حميدرضا خالدي
حدود دو هفته قبل در گفت‌وگوي دوستانه‌اي كه با يكي از كارشناسان شهرداري داشتم، به دستور شهردار براي فروش خانه‌اي ارزشمند يا حتي شايد تاريخي در اقدسيه تهران اشاره كرد. خانه‌اي كه او مدعي بود چندين شهردار در آن ساكن بوده‌اند. به دنبال اطلاع از اين خبر، ابتدا تماسي با رييس كميته تاريخي شوراي شهر و پس از آن با مديركل بافت‌هاي تاريخي شهرداري داشتم كه البته هر دو از وقوع چنين فرآيندي اظهار بي‌اطلاعي كردند. با اين وجود سماجت و پيگيري‌ها منجر به آن شد كه با درخواست حسن خليل‌آبادي، رييس كميته تاريخي شوراي شهر، اداره املاك و مستغلات شهرداري تا مشخص شدن وضعيت تاريخي ساختمان، فروش آن را متوقف كند. اين در حالي بود كه به گفته همان كارشناس گويا حتي شهرداري مشتريان پروپاقرصي را هم براي فروش اين بنا پيدا كرده بود و عنقريب بود كه اين ملك براي تامين بخشي از نيازهاي مالي شهرداري به فروش برسد.
اولين بازديد كارشناسان
با ادامه پيگيري‌هاي «اعتماد» چند روز بعد كارشناس كميته تاريخي شوراي شهر به محل اعزام شد تا ضمن بازديد از خانه ياد شده، در مورد صحت تاريخي بودن آن تحقيق كند. دكتر محمدرضا داوري، مشاور رييس كميته تاريخي شوراي شهر بعد از بازديد از اين خانه كه در خيابان باهنر (اقدسيه)، خيابان گلستان جنوبي و پلاك 16 واقع شده بود به «اعتماد» گفت: خانه بسيار زيبا و منحصر‌به‌فردي است. پر از آيينه‌كاري‌هايي است كه هوش از سر آدم مي‌برد. به نظرم شايد متعلق به دوره پهلوي اول باشد. گرچه بايد اسناد ساختمان را بررسي كرد ولي در هر صورت و در نگاه اول به نظر مي‌رسد اين خانه مي‌تواند جزو خانه‌هاي ارزشمند تهران باشد كه بايد حفظ شود.
اما تلاش خبرنگار «اعتماد» براي بازديد از اين خانه به نتيجه نرسيد، چراكه بعد از گذشتن از سد گيت نگهباني كوچه يا خيابان گلستان جنوبي اجازه ورود به خانه داده نشد. با اين حال عكس‌هايي كه از اين بناي تاريخي از سوي كميته تاريخي شوراي شهر براي ما ارسال شد، خانه‌اي زيبا را نشان مي‌داد، دنيايي از رنگ و اعجاز معماري بود. گرچه بيرون خانه، نشاني از قدمت آن نمي‌داد و بنايي بود مانند همه بناهاي جديد منطقه !
خليل‌آبادي با اينكه چندان موافق فروش چنين خانه‌هاي ارزشمندي نيست، مي‌گويد: اين اصلا رسم خوبي نيست كه بخواهيم املاك تاريخي يا ارزشمند شهر را به بهانه تامين حقوق پرسنل يا پركردن چاله چوله‌هاي مالي شهرداري بفروشيم، ولي از سويي واقعيت اين است كه شهرداري به شدت با مشكل كمبود بودجه و منابع مالي همراه است و به نظر مي‌رسد چاره‌اي جز تامين اين كسري‌ها از روش‌هايي مثل همين فروش املاك ندارد!
او در مورد اينكه آيا اين خانه، محل اسكان شهرداران پيشين تهران بوده يا خير نيز مي‌گويد: تا جايي كه ما بررسي كرديم فقط در برهه‌اي گويا چند ماهي الويري - در زمان شهرداري‌اش- در آن ساكن بوده است. البته برخي روايت‌ها نيز اين مساله را تكذيب مي‌كنند و مي‌گويند قرار بوده آنجا برود ولي نرفته است. در حقيقت گويا اين خانه محلي براي اسكان ميهمانان شهرداري بوده است.
