي كه بسياري به او لقب پدر صنعت ايران مي‌دهند تجليل شود. جهانگيري به عنوان سخنران اصلي اين نشست صحبت‌هاي خود را با اشاره به خدمات عراقي به اقتصاد ايران آغاز كرد و گفت: شناخت من از آقاي خليلي اگر هر كدام از مردم و مسوولان از او داشتند و در اين مراسم شركت نمي‌كردند بي‌معرفتي بود.
امثال خليلي افرادي هستند كه در فراز و فرود صنعت ايران دغدغه داشته‌اند و خيلي بي‌مهري‌ها را تحمل كرده‌اند. شايد نوشتن تاريخ صنعت ايران از بُعد سياسي مهم باشد و روزهايي را داشته باشيم كه چراغ صنعت سوسوي آخر را مي‌زد اما يك عده ايستادند و نگذاشتند چراغ صنعت ايران خاموش شود كه از جمله آنها خليلي عراقي بود. اين افراد به توسعه ايران فكر مي‌كردند و بزرگاني از اين دست همواره نقش‌شان در تاريخ ماندگار است زيرا اين افراد ثروت ملي آفريدند و مروج اخلاق بودند و فقط يك بنگاه صنعتي را بدون توجه به ارزش‌هاي انساني اداره نمي‌كردند.
وي با بيان اينكه دغدغه من توسعه ايران است، ادامه داد: به موانع و شرايط توسعه‌اي ايران به خوبي آگاه هستم و مي‌دانم كه يكي از مهم‌ترين كارها در اين زمينه آن است كه سرمشق‌ها و انسان‌هاي الگو در اين مسير خدمت كرده‌اند، پاسداري كنيم كه اين كار قطعا به سرمايه‌هاي معنوي كشور مي‌افزايد. وقتي جامعه مي‌بيند از چنين افرادي قدرداني مي‌شود، بيشتر تشويق مي‌شود و انسان‌هاي متعددي در اين مسير گام برمي‌دارند. ما بايد كاري كنيم كه اين گروه‌ها تكثير شوند و ده‌ها، صدها و هزاران محسن خليلي در صنعت ايران شكل بگيرد كه دغدغه توسعه ملي كشور را داشته باشند. خصوصا در شرايط فعلي كه كشور با مشكلات پيچيده‌اي روبه‌رو است و شرايط خطيري پيش روي كشور است.
تفاوت تحريم‌هاي فعلي و گذشته
اسحاق جهانگيري كه اين روزها در تمامي برنامه‌هاي اقتصادي كه حاضر مي‌شود، بخش عمده‌اي از صحبت‌هاي خود را به تبيين شرايط تحريم اقتصادي امريكا عليه ايران اختصاص داده و هربار گوشهاي از مشكلات به وجود آمده در اين حوزه را تشريح مي‌كند، روز گذشته نيز پس از اشاره به نقش صنعتگران در حفظ اقتصاد كشور در شرايط سخت اقتصادي، به اهميت تداوم فعاليت‌هاي اقتصادي در دوره فعلي پرداخت.
او گفت: تحريم‌ها، مشكلات ساختاري 40ساله اقتصاد كه از آن خلاصي پيدا نكرده‌ايم، مانند دولتي بودن اقتصاد، اتكاي بيش از حد اقتصاد به درآمدهاي نفتي و ضعف در برخي ساختارهاي دولتي كشور بعضي از چالش‌هاي بزرگ را به ابرچالش تبديل كرده، اما اين چالش‌ها و مشكلات در مقابل فرصت‌هاي كم‌نظيري كه در ايران وجود دارد ناچيز است و با كمك همديگر مي‌توانيم از هر پيچ خطرناكي عبور كنيم. حتما امريكايي‌ها مي‌خواستند اقتصاد ايران را بپاشانند. حتما مي‌خواستند اقتصاد ايران را نابود كنند، اما آن چيزي كه امروز اقتصاد ايران را سر پا نگه داشته، شما فعالان اقتصادي هستيد. من مي‌دانم شما با چه سختي‌هايي صادرات انجام مي‌دهيد و با چه سختي‌هايي پول آن را جابه‌جا مي‌كنيد و با چه مشكلاتي مواد اوليه كارخانه‌ها را تامين مي‌كنيد و با چه مشكلات و سختي‌هايي كارگران خود را نگه داشته‌ايد.
تلاشي كه فعالان اقتصادي كشور انجام دادند يك فرصت براي سياست‌مداران كشور ايجاد كرد كه در اين فرصت حق و حقوق ملت ايران را حفاظت و حراست كنند. نياز امروز مردم ما اين است كه دولتمردان در همه نهادهاي حكومتي و دولتي و حوزه‌هاي مدني كشور تمام احزاب و جريانات سياسي، نخبگان كشور، دانشگاهيان و بخش خصوصي در اين فكر باشند كه براي كشور افق‌گشايي كنند. ما بايد افق‌گشايي كنيم و نگذاريم ملت بزرگي مانند ايران احساس كند آينده‌اي وجود ندارد.
معاون اول رييس‌جمهور سپس به مقايسه ميان تحريم‌هاي اقتصادي فعلي و تحريم‌هاي گذشته پرداخت و تشريح كرد: در همين دهه 90 دو شوك در قدرت خريد مردم ايجاد شد كه هر كدام قدرت خريد مردم ايران را چند سال به عقب برد. يكي تحريم‌هاي سال 90 و 91 بود كه با ايجاد تورم 35 و 40 درصد منجر شد قدرت خريد مردم كاهش يابد، البته در آن موقع گفتند كه شما مي‌توانيد در تحريم‌ها تا يك ميليون بشكه نفت صادر كنيد.
بنابراين ما تا همان ميزان نفت صادر كرديم و درآمد ما از نفت در سال 90 به ميزان 118 ميليارد دلار و در سال 91 به ميزان 68 ميليارد دلار بود.
شوك دوم در سال‌هاي 97 و 98 اتفاق افتاد كه اين‌بار نگفتند شما تا يك ميليون بشكه نفت مي‌توانيد صادر كنيد، بلكه ما تلاش مي‌كنيم كه صادرات نفت شما به صفر برسد.
جهانگيري با بيان اينكه من به خاطر گوشهاي نامحرم نمي‌گويم چه ميزان نفت صادر مي‌كنيم، افزود: اما يقينا ميزان درآمد حاصل از صادرات نفت در سال‌هاي 97 و 98 به شدت كاهش يافته و در چنين شرايطي و با اين دو شوك حتما زندگي و معيشت مردم با مشكل مواجه شده است.
هرچند صحبت‌هاي معاون روحاني نشان‌دهنده سختي‌هايي است كه امروز اقتصاد ايران با آن مواجه است و با توجه به فشاري كه روي فروش نفت گذاشته شده، دولت محدوديت‌هاي جدي در به دست آوردن منابع موردنياز براي اداره كشور دارد اما جهانگيري معتقد است مي‌توان از ظرفيت‌هاي موجود براي حفظ حركت رو به جلوي اقتصاد ايران استفاده كرد و اين اميد را در ميان جمله‌هاي پاياني خود جا داد: خلق فرصت‌هاي توسعه در دل محدوديت‌ها امكان‌پذير است. ما بايد به بخش خصوصي در اين شرايط بيش از مواقع ديگر توجه كنيم و نگاه پيمانكارانه به بخش خصوصي نداشته باشيم، بلكه نگاه ما به بخش خصوصي توسعه‌گرايانه باشد. براي صنعتي شدن ايران راه‌هايي بسته شده اما راه‌هايي كه هنوز بايد طي كنيم زياد است.