از شهرهاي دورافتاده و كوره‌راه‌هاي افغانستان تا مجلل‌ترين هتل در پايتخت قطر؛ مسيري كه طالبان در چندسال گذشته آمده و حالا 29 فوريه 2020 به تاريخ اعلامي براي امضاي توافقنامه ميان گروه طالبان و ايالات متحده امريكا تبديل شده است. جنگ در افغانستان در سال 2001 ميلادي با حمله نيروهاي ائتلاف به رهبري امريكا آغاز شد و امروز 19 سال پس از آن روزها، نمايندگان دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا مي‌گويند كه توافقنامه‌اي را براي پايان دادن به طولاني‌ترين جنگ امريكا امضا خواهند كرد؛ توافقنامه‌اي كه هيچ‌كس جزييات آنچناني نه از مفاد آن و نه از نحوه برگزاري مراسم امضا و حاضران دارد. فعلا همه نگاه‌ها به دفتر سياسي طالبان در قطر دوخته شده كه به نظر مي‌رسد بيش از ساير منابع رسمي اخبار مربوط به اين توافقنامه را در اختيار رسانه‌ها قرار مي‌دهد. اين منبع به بي‌بي‌سي گفته كه قرار است وزيران خارجه و نمايندگان ويژه حدود 30 كشور و سازمان‌هاي معتبر بين‌المللي در مراسم امضاي توافقنامه ميان اين گروه و امريكا روز شنبه (امروز) شركت كنند. اين خبر تاكنون توسط دولت‌هاي امريكا و افغانستان نه تاييد و نه تكذيب شده است. علاوه بر اين مشخص نيست نمايندگاني كه طالبان از آنها با عنوان مدعوين به نشست امضاي توافقنامه ميان امريكا و اين گروه نام برده از چه كشورهايي خواهند بود.
سهيل شاهين، سخنگوي دفتر سياسي طالبان در دوحه مي‌گويد كه اين توافقنامه آغاز خروج نيروهاي خارجي از افغانستان و گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني را فراهم خواهد كرد. مشخص نيست كه ادعاي طالبان درباره خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان تا چه اندازه واقعيت داشته باشد به خصوص آنكه اين درخواست، نخستين مطالبه طالبان در اين سال‌ها براي هرگونه صلحي بوده است. البته منابع امريكايي جسته و گريخته اطلاعاتي درباره جدول زماني خروج داده و مي‌گويند در صورتي كه كاهش خشونت‌ها همچنان ادامه يابد در قدم اول، حدود 4 هزار سرباز را در بازه زماني حدود 4 ماه از افغانستان بيرون خواهد برد. به اين ترتيب، تعداد نيروهاي خارجي در افغانستان به ۸۶۰۰ نفر كاهش خواهد يافت. برهمين اساس اگر خشونت‌ها همچنان كاهش يا به صفر تقليل يابد ظرف حدود دو سال ديگر تمام نيروهاي خارجي از افغانستان خارج خواهند شد. البته واشنگتن تاكيد دارد كه مراحل بعدي مشروط به پيشرفت و ثبات در مرحله كاهش خشونت خواهد بود.
