مسكو و آنكارا همچنان از حل اختلافات در سوريه بازمانده‌اند
دورنماي مبهم جنگ در ادلب
شهاب شهسواري
تركيه و روسيه همچنان بر سر شرايط آتش‌بس در ادلب سوريه با يكديگر چانه مي‌زنند و همزمان درگيري‌ها در اين استان شمال غربي سوريه ادامه دارد. آنكارا و مسكو همزمان با ادامه رايزني‌ها در قالب اعزام هيات‌هاي بلندپايه به پايتخت‌هاي يكديگر در اظهارنظرهاي عمومي بر پافشاري بر مواضع خود براي ادامه نبرد در ادلب سخن مي‌گويند. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه ديروز اعلام كرد كه پيشنهاد او براي برگزاري يك نشست چهارجانبه ميان تركيه، روسيه، آلمان و فرانسه براي بررسي مساله ادلب در طول هفته آينده هنوز مورد توافق طرفين قرار نگرفته است. در شرايطي كه كاهش تنش در ادلب، بخشي از توافق سه جانبه ايران، تركيه و روسيه بود، تركيه تلاش مي‌كند تا يك سازوكار جديد براي حل اختلافات در ادلب از طريق وساطت قدرت‌هاي اروپايي ايجاد كند. از سوي ديگر مقام‌هاي روسيه، هياتي را به آنكارا اعزام كرده‌اند تا در مورد آينده ادلب با مقام‌هاي تركيه مشورت كنند. در عين حال، وزير خارجه روسيه هر گونه مذاكره و سازش با گروه‌هاي وابسته به القاعده در استان ادلب را رد كرده و بر ادامه عمليات ارتش سوريه با حمايت مسكو براي پاك‌سازي استان ادلب از گروه‌هاي تروريستي تاكيد كرده است. رسانه‌هاي دولتي سوريه از پيشرفت ارتش در جبهه جنوب ادلب خبر داده‌اند و همزمان رسانه‌هاي تركيه و گروه موسوم به «ديدبان حقوق بشر سوريه» مستقر در لندن ادعا كرده كه نيروهاي تحت حمايت تركيه، نيروهاي سوريه را در جبهه شرق ادلب به عقب رانده‌اند.
كنار گذاشتن توافقات پيشين
روسيه و سوريه، تركيه را تاكنون به عدم رعايت تعهداتش بر اساس توافق سوچي و ناتواني در جدا كردن گروه‌هاي تروريستي از مخالفان دولت سوريه متهم كرده‌اند. سرگي لاورف، وزير خارجه سوريه و ديميتري پسكف، سخنگوي رييس‌جمهور روسيه روز دوشنبه تاكيد كردند كه روسيه قصد ندارد با گروه‌هاي تروريستي و گروه‌هاي وابسته به القاعده در سوريه مذاكره كند. تركيه پيش از اين از مرگ توافق‌هاي سوچي و آستانه خبر داده بود. اين در حالي است كه روند آستانه در طول 3 سال گذشته توانسته بود به شكل گسترده‌اي كاهش تنش و آتش‌بس را در مناطق مختلف سوريه حفظ كند. اما تركيه در ماه‌هاي گذشته به ويژه بعد از اعلام عقب‌نشيني امريكا از خاك سوريه و چراغ سبز دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا به رجب طيب اردوغان براي انجام عمليات نظامي در سوريه بيش از پيش به يكجانبه‌گرايي در سوريه روي آورده و مذاكرات چندجانبه پيشين كه به راهكارهايي مسالمت‌آميز براي كاهش تنش در سوريه منتهي شده بود را كنار گذاشته است. پنجمين نشست سران ايران، روسيه و تركيه شهريور ماه سال جاري در آنكارا برگزار شد اما از آن زمان تاكنون جلسه بعدي به ميزباني تهران به تعويق افتاده و مشخص نيست كه چه زماني روساي جمهور ايران، روسيه و تركيه بار ديگر براي پيگيري روند آستانه با يكديگر گفت‌وگو كنند. برخي تحليل‌گران معتقدند كه آنكارا با توجه به نزديكي تهران به دمشق و احتمال همراهي تهران با مسكو در مذاكرات سه‌جانبه از شركت در روند آستانه اجتناب و تلاش مي‌كند تا روند جايگزيني با حضور كشورهايي ايجاد كند كه نسبت به دولت بشار اسد در سوريه موضع مخالف دارند تا از اين طريق، جبهه متحدي عليه ولاديمير پوتين به عنوان اصلي‌ترين حامي دولت اسد تشكيل دهد.
