گروه ديپلماسي
قطار صنعت هستهاي ايران بدون توقف در حال ادامه مسير است.در روزهايي كه حال و هواي توافق هستهاي ايران با بازماندگان در برجام مساعد نيست و تهران چهار گام معكوس برجامي در پاسخ به عدم وفاي به عهد طرف مقابل برداشته است، هيچ اتفاقي نتوانسته به ترمزي براي فعاليتهاي هستهاي صلحآميز ايران تبديل شود.
برنامه هستهاي كه منتقدان دولت ادعا ميكردند با برجام از بين رفته هر روز ابعاد جديدتر و متنوعتري را تجربه ميكند و اين در حالي است كه در اين مسير هر روز هم بر ميزان خودكفايي و استقلال ايران در اين حوزه افزوده ميشود.
روز گذشته براي چندمين بار در چندماه گذشته سازمان انرژي اتمي كشورمان با ترتيب دادن برنامه بازديد از يكي از تاسيسات هستهاي وابسته به اين سازمان، ميزان پيشرفتهاي صورت گرفته را در معرض قضاوت افكار عمومي قرارداد و در حضور علياكبر صالحي، معاون رييسجمهور و رييس سازمان انرژي اتمي، اولين مرحله از نصب تجهيزات رآكتور خُنداب (مدار ثانويه و درپوش) راهاندازي شد.
براساس اطلاعات فني كه سازمان انرژي اتمي در اختيار خبرنگاران قرار داده است، رآكتور تحقيقاتي آب سنگين مدرن شده اراك (خُنداب) با هدف كسب تجربه و دانش فني در طراحي و ساخت رآكتورهاي اتمي، تربيت نيروي انساني متخصص، ايجاد امكانات تحقيق و توسعه در زمينههاي فيزيك نوترون، ترموهيدروليك و درمان و توليد راديوايزوتوپ در جهت مصارف پزشكي، صنعتي و كشاورزي در حال تكميل طراحي و ساخت است. بازطراحي اين رآكتور با گردآوري گروهي از كارشناسان و متخصصان داخلي در زمينههاي گوناگون براي اجراي يكي از پيچيدهترين طراحيهاي صنعت هستهاي با بالاترين سطح استانداردهاي جهاني در دستور كار قرار گرفت.
طبق تكليف تعيين شده در برجام براي ايران و 1+5 وقت، روند باطراحي رآكتور اراك با همكاري ايران و چين و مشاركت ديگر اعضاي برجام از جمله امريكا آغاز شد اما اين روند به دليل كنارهگيري امريكا از توافق هستهاي با ايران در سال گذشته دچار تغيير و تحولاتي شد.
در نهايت در حالي كه خروج امريكا برنامه پيشبيني شده درباره رآكتور اراك را با تاخيرهايي روبه رو كرد، پس از مدتي رايزني اعضاي باقي مانده در برجام جواب داد و انگليسيها جاي امريكا را در بازطراحي اين رآكتور گرفتند. بر اساس برجام بازطراحي رآكتور اراك بايد در يك بازه زماني پنج ساله انجام شود.
زماني كه ايران در ارديبهشت ماه سال جاري همزمان با سالگرد خروج امريكا از برجام و بازگشت تحريمهاي هستهاي اين كشور اعلام كرد به منظور بازگرداندن توازن به اين توافق، روند كاهش تعهدات را كليد ميزند بسياري از كارشناسان هستهاي و ناظران فعاليتهاي ايران در اين حوزه در دو دهه گذشته نگران قرارگرفتن رآكتور اراك و پروژه بازطراحي آن در ليست اقدامهاي معكوس برجامي ايران شدند. با اينهمه ايران موضوع بازطراحي رآكتور اراك را از اين تصميم خود به شرط پيشرفت در كار مستثني كرده است.
حساسيتها به ميزان پلوتونيوم توليد شده در اين تاسيسات به اندازهاي بود كه دولت امريكا همچنان معافيت تحريمي پروژه بازطراحي رآكتور اراك را تمديد ميكند هرچند كه اخيرا و در راستاي سياست فشار حداكثري بر تهران مدت زمان تمديد اين معافيت را از 180 روز به 90 روز
كاهش داده است.