ابوالفتح شادمهري، مديركل بافت تاريخي شهرداري تهران اما از همان ابتدا اعلام كرد كه بعيد است اين خانه، خانه‌اي تاريخي يا ارزشمند باشد، چراكه در اين صورت حتما نام آن در ليست خانه‌هاي ارزشمند و تاريخي شهرداري قرار مي‌گرفت. با وجود اين اظهارنظر قطعي در اين مورد به بررسي اسناد خانه منوط شد، اما در نهايت او باز هم اعلام كرد كه بر اساس اسناد موجود در شهرداري، خانه مزبور نه تنها حايز شاخصه خانه‌هاي تاريخي نيست كه حتي در زمره خانه‌هاي ارزشمند نيز قرار نمي‌گيرد. او همان زمان به «اعتماد» گفت: معتقدم كه اين خانه جزو خانه‌هاي تاريخي يا ارزشمند تهران نيست، چراكه پروانه ساخت آن متعلق به سال 1354 است. بنابراين نمي‌تواند صرف داشتن آيينه‌كاري، در زمره بناهاي ارزشمند باشد، چراكه ما الان خانه‌هايي در تهران داريم كه از لحاظ معماري و هنري و آيينه‌كاري ده‌ها برابر زيباتر از اين خانه هستند، اما از سوي ميراث فرهنگي جزو خانه‌هاي تاريخي يا ارزشمند قرار نگرفته‌اند.
با وجود اين او قول داد تا موضوع را از طريق ميراث فرهنگي پيگيري و نتيجه نهايي را اعلام كند.
آغاز يك جنجال
هنوز منتظر دريافت گزارش نهايي شهرداري در مورد ارزشمند بودن خانه اقدسيه بوديم كه به يكباره روز چهارشنبه خبرگزاري فارس، خبر فوق را با عنوان «حناچي دستور فروش خانه تاريخي شهرداران را داد» منتشر كرد. خبري كه با انعكاس فراواني از سوي رسانه‌ها و افكار عمومي همراه بود. همين مساله باعث شد تا ديروز با هماهنگي انجام شده از سوي شهرداري، مديركل بافت‌هاي تاريخي شهرداري، حجت نظري يكي از اعضاي شوراي شهر و احمدي مدير ميراث فرهنگي تهران به همراه خبرنگاران بازديدي از اين خانه داشته باشند.
غلامحسين محمدي، مشاور شهردار تهران و مديركل روابط عمومي شهرداري در اين بازديد و در پاسخ به اين سوال كه چرا مي‌خواهيد اين خانه را بفروشيد تا جاي آن برج ساخته شود؟ گفت: نمي‌گذاريم تخريبش كنند. نگاه ما اين است كه اين ملك به بساز و بفروش داده نشود. در ثاني آن كسي كه بايد مجوز ساخت برايش صادر كند ما هستيم و ما مجوز ساخت و ساز نمي‌دهيم.
معمولا در چنين مواردي، خانه‌هاي ارزشمند به پاتوق‌هاي فرهنگي بدل مي‌شوند. بنابراين انتظار مي‌رفت كه اين خانه نيز با توجه به سبك معماري ويژه آن به چنين مكاني فرهنگي بدل شود. با اين حال محمدي در اين زمينه معتقد است: هر كار و سرمايه‌گذاري بايد يك نقشه صلاح و صرفه و هزينه فايده به همراه داشته باشد. نمي‌شود بدون هيچ نقشه و بدون هيچ بررسي كارشناسي صرفا يك جايي را خانه تاريخي كرد. امثال اين خانه‌ها كم نداريم. شهرداري به چه دليلي بايد دانه دانه اينها را خريداري كرده و احيا كند؟ بايد دلايل اينها مشخص شود. بايد معلوم شود كه چرا ما بايد روي اينها كار كنيم.
او در اين‌باره گفت: ما كه هنوز خانه را واگذار نكرده‌ايم. شايد شخصي كه خانه را خريد آن را به يك پاتوق تبديل كند!
اما به نظر مي‌رسد ديدگاه اعضاي كميسيون فرهنگي و اجتماعي شوراي شهر متفاوت از اين نگاه شهرداري باشد. حجت نظري، عضو كميسيون فرهنگي و اجتماعي شوراي شهر تهران تاكيد مي‌كند كه شهرداري مي‌تواند عمارت اقدسيه را به عنوان مقصد گردشگري در شمال تهران حفظ كند.
او با بيان اينكه هنوز اطلاعات دقيقي در مورد اينكه اين خانه توسط چه معماري ساخته شده، در دسترس نيست، گفت: بين كارشناساني كه امروز با ما در اين بازديد حضور داشتند در مورد اينكه اين ملك واجد شاخص‌هاي ثبت ملي است يا نه اختلاف‌نظر وجود دارد، چراكه برخي‌ها معتقدند كه اين ملك بايد ثبت شود و برخي ديگر مي‌گويند كه املاك مهم‌تر از اين ملك در تهران وجود دارد. اما من به عنوان كسي كه از خانه‌هاي زيادي بازديد كرده‌ام، مي‌توانم بگويم كه اين خانه از لحاظ آيينه‌كاري و گچبري‌ها بسيار خاص و منحصربه‌فرد است. به عبارتي، غير از كاخ‌هاي سلطنتي، كمتر خانه‌اي را مي‌توان در اين شهر پيدا كرد كه چنين آيينه‌كاري‌هاي خاصي داشته و قابل مقايسه با كاخ‌هاي سلطنتي باشد.
