كرونا، فرصتي براي دوركاري
روانشناسان معتقدند كه هر حادثه و رخدادي هرچقدر هم كه بد و تلخ باشد، حتما نكات مثبت و آموزنده‌اي و حتي دستاوردهايي هم دارد. مصداق اين مساله، موضوع دوركاري است. لزوم توجه به «دوركاري» سال‌هاست كه دركشور ما مطرح بوده ولي هيچگاه عملي نشده است. اوج طرح اين مساله به اواخر دهه 80 برمي‌گردد كه دولت وقت تلاش كرد تا دوركاري را در كشور رواج دهد. در آن سال‌ها معاون توسعه مديريت و سرمايه انساني رييس‌جمهوروقت در تشريح ضرورت دوركاري در كشور گفته بود: «افزايش حقوق كارمندان دوركار يكي از امتيازاتي است كه دولت براي گسترش دوركاري در نظر گرفته است. يكي از الزامات اصلاح نظام اداري، الكترونيكي كردن كارها است كه از سال‌ها پيش با طرح مساله، فرهنگ سازي و آموزش آغاز شده و از جمله روش‌هاي آن دوركاري است. براي دوركاري، زيرساخت، باور و اعتقاد مديران و نيز پذيرش كاركنان مورد نياز است. كوچك كردن حجم دولت و واگذاري فعاليت‌هاي دولتي به بخش خصوصي از ديگر راهكارهاي اين امر است و ما در بخش كوچك كردن دولت برمبناي برنامه بايد 5 درصد از نيروي انساني را كاهش مي‌داديم كه به رقم 10 درصد كاهش رسيديم». امروز اما به واسطه شيوع كرونا، بسياري از كشورهاي پيشرفته نيز دست به دامان دوركاري شده‌اند. ژاپن يكي از همين كشورهاست كه نخست وزير آن ديروز از شركت‌هاي اين كشور خواست تا در تلاش براي جلوگيري از شيوع بيشتر ويروس كرونا، به كارمندان خود پيشنهاد دوركاري بدهند. اما به نظر مي‌رسد دوركاري در كل جهان نيز طرفداران بسياري را داشته باشد. طي مطالعه‌اي كه در سال ۱۹۹۹ در ارتباط با گروهي از كاركنان راه دور انجام شد مشخص شد كه ۴۷ درصد از آنها افزايش بهره‌وري,۴۲ درصد آنان عدم تغيير در بهره‌وري و ۱۰ درصد آنان كاهش در بهره‌وري كاري خود را تجربه كرده‌اند (روزنامه شرق شماره167). همچنين در پژوهش ديگري ۳۱درصد بر بهره‌وري بيشتر، ۵۶ درصد به عدم تغيير در بهره‌وري و ۶ درصد به كاهش بهره‌وري كاري خود معتقد بوده‌اند. دوركاري اما در برخي از كشورها واقعا عملياتي شده و بخش قابل توجهي از نيروهاي كار اين كشورها از طريق دوركاري فعاليت مي‌كنند. امريكا يكي از همين كشورهاست كه براساس آمار منتشر شده، در سال 2001 تعداد 8/25 ميليون امريكايي به دور كاري مشغول بودند كه اين رقم تا پايان سال 2004 به 9/28 ميليون نفر رسيده است.