راهاندازي مدار ثانويه و نصب درپوش رآكتور
به گزارش خبرگزاري ايسنا، رآكتور اراك داراي دو مدار است. مدار اول وظيفه برداشت حرارت از قلب رآكتور را دارد و مدار ثانويه كه وظيفه آن انتقال حرارت مدار اول در برجهاي خنككننده و نهايتا به محيط است.مدار ثانويه شامل مبدلهاي حرارتي- استخر مياني- پمپهاي انتقال (آب گرم – برجهاي خنككننده و پمپهاي برگشت آب سرد) است. راهبري اين مدار از طريق اتاق كنترل اصلي رآكتور صورت ميگيرد. براي راهاندازي مدار اول رآكتور، ابتدا بايد مدار ثانويه و سيستمهاي جانبي مرتبط با آن راهاندازي ميشد تا بعد از آن تكميل مدار اول و راهاندازي غيراكتيو رآكتور تحقيقاتي اراك (خُنداب) آغاز شود.نصب درپوش رآكتور از اقداماتي است كه روز گذشته انجام شد. درپوش چاه رآكتور يك مجموعه الكترومكانيكي فوق سنگين با بيش از 100 تن وزن و قطر 7.2 متر است كه با حركت دوراني رينگ چرخ دنده و ديسك داخلي و موقعيتدهي زاويهاي امكان دسترسي مستقيم تحت كنترل و حفاظت شده به تكتك عناصر و بخشهاي فوقاني مخزن را براي فعاليتهاي مورد نظر به صورت منفرد يا گروههاي محدود فراهم ميكند. اين تجهيز بهطور كامل توسط مهندسان جوان كشور و صنعتگران متعدد براي اولينبار طراحي و ساخته ميشود. تمامي قطعات اين تجهيز در كارخانجات داخلي طراحي، ساخته و مونتاژ شده است.به جز قطعه فولادي رينگ ثابت كه حجيمترين و سنگينترين قطعه اين مجموعه است مابقي تجهيزات اين درپوش طوري ساخته شده است كه به سهولت و سرعت قابليت دوباره مونتاژ كردن داشته باشند.
توضيحات فني صالحي براي خبرنگاران
علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي كه عمدتا در بازديدهايي از اين جنس، شخصا هدايت تيم خبرنگاران و ارايه توضيحات به آنها را برعهده ميگيرد، روز گذشته نيز در مراسم افتتاح اين ساختمان در جمع خبرنگاران توضيحاتي را درباره اقدامي كه ديروز رسما كليد خورد داده و گفت: شاهد راهاندازي بخش ثانويه رآكتور اراك خواهيم بود. اگر بخواهيم به مجموعه اقدامات انجام شده در اين واحد اشاره كنيم بايد بگويم از 52 سيستم كه بايد راهاندازي شود 20 سيستم آن تكميل شده، 18 سيستم در حال آماده شدن است و 12 سيستم كارهاي قراردادياش در حال انجام است و اميدواريم تا سال 99 بقيه كارها در اين بخش انجام شود.امروز بخش قابل توجهي از رآكتور اراك تحت عنوان بخش ثانويه راهاندازي ميشود كه در اين بخش حرارتي كه در قلب رآكتور ايجاد ميشود، برداشته ميشود. همچنين اتاق كنترل قسمت ثانويه نيز تكميل شده است .همچنين در جريان اين بازديد در بخش اوليه رآكتور اراك شاهد جاگذاري درپوش قلب رآكتور خواهيم بود و اميدواريم ظرف سه تا چهار ماه آينده همه تجهيزات تعويض سوخت در سه محور نصب شود و ما بتوانيم آنها را تست كنيم.
علي اكبر صالحي در بخشهاي ديگري از سخنانش درباره چگونگي انتقال اين تجهيزات بزرگ و سنگين به داخل ساختمان رآكتور گفت: از آنجا كه قطر درپوش بزرگتر از درب ورودي ساختمان بود و امكان انتقال تجهيزات به طرق ديگر وجود نداشت و از طرفي نميتوانستيم به لحاظ فني درب ساختمان را بيش از اين بزرگ كنيم، مجبور شديم اقداماتي را از جمله مقاومسازي كف، ريلگذاري و ساخت ارابهاي مورب انجام دهيم تا بتوانيم اين تجهيزات را وارد كنيم.تنها يك بخش از درپوش 53 تن وزن دارد.
