نمايش شيطاني ترامپ

گروه اجتماعي

　«اتفاقي كه در توييت آقاي ترامپ افتاده است، اتفاقي است كه تاكنون در جامعه بشري سابقه نداشته است.» براي كسي كه تمام زندگي‌اش را صرف ميراث فرهنگي و مرمت آثار تاريخي كرده است، باورش مشكل است كه يك رييس‌جمهور و يك مقام رسمي به صورت علني از قصد آشكار براي هدف قرار دادن آثار فرهنگي و تاريخي يك كشور ديگر حرف بزند. اسكندر مختاري، بارها به چشم ديده است كه جنگ با طاق‌ها و سقف‌ها و ارسي‌هاي تاريخي چه مي‌كند. پس از پايان جنگ 8 ساله با عراق بلافاصله عازم قصر شيرين شد تا در برآورد خسارت‌هاي ميراث فرهنگي اين شهر شركت كند. در تهران هم در جريان مرمت زخم‌هاي به جا مانده از اصابت موشك‌ها بر تن شمس‌العماره و عمارت سردار اسعد و خانه امام جمعه حضور داشت. با همه اين احوال از نظر او تخريب در زمان جنگ و بمباران يك قصه است و تهديد علني و آشكار ميراث فرهنگي يك كشور از طرف يك مقام رسمي، داستاني بسيار متفاوت، اتفاقي كه به قول او تاكنون در جامعه بشري رخ نداده و نقض آشكار كنوانسيون 1954 لاهه است. اسكندر مختاري، كارشناس ميراث فرهنگي و مرمت آثار تاريخي در مورد آخرين اظهارات دونالد ترامپ در مورد تهديد 52 مركز فرهنگي ايران با «اعتماد» گفت‌وگو كرد.

ميراث فرهنگي ملموس در زمان جنگ و درگيري از جمله نقاط در معرض خطر هستند. كدام نمونه از اين آسيب‌ها و تخريب‌ها بيشتر در ذهن شما مانده‌اند؟

ايران چند جنگ را در دهه‌هاي گذشته پشت سر گذاشته است كه مهم‌ترين‌شان جنگ جهاني اول و دوم بودند. در هر دو اين جنگ‌ها ايران به معناي واقعي درگير نبرد نشد اما عوارض ناشي از جنگ هم به شهرها و هم به آثار تاريخي ما صدمه وارد كرد. در آن زمان‌ها البته وضعيت اينگونه نبود كه فهرستي از تخريب‌ها تهيه شود يا دست‌كم در اختيار همگان قرار ندارد. تعداد صدمات فراوان و ثبت ‌شده‌اي كه بر اثر جنگ به آثار تاريخي ما وارد آمد در دوره جنگ 8 ساله‌اي بود كه با عراق داشتيم. بعد از جنگ براي تعيين حريم آثار صدمه ديده و پياده كردن آنها روي نقشه طرح تفصيلي شهر به قصرشيرين رفتم. چهارطاقي قصرشيرين تقريبا با خاك يكسان شده بود. كاروانسراي شهر حدود 90 درصد صدمه ديده بود. اثري به اسم بان قلعه در داخل شهر صدمه ديده بود همچنين قصر خسرو در حريم قصرشيرين. شهرهاي تاريخي مانند دزفول، شوشتر، شوش و چغازنبيل بر اثر جنگ لطمات بسياري را متحمل شدند؛ بمبي به قلعه شوش اصابت كرده بود و آثاري كه در محوطه‌هاي تاريخي قرار داشتند مورد صدمه قرار گرفتند. خاطراتم از تهران هم مربوط مي‌شود به زماني كه بر اثر اصابت يك راكت به نزديكي خانه امام‌جمعه در خيابان ناصرخسرو، بخش‌هايي از سقف و طبقات شمس‌العماره فرو ريخت. در مقابل موج انفجار، ضعيف‌ترين نقاط، درها و ارسي‌ها هستند. خانه امام جمعه نفيس‌ترين ارسي ايران را داشت، يك ارسي 9 لنگه بود كه تمام تزييناتش فرو ريخت و فقط قاب‌هايش باقي ماند و هنوز هم به درستي ترميم نشده است. عمارت سردار اسعد هم ارسي بسيار نفيسي داشت كه كامل فرو ريخت و بخشي از سقفش هم به همين سرنوشت دچار شد. در اصفهان البته شايد بزرگ‌ترين فاجعه رخ داد؛ يكي از راكت‌ها به مسجد جامع اصفهان اصابت كرد، مسجدي كه اخيرا هم جزو ميراث جهاني ثبت شده. سقف بخش عمده‌اي از شبستان دوره سلجوقي مسجد جامع فرو ريخت كه خوشبختانه اسنادش وجود داشت و توانستيم پس از جنگ آنها را بازسازي كنيم.