در چند هفته گذشته گفته شده كه درست پس از امضاي اين توافقنامه مرحله بعدي كاهش خشونت‌ها و آمادگي براي برگزاري گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني تا دو هفته ديگر در يكي از كشورهاي اروپايي خواهد بود. در حالي كه طالبان تاكنون از هرگونه گفت‌وگو با دولت مركزي در افغانستان سر باز زده و دليل آن را هم عدم مشروعيت اين دولت خوانده بود اما ارگ رياست‌جمهوري افغانستان اعلام كرده كه يك هيات 6 نفري را براي انجام گفت‌وگوهاي مقدماتي با طالبان به دوحه فرستاده است. فضل محمود فضلي، مشاور ارشد رييس‌جمهوري افغانستان مسووليت اين گروه را مانند يك گروه تماس دانسته و اعلام كرده كه تشكيل اين گروه تماس به پيشنهاد طالبان بوده است. به گزارش بي‌بي‌سي، طالبان پيش از اين براي امضاي اين توافقنامه توسط روسيه يا چين به عنوان ضامن‌هاي آن ابراز تمايل كرده بود اما شواهد امر حاكي از آن است كه از چنين امضايي خبري نخواهد بود و تنها امضاكنندگان اين توافق، نمايندگان طالبان و امريكا خواهند بود. با اين همه گفته شده كه حضور نمايندگان كشورهاي منطقه و قدرت‌هاي مطرح جهان در اين مراسم، اهميت و حيثيت بين‌المللي اين توافق را برجسته مي‌كند. تاكنون ۱۱ دور نشست ميان ديپلمات‌هاي امريكا و نمايندگان طالبان صورت گرفته است: 9 نشست در دوحه پايتخت قطر و 1 نشست در شهر ابوظبي امارات متحده عربي. توافق نهايي ميان طالبان و دولت ترامپ تاكنون چندين بار تا مرحله نهايي شدن پيش رفته اما دقيقه نود مهر تعليق بر آن خورده است. همين سابقه به اضافه چالش‌هاي بي‌شمار پيش روي تحقق تمام و كمال چنين توافقنامه‌اي باعث شده تا متحدان اروپايي امريكا در افغانستان با محافظه‌كاري بيشتري با اين مساله برخورد كنند. بر همين اساس روز گذشته ينس استولتنبرگ، دبير كل ناتو در واكنش به اخبار درباره امضاي اين توافقنامه گفت: «ناتو به حمايتش از نيروهاي امنيتي افغانستان ادامه خواهد داد و طالبان بدانند كه از راه جنگ هيچگاه نمي‌توانند پيروز شوند. امضاي توافقنامه ميان امريكا و طالبان «آغاز يك راه طولاني و دشوار براي رسيدن به صلح در افغانستان است و تصميم اصلي براي صلح دايمي در افغانستان در مذاكرات بين‌الافغاني گرفته خواهد شد.» گفته شده كه دبير كل ناتو و مارك اسپر، وزير دفاع امريكا به زودي براي امضاي اعلاميه مشترك همكاري‌هاي دوام‌دار با دولت افغانستان به كابل سفر خواهند كرد.
شروط 22 نماينده كنگره براي ترامپ
ابهام در چند و چون اجراي توافقنامه جديد امريكا با طالبان افغانستان به اضافه تجربه نه چندان خوب ناظران از توافق‌هاي بي‌پايه و اساس دولت ترامپ بر نگراني‌ها درباره آينده افغانستان در سايه بازگشت طالبان به بخشي از قدرت افزوده است. در امريكا همه مي‌خواهند از شر جنگي 20ساله خلاص شوند اما سوال اساسي آن است كه به چه قيمتي و چگونه. 11 عضو كنگره امريكا در نامه‌اي سرگشاده به وزراي خارجه و دفاع اين كشور، نگراني‌هاي خود را از توافقنامه قريب‌الوقوع صلح ميان دولت امريكا و طالبان اعلام كردند. در بخش‌هايي از اين نامه آمده است: «طالبان سابقه بدي در خيانت به توافق‌ها و امتياز گرفتن در برابر وعده‌هاي پوچ دارد. طالبان چيزي كمتر از خروج كامل نيروهاي امريكايي از افغانستان را نمي‌پذيرد و در سايه اين اقدام هم به دنبال احياي امارت اسلامي مدنظر خود بر اين كشور است.» در بخش‌هاي ديگري از اين نامه نسبت به آنكه ارتش امريكا، طالبان را در عمليات‌هاي مبارزه با تروريسم شريك كرده و اطلاعات محرمانه را در اختيار آنها قرار بدهد، ابراز نگراني شده است. همچنين از دولت امريكا خواسته شده كه هيچ تعهدي براي خروج كامل نيروهايش از افغانستان ندهد.