دوركاري در ايران
در ايران نيز تحقيقات زيادي در مورد شيوه و امكان عملياتي شدن دور كاري انجام شده است. به عنوان مثال بر اساس اعلام سازمان نوسازي معاونت سرمايه انساني رييس‌جمهور مشاغل وابسته به مطالعات و تحقيقات نظري، مشاغل زيرمجموعه حوزه كامپيوتر مثل برنامه نويسي، طراحي صفحات وب، طراحي گرافيكي، انيميشن‌سازي، مترجمي، نويسندگي، فروش و بازاريابي، مشاوره، حسابداري، تدريس (از طريق ويدئو كنفرانس) از جمله مشاغلي هستند كه مي‌توانند از طريق دوركاري انجام شوند. در روزهاي اخير و با شدت گرفتن انتشار ويروس كرونا در كشورخودمان هم برخي از سازمان‌ها مانند شهرداري تهران و مخابرات به دوركاري روآورده بودند و هر روز برتعداد اين سازمان‌ها و ارگان‌ها افزوده مي‌شود. اين وضعيت چنان فراگير شده كه حتي دامنه آن به روزنامه‌ها نيز كشيده شده است. ايسنا، شرق، همشهري، تجارت‌نيوز و... از جمله رسانه‌هايي هستند كه در ابتداي هفته و به تدريج به دوركاري روي آورده‌اند. تجربه‌اي كه براي خود ما در روزنامه اعتماد جالب بود. روزنامه اعتماد نيز از چند روز قبل به جمع رسانه‌هايي پيوست كه قرار است خبرنگاران آن از طريق دوركاري مطالب خود را تهيه و ارسال كنند تا روزنامه با حضور حداقلي نيروها منتشر شود و احتمال انتقال ويروس و ابتلاي خبرنگاران به آن كمتر و كمتر شود. اين تصميم از روزي گرفته شد كه سردبير روزنامه در جلسه‌اي با تحريريه پيشنهاد داد تا خبرنگاران به صورت شيفتي سركار خود حاضر شوند و غايبان مطالب خود را با اينترنت و ايميل و.... براي روزنامه ارسال كنند. اين تصميم درحالي گرفته شد كه شايد تا همين هفته گذشته اگر گفته مي‌شد قرار است روزنامه را با روش دوركاري خبرنگاران منتشر كنيم مسلما آن را غيرممكن مي‌دانستيم. اما جبرزمان و وخامت اوضاع باعث شد تا اين اتفاق در كمترين زمان ممكن رخ دهد و روزنامه با كمترين حضور خبرنگاران و عوامل انساني و با همان كيفيت و در زمان كاري كمتري آماده و منتشر شود كه اين به معناي صرفه‌جويي در وقت و انرژي و هزينه‌هاست. اين تجربه ناخواسته ثابت كرد كه با وجود بهانه‌هايي كه در مورد نبود زيرساخت‌ها براي دوركاري مطرح مي‌شود، در كشور بستر و زيرساخت‌هاي كافي براي تحقق اين شيوه از كاركردن نيروهاي انساني وجود دارد. براي همين به نظر مي‌رسد دولت نيز مي‌تواند با مطالعه اين تجربه، براي اداره بخش‌هاي مختلف كشور استفاده كند. برگزاري كلاس‌هاي مجازي براي مدارس، انجام امور اداري، كنفرانس‌ها و همايش‌هاي مختلف، و ده‌ها فعاليت ديگر مي‌توانند از طريق دوركاري به راحتي انجام شوند. كمااينكه مطالعات سازمان نوسازي معاونت سرمايه انساني رييس‌جمهور حكايت از آن دارد كه دوركاري دستاوردهاي اقتصادي و اجتماعي بسياري را مي‌تواند براي كشور به دنبال داشته باشد. براساس اين مطالعات كاهش ترافيك‌هاي درون‌شهري و مشكلات ناشي از آن مثل آلودگي هوا و محيط زيست، امكان استفاده از معلولان و نيروهاي كار كم توان در ادارات، كاهش رشد جمعيت شهر‌هاي بزرگ و گسترش بازار نيروي كار از جمله فاكتورهايي است كه اين سازمان از آنها به عنوان دستاوردهاي اقتصادي و اجتماعي دوركاري ياد كرده است. گرچه به نظر مي‌رسد براي تسري دوركاري هنوز هم بايد زيرساخت‌هاي بيشتري فراهم شود و درمورد احتمال بروز آسيب‌هاي مختلف، تحقيق و بررسي كافي از سوي سازمان‌هاي متولي مانند مخابرات به عنوان متولي اينترنت، صورت گيرد. ولي در هر صورت كرونا باعث شد تا تابوي دوركاري در ايران شكسته شود و ترس ناشي از آن در عرض چند روز از بين برود. حال ادامه مسير با دولتمردان و سياستگذاران است كه تا چه حد از اين تجربه ناگهاني و ناخواسته بتوانند در اداره كشور بهره برند و تهديد كرونا را به فرصتي به نام دوركاري بدل كنند.