گاهي در جريان جنگ و بمباران، آثار تاريخي هم صدمه مي‌خورند. گاهي مانند آنچه بر سر مجسمه بودا در باميان آمد و آنچه در پالميرا رخ داد، مستقيم و به قصد به اين آثار تاريخي حمله مي‌شود. تعبير شما از اين تخريب از قصد و هدفمند چيست؟

به هر حال بشر همان‌گونه كه مي‌تواند نماينده خداوند روي زمين باشد، مي‌تواند نماينده بدي‌ها و پليدي‌هاي شيطان روي زمين هم باشد. اين روي ديگر بشريت است؛ وقتي فيلم‌هاي تخريب آثار باستاني سوريه يا تخريب عمدي كه در باميان رخ داد را تماشا مي‌كردم، فكر مي‌كردم بالاخره بشريت است كه اين اعمال از او سر مي‌زند. تخريب آثار باستاني نمايشي از وجه شيطاني انسان است. مي‌خواهم توجهتان را به اين جلب كنم كه از لحاظ قوانين بين‌المللي كه پس از جنگ جهاني دوم و تشكيل سازمان ملل بر اساس گفت‌وگوهاي بسيار بين دولت‌هاي مختلف شكل گرفت يك پروتكل در حمايت از اموال فرهنگي در صورت وقوع جنگ تهيه شد كه به آن كنوانسيون 1954 لاهه مي‌گويند. همه طرف‌هاي امضا كننده اين قرارداد متعهد مي‌شوند كه نسبت به حفاظت از آثار تاريخي دولت متخاصم در زمان جنگ دقت نظر داشته باشند و از تخريب آنها پرهيز كنند. در آن زمان همه دولت‌هاي عضو سازمان ملل پذيرفتند و متعهد به اين قرارداد شدند و يونسكو مسووليت نظارت بر حسن اجراي اين قرارداد را بر عهده گرفت. دولت‌هاي امضا كننده متعهد شدند در صورتي كه بخواهند عملي مغاير با اين قرارداد انجام دهند بايد رسما به سازمان ملل و سازمان علمي، فرهنگي و تربيتي وابسته به سازمان ملل يعني يونسكو اطلاع دهند كه مي‌خواهند از اين كنوانسيون خارج شوند براي اينكه ملل جهان بتوانند پيش‌بيني كنند كه چگونه از اموال فرهنگي و آثار تاريخي‌شان حفاظت كنند. ميراث فرهنگي متعلق به جامعه بشري است و جامعه بشري متعهد به حفظ و نگهداري آن است. بنابراين اگر در زمان جنگ طرف متخاصم آثار فرهنگي كشوري را در معرض خطر قرار دهد اين در مخاطره قرار دادن يك كشور نيست بلكه در خطر انداختن جامعه بشري است و فرهنگ جامعه بشري كه در طول تاريخ در قالب ميراث فرهنگي تجلي پيدا كرده است. اينجاست كه بحث پيچيده مي‌شود؛ يعني هيچ دولتي تا به حال اعلام نكرده كه قصد صدمه زدن به ميراث فرهنگي كشور ديگري را دارد حتي در زمان جنگ جهاني دوم هم اين قصد به زبان نمي‌آمد! يعني دولت‌هاي متخاصم اگر آثار تاريخي يكديگر را هم مورد هدف قرار مي‌دادند، آن را به زبان نمي‌آوردند يا عمدي بودن تخريب را انكار مي‌كردند. در زمان جنگ ايران و عراق هم دولت عراق مستقيما اعلام نمي‌كرد كه دارد آثار تاريخي را مي‌زند و وانمود مي‌كرد در حال جنگ است و حالا حين جنگ يك اتفاقاتي هم افتاده است. چرا؟ چون شأنيت اعلام تخريب عمدي آثار با تخريب آنها حين جنگ مثل تفاوت ميان قتل عمد و غيرعمد است. يك نفر از قبل و با نيت قبلي اگر به سراغ ميراث فرهنگي كشور ديگري برود مثل اين مي‌ماند كه يك نفر از قبل اعلام كند كه قرار است يك نفر ديگر را از ميان بردارد. حتي وحشي‌گري‌هايي كه از سوي داعش و القاعده در افغانستان، سوريه و عراق بروز كرد هم اعلام‌ شده، نبود و بعدا هم مي‌گفتند، نيروهاي خودسر اين كار را كرده‌اند يعني آنها هم حاضر نبودند زير بار ننگ اين تخريب بروند. حالا اتفاقي كه در بيانيه آقاي ترامپ افتاده است، اتفاقي است كه تاكنون در جامعه بشري سابقه نداشته است. يعني ايشان به زبان آورده كه قصد تخريب آثار ميراث فرهنگي بشري را دارد و به نظر من بهتر است كه تمام اين جملات حتما براي يونسكو و سازمان ملل فرستاده شود. امريكا جزو امضا كنندگان قرارداد حمايت از اموال فرهنگي 1954 است.

