با نان مردم شوخي نكنيم
يزدان سيف
صبح روز يكشنبه اول دي ماه تيتر صفحه اول روزنامه كيهان نگاهم را جلب كرد: «با آغاز دوباره واردات گندم منابع ارزي صرف حمايت از كشاورزان خارجي ميشود!»
احساس كردم برخي افراد با تبيين ناصحيح مسائل و ارايه اطلاعات ناقص تلاش ميكنند، جو عمومي را عليه تصميمات اساسي كشور تحريك كنند كه اميدوارم اين عمل صرفا از روي خيرخواهي باشد. نگارنده اين سطور كه تقريبا 23 سال عمر حرفهاي خويش را از كارشناسي دفتر امور بازرگاني سازمان برنامه و بودجه تا مسوول تدارك غله كشور در حوزه بازار گندم، آرد و نان مصروف نموده با ساخت بازار گندم، آرد و نان عجين بوده و بر اين باور است، مقوله گندم و نان به واسطه اهميت آن نبايد به محلي براي مجادلات بخشي و سياسي بدل شود لذا بر آن شدم تا موارد ذيل را جهت آگاهي خوانندگان برشمرم:
1- در تمام دنيا نظام كشاورزي فعاليتي پرريسك و متاثر از اقليم و آب و هواست، اين تاثيرات به حدي است كه ميتواند در شرايطي كشورهاي صادركننده محصول را به واردكننده تبديل كند. بر همين اساس نيز كشور قزاقستان كه سال زراعي گذشته جزو صادركنندگان گندم دنيا بود در سال جاري براي تامين نياز خويش با دشواري مواجه است به طوري كه در جلسهاي كه با يكي از نهادهاي دولتي روسيه داشتيم، عنوان شد كه قزاقستان در سال زراعي جاري تاكنون 2 ميليون تن واردات گندم از روسيه را تجربه كرده است. لذا انتصاب توليد بخش كشاورزي صرفا به برنامهريزي و عملكرد كارشناسي يك بخش فارغ از مسائل محيطي غيرواقعي است.
2- آنچه از افتخارات اصيل جمهوري اسلامي طي چند دهه گذشته به شمار ميرود تامين مستمر و سهل نان مردم در سختترين شرايط حتي دفاع مقدس، آن هم با كمترين قيمت است و اين امر از چنان تنيدگي با اصول سياسي، امنيتي و ايدئولوژي نظام برخوردار است كه نبايد با نگاههاي سطحي آن را محلي براي مناقشات بخش و جناحي نمود.
3- اختلاف آمار و ارقام توليد و مصرف گندم همواره از مسائل اختلافي فيمابين وزارت كشاورزي به عنوان متولي توليد گندم و متوليان تامين نان اعم از سازمان برنامه و بودجه و وزارت بازرگاني بوده است. به ياد دارم در آخرين بخش از اين موضوع در سال 1386 كه بارش سنگين برف سرماي بسيار شديد در كشور منجر به تعطيلي چندين روزه پايتخت و بسياري از ادارات و شهرها گرديد، بخشي از زراعت گندم با آسيب جدي مواجه شد. همه منابع بر كاهش توليد گندم گواهي ميدادند ليكن وزارت جهاد كشاورزي در همان مقطع همواره از توليد 13 ميليون تن گندم و عدم نياز به واردات در صحن دولت خبر ميداد و به رغم مكاتبات مكرر وزير محترم وقت بازرگاني مبني بر نياز به واردات، وزارت جهاد كشاورزي بر ميزان توليد پافشاري داشت، ليكن در اواخر ارديبهشت ماه سال 87 و فرا رسيدن فصل برداشت مشخص شد حداكثر 35 درصد از برآوردهاي اوليه محقق ميشود و در نتيجه كشور در سختترين شرايط مجبور به واردات نزديك به 12 ميليون تن گندم در سالهاي 87 و 88 شد.