22 نماينده كنگره در اين خصوص نوشته‌اند: طالبان شريك مناسبي براي ما در مبارزه با تروريسم نيست. اين گروه تظاهر مي‌كند كه شبه‌نظامي‌گرهاي طولاني‌مدت خود را فراموش كرده و اين در حالي است كه آنها همچنان متحدان نزديك القاعده هستند و در برخي مواضع كنار آنها مي‌جنگند. همچنين در اين نامه درخواست‌هاي ديگري هم به شرح زير مطرح شده است:
1. هر توافقي ميان امريكا و طالبان بايد عمومي بوده و هيچ‌گونه ضميمه يا توافق جانبي محرمانه‌اي نداشته باشد.
2. دولت نبايد با تظاهر به اينكه طالبان شريكي مطمئن در بحث مبارزه با تروريسم است جان امريكايي‌ها را به خطر بيندازد.
3. قرار نيست هيچ‌گونه شراكت اطلاعاتي يا مقر عمليات مشتركي ميان طالبان و امريكا تاسيس شود.
4. تصميم درباره سطح حضور نيروهاي امريكايي در افغانستان بايد براساس نيازهاي امنيت ملي امريكا و مستند بر وضعيت ميداني باشد. بنابراين هرگونه توافقي نبايد شامل تعهد لازم‌الاجراي امريكا براي خروج كامل از افغانستان باشد. چنين تعهدي در صورت مكتوب شدن مي‌تواند به تقويت دشمنان امريكا و تهديد متحدان ما از جمله دولت افغانستان منتهي شود.
5. هر توافقي با طالبان بايد شامل اين اصل شود كه طالبان تمام رهبران القاعده و اعضاي اين گروه كه در مقرهاي طالبان مخفي شده‌اند را تحويل بدهد.
6. هيچ‌گونه آزادسازي فوري و بي‌قيد و شرط اسراي طالبان نبايد در دستور كار باشد.
7. تحريم‌هاي مشخص شده فعلي عليه شبكه حقاني فارغ از هر گونه توافقي با طالبان به قوت خود باقي خواهد بود.
فرار رو به جلو وزير خارجه امريكا
در حالي كه بدبيني نسبت به نتيجه توافق احتمالي ميان امريكا و طالبان بيش از اميدواري‌ها به آن است، مايك پمپئو وزير خارجه امريكا در اظهاراتي كه روز گذشته در جلسه پرسش و پاسخ كميته روابط خارجي مجلس نمايندگان امريكا بر زبان راند تلاش كرد از هم‌اكنون مسووليت بخشي از شكست احتمالي اين طرح را بر دوش ايران بيندازد. او بدون ارايه هيچ‌گونه مدرك مستندي ادعا كرد كه واشنگتن ايران را به دقت زيرنظر دارد تا تلاش‌هاي صلح در افغانستان را مختل نكند.
بيم‌ها و اميدها
ان‌بي‌سي در تحليلي در اين باره به قلم خبرنگار مستقر در كابل مي‌نويسد: در حالي كه امريكا و طالبان به سمت صلح حركت مي‌كنند، اقدامي كه مي‌تواند منجر به خروج نيروهاي امريكايي از اين كشور منتهي شود اما افراد معدودي به ياد دارند كه صلح چه شكل و شمايلي دارد. نجيب حيات 61 ساله و ساكن كابل در اين باره مي‌گويد: اگر امريكا افغانستان را ترك كند، ارتش ما از توانايي لازم براي ايستادن روي پاهاي خود برخوردار نيست. در اين صورت در افغانستاني كه هركسي با اندك قدرتي به سلاح دسترسي دارد جلوگيري از به راه افتادن جنگ داخلي آسان نخواهد بود.
