مردم براي ورود به آزادراه تهران- شمال كيلومتري صف بستند
حاشيه‌هاي آزادراه 10هزار ميلياردي
گروه اقتصادي
ساعاتي پس از قول شفاهي رييس‌جمهور براي افتتاح آزادراه تهران- شمال كه به گفته رييس شركت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل و نقل موجب غافلگيري مسوولان وزارت راه و شهرسازي نيز شد سرانجام طلسمي 23 ساله شكست و نخستين ترددها هرچند به شكل آزمايشي روز گذشته (چهارشنبه) از قطعه نخست آزادراه تهران- شمال انجام شد و به رانندگان خودروهايي كه از ساعت‌ها قبل براي ورود به اين آزادراه لحظه شماري مي‌كردند و صف بسته بودند؛ اجازه عبور داده شد. قطعه يك آزادراه تهران شمال قرار است نيمه اسفندماه به‌طور كامل بازگشايي شود. اما چند ابهام بزرگ بر سر چگونگي پيشبرد طرح و افتتاح آن وجود دارد.
يكي از اصلي‌ترين مسائلي كه در سال‌هاي گذشته مطرح بوده بحث هزينه ساخت بسيار بالاي آزادراه تهران- شمال است. بر اساس صحبت‌هاي رييس‌جمهور و تاييد وزير راه و شهرسازي براي قطعه نخست اين آزاد راه حدودا 10 هزار ميليارد تومان اعتبار مصرف شده است. اين يعني تقريبا ساخت هر يك كيلومتر آن، 300 ميليارد تومان هزينه داشته است.صرف‌نظر از ميزان به صرفه بودن يا نبودن ساخت اين آزادراه تاريخي، سوال اساسي نحوه بازگشت اين سرمايه‌گذاري است. با توجه به اينكه نرخ عوارض، يكي از اصلي‌ترين راه‌هاي بازگشت سرمايه آزادراه‌ها به شمار مي‌رود، اين شايعه وجود داشت كه نرخ عوارض قطعه يك بسيار بالا و حتي بيشتر از 50 هزار تومان است، موضوعي كه هرچند تاييد نشد اما نرخ‌هاي اعلام شده نيز چندان با آن فاصله ندارد.خادمي، مديرعامل شركت ساخت در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه نرخ عوارضي اين آزادراه چقدر است؟ گفت: عوارضي تا افتتاح رسمي گرفته نمي‌شود اما نرخ آن شناور و كمتر از 50 هزار تومان برآورد شده است البته هنوز عدد قطعي آن تعيين نشده است.خدايار خاشع دبير انجمن شركت‌هاي سرمايه‌گذار در آزادراه‌ها اما در اين زمينه مي‌گويد: «مبلغ 42 هزار تومان براي عوارض اين آزادراه مشخص شده است؛ اما اين رقم فقط 20 درصد ارقامي را پوشش مي‌دهد كه براي احداث آزادراه هزينه شده است. 50 درصد هزينه‌ها نيز توسط دولت تامين شده و 30 درصد نيز غير از درآمد ناشي از عوارض تامين مي‌شود. طبق گفته‌هاي وزير راه و شهرسازي براي اين آزادراه 10 هزار ميليارد تومان هزينه شده است يعني به ازاي هر كيلومتر بيش از 300 ميليارد تومان هزينه شده است. طبيعتا براي چنين آزادراه گراني عوارض 42 هزار توماني مبلغ زيادي نيست.»
او در خصوص مزيت‌هاي اين آزادراه هم گفته: «اگر توجه كنيد جايگزيني اين آزادراه به جاي راه قبلي منجر به صرفه جويي 7 ليتر بنزين مي‌شود و اگر سوخت را با نرخ 3 هزار تومان محاسبه كنيم، نزديك به 20 تومان صرفه جويي در هزينه سوخت مي‌شود. همچنين آزاد راه امنيت و زمان كمتري نيز براي سير مسير براي مردم به وجود آورده است.»
