آيا روسيه‌ از هميشه قوي‌تر است؟

ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه چند ماه پس از به قدرت رسيدن در سن 47 سالگي مشتاق اين بود تا در اولين نشست خود با همتاي امريكايي‌اش، بيل كلينتون ديدار كند. اين سرهنگ بازنشسته «كاگ‌ب» (سرويس اطلاعاتي و امنيتي اتحاد جماهير شوروي سابق) نقشه‌اش براي جلب اعتماد طرف مقابل را با يك ضيافت شام مفصل آغاز كرد. پوتين بعدها اعلام كرد در اين ميهماني از كلينتون پرسيده است كه آيا روسيه مي‌تواند روزي به ناتو بپيوندد (ناتو ائتلافي نظامي است كه كشورهاي غربي براي مقابله با مسكو پس از جنگ جهاني دوم ايجاد كردند). به گفته پوتين، كلينتون در پاسخ به او گفت: «من هيچ اعتراضي ندارم.» اين سخنان در ماه ژوئن سال 2000 رد و بدل شد.

روابط روسيه با امريكا و متحدان آن پس از گذشت دو دهه خصومت -ازجمله 6 سال تحريم طاقت‌فرسا بر سر جنگ اوكراين- به بدترين دوران خود رسيده است، اما به نظر مي‌رسد پوتين به‌رغم آنچه روس‌هراسي در غرب مي‌خواند، رفته‌رفته دارد شرايط را به نفع خود تغيير مي‌دهد. در نشستي درباره اوكراين كه اين ماه در پاريس، پايتخت فرانسه برگزار شد، ولاديمير پوتين در محفلي كه آنگلا مركل، صدراعظم آلمان و امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه نيز در آن حضور داشتند، تسلط خود را به رخ همگان كشيد. مركل، قدرتمندترين سياستمدار اروپايي در
15 سال اخير در حال خروج از قدرت است. مكرون كه در كشور خود با اعتصاب‌ها و اعتراضات سنگين روبه‌رو بود، از ناتو خواست تا ديگر روسيه را دشمن خطاب نكند (بريتانيا، يكي ديگر از اعضاي موسس ناتو نيز درنظر دارد ماه آينده از اتحاديه اروپا خارج شود و اين امر شكاف‌هاي جديدي در اين قاره به وجود مي‌آورد). سپس در روز سه‌شنبه، پوتين با رونمايي از اولين سلاح‌هاي ماوراء صوت روسيه كه به گفته او مي‌توانند اهداف خود را در قاره‌هاي ديگر نيز مورد اصابت قرار دهند، پيروزي خود را در رقابت تسليحاتي نانوشته ميان روسيه و امريكا جشن گرفت. پوتين در گفت‌وگو با مقامات ارشد نظامي در نشستي در مسكو گفت: «اتحاد جماهير شوروي به جايگاه مطلوب خود رسيد. امروز، ما شرايطي داريم كه در تاريخ معاصر بي‌همتاست؛ آنها در تلاشند تا خود را به جايگاه ما برسانند.» روسيه تحت رهبري پوتين برخي از قدرت‌هاي ژئوپليتيك شوروي را احيا كرده و با انجام اين كار بسياري از كشورهاي عضو ناتو را خشمگين كرده است. او كه از هر 29 همتاي خود در گروه 7 بيشتر در قدرت بوده، اكنون روابط خود را با چين گسترش داده، شبه جزيره كريمه را به روسيه ملحق كرده، جريان جنگ در سوريه را تغيير داده، به تركيه كه يكي از اعضاي ناتو است سيستم دفاع موشكي پيشرفته فروخته و با ونزوئلا و عربستان‌سعودي كه از مهم‌ترين متحدان امريكاست در حوزه نفت و سلاح به توافق‌هاي بزرگي دست يافته است. علاوه بر اينها در روند انتخابات امريكا، بريتانيا و ديگر كشور‌هاي جهان نيز مداخله مي‌كند. روسيه بار ديگر تبديل به قدرت بزرگي در خاورميانه شده است و براي اولين‌بار در حال گسترش نفوذ خود در آفريقاست. كرملين روابط نظامي خود با مصر، به عنوان يكي از قدرت‌هاي منطقه و ليبي جنگ‌زده را احيا كرده است؛ كشوري كه در آن ژنرال حفتر با حمايت سربازان اجير شده روس در حال مقابله با دولتي است كه تحت حمايت سازمان ملل هستند. او با وجود موفقيت‌هاي خود در خارج از كشور در داخل با خطرات اقتصادي و سياسي زيادي روبه‌روست كه ناشي از سيستم حكومتي بالا به پايين و سختي‌ است كه در اين كشور پهناور به‌وجود آورده است. اكنون كرملين بر سر اين دو راهي قرار گرفته كه پس از اتمام دوره رياست‌جمهوري پوتين در سال 2024 چگونه پوتين‌گرايي يا به گفته خودش «دموكراسي مديريت شده» را در كشور استمرار ببخشد؟ توماس گراهام، از مقامات ارشد حوزه سياست روسيه در دولت جرج بوش، در اين خصوص مي‌گويد: «اگر روسيه امروز را با سال 2000 كه پوتين به قدرت رسيد مقايسه كنيد، مي‌بينيد كه اين كشور اكنون در جايگاه بهتري قرار دارد. اما اگر 10 سال آينده آن را ببينيد، از خود مي‌پرسيد كه اين كشور چطور مي‌خواهد شرايط كنوني‌اش را حفظ كند؟» در واقع، يكي از مهم‌ترين نكات در مورد توانايي پوتين براي حفظ نفوذ جهاني روسيه اين است كه او اين كار را با بودجه بسيار كم انجام مي‌دهد. اقتصاد ضعيف و متكي به منابعي كه او ساخته كمتر از 8درصد اقتصاد امريكاست، اما تنها بودجه دفاعي واشنگتن دوبرابر مبلغي است كه روسيه براي همه‌ چيز (شامل آموزش، بهداشت و اداره كشور) هزينه مي‌كند. زماني كه پوتين در يكي از نشست‌هاي خود درباره رسيدن به درجات بالا در توليد سلاح‌هاي جديد رجز مي‌خواند، وزير دفاع او گله كرد كه چرا روسيه اين‌قدر از نظر بودجه دفاعي از رقباي خود عقب است. اين كشور سال گذشته از نظر مقدار هزينه‌هاي نظامي رتبه هفتم جهان را داشت اما پيش‌بيني مي‌شود در سال آينده ميلادي به رتبه نهم سقوط كند. احتياط مالي پوتين، خصوصا از زمان درگيري اوكراين، ترازنامه دولت اين كشور را تبديل به يكي از بهترين‌هاي جهان كرده و مورد تحسين آژانس‌هاي رتبه‌بندي و صندوق بين‌المللي پول قرار گرفته است. روسيه داراي مازاد بودجه است، بدهي نسبتا كمي داشته و يكي از بزرگ‌ترين ذخاير ارزي و طلاي جهان را در اختيار دارد. اما عدم تمايل پوتين به رشد اقتصادي سريع از طريق يك كمك مالي بزرگ، نشان‌دهنده محدوديت‌ها و ناكارآمدي‌هايي است كه در اقتصاد تحت تسلط دولت او به وجود آمده است. روسيه حتي سال گذشته تصميم گرفت سن بازنشستگي را افزايش دهد تا بتواند در پرداخت حقوق بازنشستگي صرفه‌جويي كند، هر چند كه اين اتفاق باعث به وجود آمدن اعتراضات گسترده‌اي شد. انتظار مي‌رود رشد اقتصادي امسال روسيه تنها كمي بيشتر از يك درصد باشد و بسياري از اقتصاددانان رشد اقتصادي آينده اين كشور را نهايتا 2درصد مي‌دانند و علت آن ساختار اقتصادي است كه پوتين طراحي كرده است. در اين اقتصاد، اهميت ثبات بالاتر از هر چيز ديگري است. صندوق بين‌المللي پول كه ميانگين شاخص رشد اقتصادي جهان را 3.5درصد اعلام كرده است، از روسيه انتظار دارد تا سهم خود از توليد جهاني را تا سال 2024 تقريبا به 1.7درصد برساند. اين ميزان در سال 2013، حدود 3درصد بوده است. سرگئي گوريف، اقتصاددان ارشد سابق بانك بازسازي و توسعه اروپا كه از سال 2013 منتقد كرملين بوده است، مي‌گويد: «هيچ‌كس شرط نمي‌بندد كه اقتصاد روسيه سريع‌تر از اقتصاد جهاني رشد كند. اين نتيجه مستقيم تصميم دولت براي ادامه مسير ركود است.» پوتين بارها به مردمش قول داده تا به يك «پيشرفت بزرگ اقتصادي» دست يابد، اما درآمد واقعي اين كشور همچنان رو به كاهش بوده و در 5 سال گذشته 10درصد كمتر شده است. بيش از نيمي از جوانان 18 تا 24 ساله روس به دليل افزايش بيكاري در كشورشان، تصميم به مهاجرت گرفته‌اند. گوريف مي‌گويد: «اگر يكي از كشورهاي غربي با چنين وضعيتي روبه‌رو مي‌شد، احتمالا مردم در انتخابات دولت را عوض مي‌كردند، اما در روسيه با اين قضيه كنار مي‌آيند.» نارضايتي مردم روسيه رو به افزايش است و ميزان محبوبيت پوتين كه پس از الحاق كريمه در ميان وطن‌پرستان تقريبا به 90درصد رسيده بود، دوباره به 68درصد كاهش پيدا كرده است. پوتين در استفاده از قدرت‌هاي سركوبگرايانه دولت بسيار هوشمندانه عمل كرده و توانسته از ظهور رقبا يا رسانه‌هاي مخالف جلوگيري كند. با اين حال روس‌هايي كه سن بيشتري دارند و در يك دهه پس از فروپاشي شوروي (سال 1991) زندگي كرده‌اند، پوتين را ناجي روسيه مي‌دانند، چراكه به اعتقاد آنها پوتين توانست كشور را از يك افت اقتصادي شديد -شديدتر از ركود بزرگ در امريكا- نجات دهد و نظم و قانون را به كشور بازگرداند. در تاريخ 30دسامبر 1999 پوتين كه هنوز نخست‌وزير روسيه بود و به بالاترين سطح قدرت نرسيده بود، صراحتا اعلام كرد قصد دارد كشور را به همان ابرقدرت 15 سال پيش تبديل كند و رشد اقتصادي را به 8درصد، يعني برابر با پرتغال امروزي كه حتي «در سطح رهبران صنعتي جهان نيز قرار ندارد» برساند. يك روز بعد در شب سال نوي ميلادي، بوريس يلتسين كه در شرايط مساعدي به سر نمي‌برد از قدرت كناره‌گيري كرد و به پوتين گفت: «مراقب روسيه باشد.» تحت هدايت رهبر جديد - و با افزايش قيمت نفت- اقتصاد روسيه طي هشت سال به ‌طور متوسط حدود 7درصد رشد كرد و در سال 2012 تقريبا توانست به اقتصاد پرتغال برسد، اما پس از آن دوباره با افت روبه‌رو شد. توليد ناخالص ملي اسمي روسيه در آن سال به رتبه 8 جهان رسيده بود، اما بعدا در سال 2018 به رده 11 جهان سقوط كرد؛ اين يعني هم‌رده با كره‌جنوبي كه تنها 35درصد از جمعيت روسيه را دارد.