عضو كميسيون فرهنگي و اجتماعي شوراي شهر تهران در واكنش به سخنان شهرداري مبني بر اينكه درآمد حاصل از فروش اين ملك صرف تكميل دو پروژه فرهنگي ديگر خواهد شد، گفت: براي ساخت هر پروژه‌اي رديف بودجه‌اي مشخص در نظر گرفته مي‌شود. بنابراين نمي‌توانيم تكميل يا ساخت يك پروژه را منوط به فروش يك ملك ديگر كنيم. در اين مورد هم شهرداري مي‌تواند از املاكي كه واجد ارزش نيستند، منابع را تامين كند.
نگاه ميراثي
احمدي، مدير كل ميراث فرهنگي تهران هم به عنوان متولي تشخيص ميراثي بودن اين خانه جزو افرادي است كه آن را فاقد ارزش تاريخي يا بناي تاريخي بودن دانسته و گفت: هر اثري براي ثبت شدن بايد حداقل يكي از سه شرط تاريخي بودن يا داشتن ويژگي منحصربه‌فرد معماري يا تاثير‌گذاري كه در تاريخ داشته را دارا باشد. اما اين خانه نه با ارزش قلمداد شده و نه در بافت تاريخي شهر قرار گرفته است.
او در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه آيا اگر خانه ثبت ملي شود خريد و فروش آن منتفي است؟ گفت: ثبت ملي منافاتي با فروش اثر ندارد و اگر ثبت شده بود صرفا در حوزه تخريب و نوسازي مي‌شد اقدامات قانوني براي جلوگيري از تخريب انجام داد. احمدي با ذكر اينكه برخلاف تصور عامه، آيينه‌كاري دليلي براي فاخر بودن يك بنا نيست، گفت: اين همه بنا داريم كه آيينه‌كاري دارد اما هيچ يك ثبت تاريخي نشده است يا حتي مساجدي كه آيينه‌كاري شده‌اند، اما ثبت ملي نيستند.
اين متخصص حوزه ميراث فرهنگي در عين حال همه چيز را منوط به بررسي‌هاي بيشتر مي‌داند و تاكيد مي‌كند: معماري اينجا خاص است، اما كمي زود است براي اينكه بگوييم اين معماري منحصربه‌فرد است يا خير چون مثلا معماري خانه تيمور تاش هم همين شكلي است. احمدي اما راهكار ديگري را نيز در مورد اين خانه پيشنهاد مي‌دهد. او با ذكر اينكه ما حاضريم اين ساختمان را در شوراي ثبت مطرح كرده و درباره آن بررسي‌هاي لازم را انجام دهيم، مي‌گويد: اما نظر شخص من اين است كه اين خانه هيچ چيزي كه بايد ثبت شود را ندارد، چراكه زيبايي‌شناسي معيار ثبت شدن نيست. معيار ثبت ملي داشتن يكي از سه ويژگي است كه قبلا اشاره شد.
يك اشتباه استراتژيك
اين جنجال رسانه‌اي و اختلاف‌نظر‌ها در حالي مطرح مي‌شود كه چندي قبل محمد سالاري، رييس كميسيون شهرسازي و معماري شوراي شهر تهران، اشتباه استراتژيك شهرداري‌ها را نگاه به شهرسازي با رويكرد كسب درآمد عنوان كرده و گفته بود: اين نگاه دليل بخش عمده مشكلات شهرهاي كشور و شهر تهران است در همين راستا رويكرد صرف درجاسازي در محلات داراي بافت فرسوده آن هم بدون بازآفريني كامل و عدم بازگشايي معابر و تجميع پلاك‌ها و ايجاد سرانه‌هاي خدماتي لازم، موجب افزايش جمعيت‌پذيري مي‌شود و عملا احيا و بازآفريني بافت فرسوده اتفاق نمي‌افتد. او تاكيد كرده بود: متاسفانه شهرداري‌ها با نگاه درآمدزايي و بدون توجه به تبعات بارگذاري‌هاي صرف، بدون رعايت اصول شهرسازي و معماري كيفيت زندگي را در طول سال‌هاي گذشته به شدت كاهش داده‌اند. در شهرسازي امروز دنيا، شهرسازي بايد مبتني بر مشاركت باشد و ديگر با نگاه از بالا به پايين و دستوري و بي‌توجهي به مقتضيات محلات نمي‌توان كاري از پيش برد.
روز پنجشنبه گذشته روزنامه اعتماد در پي بحث‌هايي كه درباره عمارت اقدسيه مطرح شده بود و آن را خانه‌اي تاريخي توصيف كرده بودند گزارشي نوشت. اينك و با توجه به اظهارنظرهاي جديد در اين باره گزارش حاضر از نظرتان مي‌گذرد.