عوارض 42 هزار توماني در حالي براي اين آزادراه در نظر گرفته شده كه تا پيش از آن گران‌ترين آزادراه‌ها براي خودروهاي سواري نرخي در مرز 20 هزار تومان داشتند و از اين رو با آغاز به كار رسمي، يكي از پاشنه آشيل‌هاي احتمالي اين آزادراه نرخ بالاي عوارض خواهد بود.
از سوي ديگر، آنچه كه در دستور افتتاح قرار دارد تنها قطعه نخست است و هنوز زمان دقيقي براي افتتاح قطعات دوم و سوم ارايه نشده است. نياز به سرمايه‌گذاري‌هاي كلان، پيچيدگي‌هاي مهندسي و زمان بر بودن پيشروي دغدغه‌هايي هستند كه پيشروي سازندگان اين آزادراه قرار دارد و نگراني ديگر نحوه مديريت بار ترافيكي آزادراه تا زمان افتتاح نهايي خواهد بود. از طرف ديگر، ريزش ترافيك قطعه نخست به جاده باريك چالوس كه ظرفيت بالايي ندارد مي‌تواند در ايام پيك سال به ترافيكي سنگين منجر شود و بايد ديد آيا شركت ساخت براي اين نگراني راهكاري انديشيده يا داستان‌هاي تاريخي قطعه نخست حتي پس از افتتاح نيز ادامه خواهد يافت.مطالعات ابتدايي ساخت آزادراه تهران- شمال كه از نظر طول زمان عمراني كار و بار‌هزينه و پيچيدگي‌هاي طرح تاريخي‌ترين پروژه راه‌سازي كشور به شمار مي‌رود به اواسط دهه 50 باز مي‌گردد، اما كلنگ‌زني اوليه اين آزادراه در سال‌هاي پس از انقلاب و در دولت سازندگي انجام شد. بر اساس قراردادي ميان دولت وقت و بنياد مستضعفان انقلاب اسلامي، بنياد به عنوان پيمانكار اين پروژه انتخاب و بنا شد با آورده‌هايي كه دو طرف به طرح تزريق خواهند كرد اين طرح به بهره‌برداري برسد.در سال‌هاي بعد بنياد پيمانكاران چيني را نيز به طرح اضافه كرد اما در عمل به دليل نبود هماهنگي ميان وزارت راه و شهرسازي و بنياد، كار براي سال‌هايي طولاني هيچ پيشرفت قابل توجهي را به ثبت نرساند. در دولت محمود احمدي‌نژاد، قطعه چهارم اين آزادراه به بهره‌برداري رسيد، قطعه‌اي كه از نظر جغرافيايي و دشواري‌هاي عمراني هيچ شباهتي به ديگر قطعات نداشت و البته افتتاح آن نيز گره قابل توجهي از كار در قطعات باقي مانده باز نكرد.با آغاز به كار دولت يازدهم، رييس بنياد مستضعفان نيز تغيير كرد و بر اساس توافقات جديدي كه ميان عباس آخوندي- وزير وقت راه و شهرسازي و محمد سعيدي‌كيا- رييس وقت بنياد مستضعفان- صورت گرفت، بنا شد قطعه نخست آزادراه با سرعت بيشتري ساخته شود و كار روي دو قطعه باقي مانده نيز آغاز شود. با اين توافق سرعت كار بسيار بالا رفت تا جايي كه دوطرف اميدوار شدند كار مدتي بسيار كوتاه تمام شود. در ابتدا اعلام شد در نوروز 96، قطعه نخست به بهره‌برداري مي‌رسد و مي‌توان اميدوار بود تا سال 1400 تمام آزادراه به افتتاح برسد اما با مشخص شدن محدوديت‌ها و دشواري‌ها، عقب‌نشيني از برنامه‌هاي ابتدايي آغاز شد. در تاخير ابتدايي از نوروز 97 به عنوان تاريخ احتمالي افتتاح ياد شد و پس از آن، تابستان همان سال، نوروز 98، تابستان 98 و سرانجام دهه فجر امسال به عنوان تاريخ‌هاي احتمالي افتتاح مطرح شدند. در شرايطي كه به نظر مي‌رسيد باز هم تاخير در افتتاح اين آزادراه تكرار خواهد شد و شركت ساخت از افتتاح قطعه نخست در اوايل اسفند سخن مي‌گفت، حسن روحاني رييس‌جمهوري در سخنراني خود در مراسم 22 بهمن دستور داد كه تردد آزمايشي از آزادراه در 23 بهمن آغاز شود و در مدتي كوتاه كار افتتاح نهايي اين قطعه نيز در دستور كار باشد.