تدبير و تهديد صالحي
براي خبرنگاراني كه در بازديد از تاسيسات هستهاي از همراهي علياكبر صالحي برخوردار هستند، نشست خبري رييسسازمان انرژي اتمي از جذابيت و اهميت بسياري برخوردار است . صالحي در اين نشستهاي خبري عمدتا بدون محافظهكاري رايج ميان همكارانش با خبرنگاران صحبت ميكند و در بخش توضيحات فني نيز به زبان ساده مخاطب را در جريان پيچيدهترين فعاليتهاي هستهاي قرار ميدهد. روز گذشته نيز به فراخور تحولات چندماه اخير عمده پرسشها از رييسسازمان انرژي اتمي پيرامون فرجام برجام، گام پنجم ايران، رابطه ايران با آژانس بينالمللي انرژي اتمي، نگاه تهران به تهديدهاي اروپا براي استفاده از مكانيسم ماشه (بازگرداندن قطعنامههاي تحريمي شوراي امنيت سازمان ملل) بود. صالحي در اين نشست خبري هم بر لزوم تداوم رفتار مدبرانه ايران در مقابل بدعهديهاي طرف مقابل تاكيد كرد و هم به طرفهاي اروپايي درباره تهديدهاي اخير آنها هشدار داده و به زبان ديپلماتيك اعلام كرد كه بازي در حال ورود به مراحل خطرناك آن است.
از تعجب متخصص انگليسي
تا توضيح هزينه هستهاي
رييسسازمان انرژي اتمي كه عمدتا در نشستهاي خبري خود از انتقادهاي بيپايه و اساس فني از برجام گلايه ميكند روز گذشته نيز با اشاره به اينكه برخي منتقدان اينطور ادعا كردهاند كه با برجام فعاليت رآكتور اراك متوقف شده، گفت: اين ادعا هرگز درست نبود. يكي از متخصصان انگليس وقتي از اين مجموعه بازديد كرد از اينكه اين حجم كار با اين كيفيت و توانمندي در حال انجام است، تعجب كرده بود.
صالحي با بياناينكه اخيرا يكي از اساتيد در نوشتاري ادعا كرده بود كه ما سالانه ميلياردها دلار خرج صنعت هستهاي ميكنيم، گفت: از سال 1368 تاكنون حدود
6 و نيم الي 7 ميليارد دلار هزينه كرديم كه يك و نيم ميليارد براي واحد اول نيروگاه بوشهر بوده است. اگر اين رقم را تقسيم به مدت زمان كنيم، رقم به دست آمده سالانه 200 ميليون دلار ميشود. آيا اين رقم صنعت هستهاي كه اقتدار آفرين و تضمينكننده برق آينده كشور است، زياد است؟ ارزش افزودهاي كه سازمان انرژي اتمي توليد ميكند به ويژه در رابطه با واحد اول نيروگاه بوشهر 700 ميليون دلار خواهد بود. اين رقم سه برابر بودجهاي است كه هماكنون از دولت ميگيريم. ما در اكتشاف و استخراج به سمتي ميرويم كه در سالهاي آينده درآمدهاي قابل توجهي را براي كشور ايجاد خواهيم كرد.
گروسي ميداند عكسالعمل ايران
چگونه خواهد بود
رابطه ايران با رافائل گروسي، مديركل جديد آژانس بينالمللي انرژي اتمي كه جايگزين يوكيا آمانو شد به يكي از اصليترين پرسشها از مقامهاي سازمان انرژي اتمي و آژانس بينالمللي تبديل شده است. صالحي در پاسخ به اين سوال در نشست خبري روز گذشته گفت: با رافائل گروسي از پيش آشنايي داشتيم.آقاي گروسي اشراف خوبي به مسائل آژانس دارد و آنطور كه اعلام كرده قرار است جانب انصاف را رعايت كند و تحت فشار كشورهاي صاحب نفوذ قرار نخواهد گرفت.آقاي گروسي به خوبي ميداند كه اگر قرار باشد خارج از انصاف عمل كند، ايران چگونه عكسالعمل نشان خواهد داد.همينجا اعلام ميكنم كه ما در چارچوب پادمان، پروتكل الحاقي و برجام با آژانس بينالمللي انرژي اتمي همكاري داشتيم و خواهيم داشت و خارج از اين چارچوب تعهدي نداريم.