دولت روسيه نرخ تورم را تحت كنترل خود درآورده است و اميد به زندگي نيز بالاست، اما پوتين هنوز نتوانسته به هدف خود يعني رسيدن به توليد ناخالص ملي پرتغال دست يابد.

پوتين با كمك چين و ديگر كشورها موانعي را براي محافظت از اقتصاد روسيه در برابر نوسانات نظام مالي متكي به دلار امريكا و تاثير هر گونه تحريم ايجاد كرده است. دميتري ترنين، رييس مركز كارنگي مسكو، معتقد است اين امر در كنار توانايي‌هاي تاكتيكي پوتين در مسائل جهان به روسيه اجازه مي‌دهد همچنان به رقابت با قدرت‌هاي بزرگ‌تر از خود ادامه دهد. ترنين مي‌گويد توليد ناخالص ملي ابزار كاملي براي سنجش اقتصاد نيست. مقاومت اقتصاد، ظرفيت آن براي تحمل شوك‌هاي قوي، اعتبارات مناسب مسكو، بدهي خارجي اندك، ظرفيت كرملين براي مقابله با تهديدهاي خارجي و منابع نسبتا انبوهي كه مسكو براي پشتيباني از سياست خارجي خود دراختيار دارد همگي ازجمله موارد بسيار مهم‌تري هستند كه در اقتصاد روسيه تاثير مي‌گذارند. در اين بين، منابع نزديك به كرملين مي‌گويند پوتين به عنوان پرسابقه‌ترين رهبر روسيه از زمان ديكتاتور سابق، جوزف استالين، اكنون با چالش مهمي به‌نام ادامه رياست‌جمهوري‌اش در سال 2024 دست و پنجه نرم مي‌كند. پوتين چندين‌بار، ازجمله در آخرين كنفرانس خبري سالانه خود، احتمال تغيير قانون اساسي براي افزايش تعداد دوره‌هاي مجاز رياست‌جمهوري را رد كرده است. با اين حال اگر انتخاب او اين باشد، پوتين گزينه مطمئن ديگري براي ماندن در قدرت ندارد. به نظر مي‌رسد كه پوتين بايد براي پرخطرترين قمار زندگي خود آماده شود.

منبع: بلومبرگ

روس‌هايي كه سن بيشتري دارند پوتين را ناجي روسيه مي‌دانند چراكه به اعتقاد آنها پوتين توانست كشور را از يك افت اقتصادي شديد -شديدتر از ركود بزرگ در امريكا- نجات دهد و نظم و قانون را به كشور بازگرداند.