4- آنچه بر توليد گندم سال جاري گذشت را مختصر بيان خواهم كرد، اميدوارم سياستورزي در موضوع گندم را تمام كنيم و موضوع را به كارشناسان بسپاريم كه نان مردم شوخي ندارد. سال گذشته يكي از پربارشترين سالهاي اقليمي طي 40 سال گذشته بوده است. به طوري كه ميزان بارشهاي سال زراعي از 1/7/1397 لغايت 31/6/1398، 317.6 ميليمتر بوده كه نسبت به بلندمدت 11 ساله 60 درصد افزايش و نسبت به سال زراعي قبل 90 درصد افزايش داشته است. نگاهي به پراكنش بارشهاي رخ داده، نشان ميدهد از كل 317.6 ميليمتر بارندگي سال زراعي، ميزان 288.8 ميليمتر از تاريخ 1/7/1397 لغايت 31/1/1398 اتفاق افتاده كه اين رقم 84.41 درصد از كل بارندگيهاي سال زراعي بوده است. همين امر موجب شد با فضل پروردگار توليد مناطق گرمسير كشور كه طول دوره رشد گياه از زمستان تا ابتداي بهار رخ ميدهد، بينظير جلوه كند. به نحوي كه در بوشهر 9 برابر سال قبل، در خوزستان نزديك دو برابر سال قبل و در مناطق گرمسير ايلام 2.5 برابر سال قبل توليد گرديد ليكن متاسفانه بخشي از گندمهاي توليد شده به واسطه سيل اسفند و فروردين ماه سال جاري خسارت ديد. حسب گزارش مديركل بحران وزارت جهاد كشاورزي، مجموع خسارات بخش كشاورزي ناشي از سيل گذشته حدود يكصد و چهل هزار ميليارد ريال كه 52 درصد آن متعلق به بخش زراعت است كه سهم خسارت وارده به محصولات زراعي عمدتا به خسارات وارده بر گندم، جو و كلزا متمركز بوده است. به رغم خسارت وارده افزايش توليد مناطق گرمسير به حدي بود كه همواره رقم خريد تضميني گندم تا پيش از پايان برداشت مناطق گرمسير و آغاز فصل خريد مناطق سردسير ميزان خريد گندم بيش از سال قبل بوده است. متاسفانه از ابتداي ارديبهشت ماه سال جاري ميزان بارندگيها به شدت كاهش و ميانگين دما افزايش داشت. آمارها نشان ميدهد در ارديبهشت و خرداد كه دو فصل اساسي نياز آبي گندم در نيمه شمالي و مناطق سردسير كشور است، ميزان بارشها به ترتيب 61 درصد و 27 درصد كمتر از سال قبل و 28.9 درصد و22 درصد كمتر از بلندمدت بوده كه اين تمركز كاهش بارندگيها در مناطق سردسير نمود بيشتري داشته است.
براي مثال بارش در استانهاي آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي، كردستان، همدان، مركزي طي ماههاي ارديبهشت و خرداد به ترتيب 64 و 64 درصد، 61 و51 درصد، 70 و 88 درصد، 88 و 83 درصد و 85 و88 درصد نسبت به مقطع مشابه سال قبل كاهش داشته است. لذا توليد گندم مناطق سردسير كاهش يافت به نحوي كه خريد تضميني كه تا اواخر خرداد ماه نسبت به سال گذشته افزايش يافته بود، رو به كاهش نهاد. نكته قابل توجه ديگر كه در حوزه اقليم و آب و هوا در توليد گندم اهميت دارد، دماي محيط است. نگاهي به نمودار زير نشان ميدهد كه در 27 استان كشور كه تقريبا تمامي سردسيرهاي كشور در آن ميگنجند، دماي محيط نسبت به ميانگين بلندمدت در خرداد ماه افزايش يافته كه اين امر به همراه كاهش بارندگي، شدت كاهش تلقيح گندم و توليد را در پي داشت. به نحوي كه در پايان فصل خريد تضميني گندم، ميزان خريد دولت 7.7 ميليون تن بوده كه با احتساب برآورد حدود يك ميليون تن خريد بخش خصوصي جمعا عرضه گندم از محل توليد داخل به 8.7 هزار تن رسيد بود كه نسبت به عملكرد خريد تضميني سال قبل(9.5 ميليون تن) 9 درصد كاهش عرضه را شاهد بوديم.
در پايان ضمن تاكيد بر اين مطلب كه كشور به لحاظ تامين گندم مورد نياز مصرفي خويش به حد خود اتكايي رسيده است، واردات مطرح شده به جهت ارتقاي سطح ذخاير راهبردي كشور بوده و با همين دورانديشيهاست كه در برابر توطئه دشمنان طي چند دهه گذشته همواره در تامين نياز اين مرز و بوم نظام موفق بوده است. «ما براي آنكه ايران خانه خوبان شود رنج دوران بردهايم خون دلها خوردهايم».