اين اظهارنظر صالحي تنها چندساعت پس از انتشار مصاحبهاي با رافائل گروسي انجام گرفت كه در آن تاكيد كرده بود سوالهاي نهاد تحت نظر او از ايران مشخص است و روند پاسخگويي تهران هم نبايد طولاني بشود. گروسي در اين گفتوگو درباره گزارش ۱۱ نوامبر (دوشنبه ۲۰ آبان) اين سازمان و ادعاي كشف ذرات اورانيوم در يك تأسيسات اعلام نشده نزديك تهران و انتظار توضيحاتي از جانب تهران، گفته بود: «ما در حال گفتوگو با تهران هستيم. يك فرآيند بازرسي هميشه بايد شامل گفتوگو باشد. هنوز تمام اطلاعات درخواستي را دريافت نكردهايم، اما همانطور كه گفتم كانالها [براي گفتوگو] باز هستند.اين موارد بسيار فني هستند و تجزيه و تحليل زمان ميبرد. ما با آزمايشگاهها كار ميكنيم و آزمايشهاي به اصطلاح كور (آزمايش روي نمونههايي كه آزمايشگاه از مبدا نمونهها بياطلاع است) داريم. بايد تضمين كنيم كه اين روند كاملا عادلانه است و هيچ اشتباهي اتفاق نميافتد. در عين حال، فكر نميكنم گفتوگو بايد تا ابد ادامه پيدا كند. سوالات ما از تهران مشخص است و نياز به پاسخهاي مشخص دارد. در هر صورت، جواب دادن نبايد ماهها طول بكشد.
صالحي در بخشهاي ديگري از سخنان روز گذشتهاش در اين باره گفت: عدهاي گزارشهايي را در اختيار آژانس قرار دادند و آژانس آنها را بررسي كرده است. ما نيز دو، سه هفته پيش پاسخ هايمان را ارايه كرديم و اين پاسخها هم در چارچوب تعهداتمان است و خارج از آن نبايد از ما انتظار داشته باشند.
اتكا به توانايي فني داخلي در پروژههاي هستهاي
مدرنسازي رآكتور اراك چه زماني به اتمام ميرسد؟ رييس سازمان انرژي اتمي در پاسخ به اين سوال گفت: طبق برجام پروژه مدرنسازي حدود 5 سال طول ميكشد و ما اميدواريم سال 1400 تستهاي سرد را شروع كنيم.صالحي در ادامه پاسخ به اين سوال گفت: طرف مقابل ميداند كه اگر به پايان پروژه اراك كمك نكند- كه البته ضرر هم خواهد كرد- ما با تكيه بر توانمندي دانشمندان هستهاي كشور اين پروژه را به سرانجام خواهيم رساند. تاكنونكار در اين پروژه به خوبي پيش رفته است اما ما در اينگونه پروژههاي حساس وابسته به همكاري ديگران نيستيم و هميشه اين نكته را در نظر داريم كه امكان قطع همكاري وجود دارد و نبايد تسليم شويم.