افغانستان از 1979 تاكنون با حمله نيروهاي اتحاد جماهير شوروي سابق به اين كشور تاكنون هم طعم اشغال را چشيده هم تجربه تلخ جنگ داخلي را داشته و حالا هم قريب به 20 سال است كه نيروهاي ائتلاف به خصوص نيروهاي امريكايي در اين كشور هستند. از زماني كه سازمان ملل مستندسازي سيستماتيك تاثير جنگ بر افغانستان در سال 2009 را آغاز كرده، گزارش داده كه اين ناآرامي‌ها بيش از 100 هزار نفر تلفات داشته است. سال‌ها منازعه و فقر، افغانستان را به دومين كشور فرستنده مهاجر و پناهنده پس از سوريه تبديل كرده است. هرچند كه برخي با خوش‌بيني به خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان در سايه توافقنامه صلح نگاه مي‌كنند اما تجربه‌هاي تاريخي به مردم افغانستان ياد داده كه سربازان خارجي با خود جنگ آورده و در چرخه‌اي معيوب، خروج آنها هم مي‌تواند به جنگ منتهي شود. دولت وزيري، سخنگوي سابق وزارت دفاع افغانستان كه در جريان حمله شوروي به اين كشور در سال 1979 زخمي شده بود در اين باره مي‌گويد: اگر امريكايي‌ها گام‌هاي محتاطانه و مشخصي در خارج كردن سربازهاي‌شان برندارند اين مساله مي‌تواند به منازعه ملي و بين‌المللي تبديل شود.
ترس ديگري كه وجود دارد اين است كه پس از ترك افغانستان توسط امريكا، طالبان بر حجم فشارها بر دولت اشرف غني بيفزايد. طالبان كه در چندسال اخير بر دستاوردهاي ميداني خود در افغانستان افزوده به شدت با دولت اشرف غني مخالف بوده و از آن با عنوان عروسك دست واشنگتن ياد مي‌كند. مساله ديگر اين است كه طالبان در صورت سهيم‌شدن در قدرت تا كجا به نهادهاي مدني و پروسه‌هاي سياسي مانند انتخابات تن خواهد داد چرا كه اين گروه سابقه قطع كردن انگشت كساني كه در انتخابات شركت كرده‌اند را در كارنامه خود دارد.
ايران در نشست دوحه شركت نمي‌كند
شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه به‌‌رغم دعوت از ايران توسط وزير خارجه قطر براي شركت در نشست دوحه، جمهوري اسلامي ايران در اين جلسه شركت نخواهد كرد. موضع اصولي ايران در بحث مذاكره با طالبان، تاكيد بر مذاكرات بين‌الافغاني بوده و همچنان نيز اين موضع به قوت خود باقي است. امريكا متن توافقنامه نهايي را حتي از رييس‌جمهور افغانستان هم پنهان نگاه داشته و همسايگان افغانستان نيز از چند و چون اين توافق بي‌خبر هستند.
اسير پيشين طالبان؛ شاهد توافقنامه صلح
يموتي ويكس، براي شركت در مراسم امضاي توافق صلح امريكا و طالبان وارد دوحه شد و انس حقاني مقام ارشد طالبان از او در فرودگاه استقبال كرد. اين استاد پيشين دانشگاه امريكايي در كابل، سه و نيم سال در اسارت طالبان بود و در ماه‌هاي گذشته ضمن تلاش‌ها براي مصالحه طالبان و امريكايي‌ها، در برابر آزادي انس حقاني از اسارت رها شد. ويكس پس از رهايي، به طرفداري از صلح در افغانستان شروع به فعاليت كرد. او در توييتر ضمن گذاشتن عكسي از لحظه نوشيدن قهوه با انس حقاني در فرودگاه دوحه، نوشته است كه براي حضورش در دوحه و امضاي توافق صلح خوشحال است. گروگان آزادشده از بند طالبان درباره مصيبت‌هاي اسارت مي‌گويد: هرگز اميدم را از دست ندادم. آقاي ويكس و كيوين كينگ، دو استاد دانشگاه امريكايي افغانستان در مقابل رهايي انس حقاني، مالي خان و حافظ عبدالرشيد، سه مقام ارشد طالبان از زندان بگرام افغانستان، با هدف از‌سرگيري مذاكرات صلح، اواخر سال گذشته ميلادي آزاد شدند. اين دو نفر در سال ۲۰۱۶ در شهر كابل ربوده شدند و براي حدود سه سال در بند گروه طالبان بودند.