بزرگراه‌هاي كليدي ادلب
ارتش سوريه بعد از آزادسازي كامل بزرگراه شمالي- جنوبي M5 كه حلب، مركز اقتصادي سوريه را از طريق استان ادلب به حما، حمص و دمشق متصل مي‌كند حالا در مركز استان ادلب براي تسلط كامل بر بزرگراه M4 تلاش مي‌كنند، بزرگراهي كه حلب را به لاذقيه و سواحل مديترانه وصل مي‌كند. رسانه‌هاي رسمي سوريه از پيشروي بيشتر ارتش اين كشور براي تسلط بر اين بزرگراه كه مدت‌هاست تحت تسلط گروه‌هاي مسلح مخالف دولت قرار دارد، خبر مي‌دهند. در مقابل رسانه‌هاي دولتي تركيه از مقاومت شديد گروه‌هاي مسلح تحت حمايت اين كشور در خاك سوريه با پشتيباني ارتش تركيه خبر مي‌دهند. به نوشته رسانه‌هاي تركيه، نيروهاي مسلح ارتش ملي سوريه(از گروه‌هاي شبه‌نظامي تحت حمايت آنكارا) بعد از عقب‌نشيني از روستاي نيرب در حاشيه بزرگراه حلب لاذقيه(M4) بار ديگر توانسته‌اند در نبردي سخت اين روستا را از ارتش باز پس بگيرند تا جلوي پيشروي ارتش به سمت لاذقيه را سد كنند. يوسف حمود، سخنگوي گروه ارتش ملي سوريه به رويترز گفته است:«با كمك دوستان تركيه‌اي‌مان كنترل روستاي كليدي نيرب را كه دروازه رسيدن به شهر سراقب(محل تقاطع بزرگراه‌هاي M4 و M5) است به دست گرفتيم.» سخنگوي گروه ارتش ملي سوريه در واكنش به اظهارات مقام‌هاي روسيه كه اقدامات ارتش سوريه را مبارزه با تروريسم معرفي مي‌كنند، گفته است:«ما در اين عمليات با بيرون انداختن تروريست‌هاي شبه‌نظامي روسيه، توانستيم شهر نيرب را بازپس بگيريم.» يك مقام آگاه تركيه هم به خبرگزاري رويترز گفته است كه هدف بعدي گروه‌هاي تحت حمايت اين كشور، بازپس گرفتن و تسلط بر شهر سراقب است. به گفته اين مقام با توجه به آسيب‌هايي كه ارتش سوريه از نبرد در نيرب ديده است، احتمال پيشروي گروه‌هاي شبه‌نظامي تحت حمايت تركيه به سوي سراقب و بازپس‌گيري اين شهر كليدي در تقاطع دو بزرگراه اصلي منطقه وجود دارد. بر اساس گزارش‌هايي كه تاكنون منتشر شده است 16 نظامي ارتش تركيه در طول يك ماه گذشته در درگيري با ارتش سوريه در استان ادلب جان باخته‌اند.
تلاش براي برگزاري ديدار چهار جانبه
دولت تركيه همچنان پيگير برگزاري يك نشست چهارجانبه ميان تركيه، روسيه، فرانسه و آلمان براي بررسي مسائل جاري در سوريه است. اين پيشنهاد اولين بار در گفت‌وگوي تلفني رييس‌جمهور تركيه با سران فرانسه و آلمان مطرح شد و بعد از آن بلافاصله در گفت‌وگوي تلفني با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در اختيار او نيز قرار گرفت. به گفته اردوغان هنوز طرفين براي برگزاري اين نشست به توافق نرسيده‌اند. اردوغان وعده داده است كه تا عقب‌نشيني كامل ارتش سوريه از استان ادلب به جنگ در خاك سوريه ادامه دهد. قرار است امروز يك هيات عاليرتبه از سوريه به آنكارا سفر كنند تا با مقام‌هاي تركيه در مورد وضعيت ادلب گفت‌وگو كنند. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه روز سه‌شنبه در جمع خبرنگاران گفت:«ما تلاش مي‌كنيم كه از طريق گفت‌وگوهايي در عالي‌ترين سطح با روسيه مسير پيش روي خود را مشخص كنيم.» به گفته اردوغان اين احتمال وجود دارد كه او پنجشنبه هفته آينده به جاي برگزاري نشست چهارجانبه به صورت دوجانبه با همتاي روس خودش، ولاديمير پوتين ديدار كند.
موضع مبهم تركيه در مورد گروه‌هاي تروريستي
به گفته سرگي لاورف، وزير خارجه روسيه رسيدن به يك توافق با گروه‌هاي وابسته به القاعده در سوريه براي مسكو كاملا غيرقابل قبول است. مقام‌هاي روسيه همچنين بار ديگر نسبت به ناتواني تركيه در اجراي تعهداتش در استان ادلب براي جدا كردن گروه‌هاي مخالف دولت از گروه‌هاي تروريستي شناسنامه‌دار انتقاد كرده‌اند. به نوشته الجزيره، ارتش سوريه در صورت ادامه پيشروي براي بازپس گرفتن تسلط بر بزرگراه M4 بايد شهرهاي اريحا و جسر الشغور را در استان ادلب تصرف كند، شهرهايي كه به نوشته اين رسانه قطري، مقاومت شديدي در برابر ارتش سوريه خواهند كرد. به نوشته الجزيره، شهر جسر الشغور تحت تسلط گروهي با عنوان «حزب اسلامي تركستان» است كه از متحدان گروه تروريستي هيات تحرير شام، وابسته به القاعده محسوب مي‌شود. اين رسانه تاكيد مي‌كند كه غالب افراد مسلح گروه «حزب اسلامي تركستان» از جنگجويان افراطي قوم اويغور و اهل چين هستند. مشخص نيست آيا دولت تركيه قصد دارد از شبه‌نظاميان خارجي و گروه‌هاي وابسته به گروه تروريستي هيات تحرير شام در ادلب حمايت كند يا نه. جيمز جفري، نماينده ويژه وزارت خارجه امريكا در امور سوريه كه ماه گذشته همزمان با افزايش تنش‌ها در ادلب به آنكارا سفر كرده بود به تازگي نشانه‌هايي مبني بر تغيير رويكرد امريكا به گروه‌هايي وابسته به القاعده در سوريه نشان داده است. به گفته اين ديپلمات امريكايي، گروه‌هايي مانند هيات تحرير شام «به تازگي تهديد چنداني نسبت به امنيت بين‌المللي» نشان نداده‌اند و خودشان ادعا مي‌كنند «گروه‌هاي ميهن‌پرستي هستند كه عليه اسد مي‌جنگند.» رسانه‌هاي روسي اين اظهارنظر امريكا را نشانه‌اي بر تغيير سياست امريكا و آمادگي امريكا براي حمايت از گروه‌هاي تروريستي وابسته به القاعده در سوريه تعبير كرده‌اند.