فتواي رهبري در برابر لغو تحريمها
معاون رييسجمهور در ادامه اين نشست خبري در پاسخ به پرسشي درباره تلاشهاي آبه شينزو، نخستوزير ژاپن براي برقراري نوعي آتشبس ميان ايران و امريكا و جزييات طرح آبه گفت: امريكا ميگويد ما ميخواهيم ايران به سمت سلاح هستهاي نرود و هيچ شرط ديگري نداريم. اين جمله را شخص دونالد ترامپ، رييسجمهور امريكا بارها اعلام كرده است. البته پيش از اين اظهارات ترامپ، مايك پمپئو، وزير خارجه او 12 شرط براي ايران تعيين كرده بود اما ترامپ با رد اين ادعا، اعلام كرد كه تنها شرط من اين است كه ايران به سمت سلاح هستهاي نرود. ايران هم ميگويد براساس برجام، تكليف طرف مقابل اين است كه تحريمها را بردارد. اگر اين دو شرط احراز شود، بقيه مسائل ديگر (اگر هم مسالهاي وجود دارد) در قالب مذاكرات 1+5 آنطور كه شخص رييسجمهور هم اعلام كردند قابل بحث و بررسي هستند. خلاصه طرح اين بوده كه ترامپ تحريمها را بردارد و ايران هم به شيوهاي كه مورد پذيرش طرف مقابل باشد اعلام كند كه ما به سمت سلاح هستهاي نخواهيم رفت.
صالحي در ادامه با اشاره به فتواي مقام معظم رهبري درباره منع توليد، ذخيره و استفاده از تسليحات اتمي گفت: ما يك فتوا در اين باره داريم و يكي از راهها شايد اين باشد كه فتواي رهبري را شخص رييسجمهور امضا كند و كشورهاي 1+5 هم ذيل آن را امضا كنند كه براساس اين فتوا ايران به سراغ سلاح هستهاي نميرود (طبق ادعاي طرف امريكايي مبني بر آنكه تنها شرط آنها عدم دستيابي ايران به بمب است).رييسسازمان انرژي اتمي با بيان اينكه از ريز پيشنهادهاي اخير ژاپن به ايران در سفر رييسجمهور به توكيو خبر دقيق ندارم، افزود: ايران مشخص كرده كه مذاكره مجدد در برجام ديگر معنا ندارد. تا تحريمها برداشته نشود ايران هيچ اقدامي انجام نميدهد لذا آنها بايد قطعا تحريمها را بردارند و ايران هم ميتواند فتواي رهبري در زمينه منع دستيابي به سلاح هستهاي را به شيوه ديگري مطرح كند كه نظر طرف مقابل را تاييد كند. همزمان پيش از اين هم شخص وزير خارجه (محمد جواد ظريف) پيشنهادي دادهاند مبني بر تسريع روند تصويب پروتكل الحاقي در داخل كشور كه اين مساله هم يكي از پيشنهادهاي ايران بر روي ميز است.
گام پنجم ايران؛ شتاببخشي به برخي فعاليتها؟
ايران تاكنون 4 گام در مسير كاهش تعهدات برجامي برداشته است و اكنون كمتر از يكماه تا پايان بازه زماني 60 روزه چهارم و موعد برداشتن گام پنجم زمان باقي است، صالحي در پاسخ به سوالي درباره اين گام ايران گفت: هنوز درباره گام 5 صحبت جدي صورت نگرفته است و سخن گفتن از آن در اين مقطع را زودهنگام ميدانم.شخص رييسجمهور در زمان مقتضي تصميم لازم را گرفته و به ما ابلاغ خواهند كرد. البته در اين خصوص مشورتهايي صورت گرفته و دو هفته قبل در جلسهاي كه با ايشان داشتيم در اين خصوص پرسشهايي مطرح شد. الان حتي نميتوانم بگويم كه آيا اين گام برداشتهخواهد شد يا خير. سازمان انرژي اتمي آمادگي و پيشنهادهاي لازم را دارد هرچند با اين گامهايي كه برداشتيم تقريبا محدوديت ديگري در بعد فني باقي نمانده است اما ميتوانيم برخي فرآيندها را شتاب بدهيم و توليد برخي تجهيزات را بيشتر كنيم مثلا توليد سانتريفيوژهايي كه تستها را پشت سر گذاشتهاند را بيشتر كنيم و به توليد نيمهصنعتي برسانيم.