جالب است كه در تمام كشورهاي عضو لاهه، مفاد اين قرارداد به نيروهاي نظامي و در دانشكده‌هاي افسري آموزش داده مي‌شود تا بدانند وقتي به آثار تاريخي مي‌رسند، قوانين با قوانين كلي حاكم بر دولت‌هاي متخاصم متفاوت مي‌شود و مقياسش از مقياس بين دو دولت به مقياس همه ملت‌هاي جهان تسري پيدا مي‌كند.

در حال حاضر تاكيد بسياري از كساني كه نگران طرح اين موضوع از سوي رييس‌جمهور امريكا شده‌اند همين كنوانسيوني است كه به آن اشاره كرديد و اينكه چنين اقدامي در صورت وقوع جنايت جنگي محسوب مي‌شود. اما اين كنوانسيون چه الزاماتي با خودش مي‌آورد و بيان كردن رسمي عمل برخلاف آن چه تبعاتي دارد؟

اين كنوانسيون اعتباري است. آقاي ترامپ معرف جامعه فرهنگي امريكا نيست و جامعه فرهنگي امريكا هم مثل ساير جوامع فرهنگي بشري نسبت به اين موضوع حساس است. ملت اين كشور هم حتما نمي‌خواهند كه زير بار چنين ننگي بروند و از كنوانسيون 1954 خارج شوند. مخاطب ما در حال حاضر تمام اهل فرهنگ و همه فرهيختگان جهان هستند كه ببينيد يك آدمي كه در هيچ يك از وجوه ممكن رعايت اخلاق را نمي‌كند، رسما تهديد مي‌كند كه قصد صدمه زدن به آثار فرهنگي كشور ديگري را دارد. جالب است كه ما هنوز حتي وارد جنگ با امريكا هم نشده‌ايم. به نظرم براي ما خيلي مهم است كه آقاي ترامپ فكر كرده، دارد نقطه ضعف ما را مورد هدف قرار مي‌دهد. يعني معلوم است ميراث فرهنگي ما اين قدر مهم است كه آن را نقطه ضعف ما تلقي و تهديد مي‌كند اگر با من كنار نياييد، ميراث فرهنگي‌تان را مي‌زنم. اين نشان مي‌دهد كه در باطن قبول دارد كه ما يك ملت فرهنگي هستيم با ميراثي كهن. قبول دارد كه ما حافظ ميراث فرهنگي‌مان هستيم.

حالا اتفاقي كه در بيانيه آقاي ترامپ افتاده است تاكنون در جامعه بشري سابقه نداشته است. يعني ايشان به زبان آورده كه قصد تخريب آثار ميراث فرهنگي بشري را دارد و به نظر من بهتر است كه تمام اين جملات حتما براي يونسكو و سازمان ملل فرستاده شود.