غافلگيري از دستور رييس‌جمهور
با دستور روحاني و هماهنگي انجام شده، روز گذشته تردد آزمايشي از قطعه نخست آزادراه تهران- شمال آغاز شد، ترددي كه در روزهاي آينده ادامه خواهد داشت و در مدتي كوتاه به بهره‌برداري نهايي كار منجر خواهد شد. خير‌الله خادمي- رييس شركت ساخت و توسعه زيربناهاي
حمل و نقل كشور- در حاشيه آغاز ترددها در اين قطعه گفت: به‌رغم اينكه با اعلام افتتاح آزمايشي اين آزادراه از سوي رييس جمهور غافلگير شديم اما از همان ساعت اعلام آقاي روحاني، همكاران ما براي آماده‌سازي مسير و انجام ترددها اقدام كردند و پليس هم از مسير عبور و آمادگي اين مسير را براي تردد مردم تاييد كرد. با دستور رييس‌جمهوري بهره‌برداري آزمايشي از اين آزادراه به مدت دو ساعت انجام شد و امروز (پنج‌شنبه) نيز آزادراه براي دو ساعت آماده تردد آزمايشي خواهد بود. با تردد آزمايشي از اين مسير، موارد بررسي و نسبت به رفع آن اقدام مي‌كنيم همچنين آزادراه براي افتتاح رسمي آماده مي‌شود.معاون وزير راه و شهرسازي افزود: عمليات اجرايي منطقه يك آزادراه تهران- شمال مدت‌هاست به اتمام رسيده و آنچه در حال انجام بود در ارتباط با ارتقاي سطح ايمني پروژه صورت مي‌پذيرفت. اين عبور آزمايشي هم در همين راستا و جهت تست مسير، تجهيزات و موارد ايمني است و بهره‌برداري رسمي با حضور رييس‌جمهور در اسفندماه خواهد بود. بايد اين مساله را در نظر داشته باشيد كه ۸۰ درصد كار در منطقه يك آزادراه تهران- شمال از ابتداي سال ۱۳۹۴ تاكنون انجام شده؛ يعني هر سال تقريبا به اندازه ۱۹ سال گذشته كار شده است.
صف عجيب مردمي
طولاني شدن روند افتتاح اين آزادراه، باعث شد آغاز به كار آن به يك طلسم تبديل شود و از اين رو وقتي اعلام شد كه تردد آزمايشي از 23 بهمن آغاز خواهد شد، از نخستين ساعات روز تعدادي از خودروهاي شخصي در ورودي آزادراه حاضر شدند تا نخستين افرادي باشند كه موفق به تردد از اين راه مي‌شوند. رانندگان اين خودروها به خبرنگاران اعلام كردند كه دليل حضورشان در ورودي اين بوده كه قصد داشته‌اند نخستين افرادي باشند كه از اين راه عبور مي‌كنند.
با توجه به تعطيلات نوروز 99، به نظر مي‌رسد كه قطعه يك آزادراه تهران- شمال روزهاي ابتدايي بهره‌برداري خود را با حاشيه‌هاي زيادي آغاز كند؛ حاشيه‌هايي كه ممكن است به بروز مشكلاتي در جابه‌جايي سيل مسافراني كه به سمت شمال ايران مي‌روند منجر شود.