بازي در حال رسيدن به مراحل خطرناك است
رييسسازمان انرژي اتمي در پاسخ به سوالي درباره پيشبيني او از آينده گفت: اعتقاد دروني من اين است كه ايران با قوت و قدرت و با سربلندي و عزت از اين معركه بيرون خواهد آمد. اما پيشبيني آينده براساس تحولات عالم واقع سياست گوياي اين است كه بازي در حال رسيدن به مراحل خطرناك است. ناظران بينالمللي همه عقيده دارند كه ايران تا به امروز در اين بازي شطرنج دست برتر را در اختيار داشته است. درست است كه اين چالش مشكلات اقتصادي و معيشتي براي مردم عزيز ما ايجاد كرده است اما بايد با درايت از اين چالش عبور كنيم. ما تا به امروز با تدبير عمل كرديم و اگر همين رويه را پيشببريم قطعا پيروز اين ميدان خواهيم بود.اگر ايران با صبوري و تحمل و تدبير پيش برود قطعا از اين آزمون سربلند بيرون خواهد آمد و ديگران مجبور ميشوند به خواسته ايران تمكين كنند.
بازگشتپذيري سخت ايران
معاون رييسجمهور در پاسخ به پرسشي مبني بر اينكه چقدر احتمال ميدهيد تصميم بعدي ايران خروج از برجام باشد؟ گفت: اگر بيتفاوتي طرف مقابل ادامه پيدا كند و وضعيت بد و بدتر شود، قطعا ايران تصميم مقتضي را ميگيرد. ما اميدواريم طرف مقابل با يك تصميم صحيح مانع از پيچيدهتر شدن اوضاع شود. با گذشت زمان بازگشتپذيري فعاليتهاي هستهاي سخت ميشود و اين به نفع هيچكس هم نيست.
مكانيسم ماشه مساوي است با پايان برجام
علي اكبرصالحي درباره تهديد برخي مقامهاي اروپايي به استفاده از «مكانيسم ماشه» در مقابل كاهش تعهدات برجامي ايران گفت: اروپا واقعا به دنبال پابرجا ماندن برجام است اما اينكه آيا اين خواست اروپا با توان آنها تطابق دارد يا خير، بحث جداگانهاي است. سوال اين است كه آيا اروپا توان حفظ برجام را دارد يا نه ؟ توان اروپا به ايستادگي در برابر امريكا بازميگردد. اروپا نشان داد كه متاسفانه مجموعه اتحاديه اروپا از يك ايالت امريكا از استقلال كمتري برخوردار هستند. ايالت كاليفرنيا در برابر دولت فدرال امريكا از استقلال بيشتري برخوردار است تا كل اروپا در برابر دولت فدرال امريكا. ميزان عجز اروپا در برابر امريكا واقعا عجيب بود و يك پديده است. رييس سازمان انرژي اتمي افزود: حركت كردن اروپا در مسير فعالسازي «مكانيسم ماشه » برخلاف نيت اروپا براي حفظ برجام است. اروپا اگر به دنبال چنين مكانيسمي برود به اين معنا است كه به دنبال نابودي برجام است. با فعالسازي مكانيسم ماشه، چيزي از برجام باقي نميماند و چنين تهديدهايي هم تناقض در گفتمان مسوولان اروپايي است. از يك طرف ميگويند به دنبال حفظ برجام با هدف حفظ امنيت اروپا هستند و از طرف ديگر تهديد ميكنند كه به دنبال مكانيسم ماشه خواهند رفت. افكار و وجدان عمومي جهان متوجه شدند كه ايران يك بازيگر منصف، عدالتجو و متعهد به تعهداتش است و اروپا با اين گفتمان جديد كه اميدوار هستيم اصلاح شود خود را همرديف امريكاي بدعهد قرار داده است.
علياكبر صالحي در پاسخ به «اعتماد»:
هيچكس نميتواند عواقب بازگشت پرونده به شوراي امنيت را پيشبيني كند
رييس سازمان انرژي اتمي در پاسخ به سوال خبرنگار «اعتماد» مبني بر اينكه اگر موضوع هستهاي ايران به شوراي امنيت برگردد، آيا ممكن است دكترين هستهاي ايران هم تغيير كند، گفت: انشاءالله هيچوقت پرونده به شوراي امنيت نميرود، چرا كه اين مساله به نفع هيچ كس نخواهد بود. من فكر ميكنم به اندازه كافي صداي عقلا در جهان در چنين وضعيتي رسا خواهد شد تا نگذارند وضع بدتر از اين شود. چنين شرايطي نه به نفع منطقه و نه جامعه بينالمللي خواهد بود.