گروه اجتماعي
به دليل ترس مردم از آلودگي به ويروس كرونا، مراجعات شهروندان براي اهداي خون كاهش پيدا كرده است. اين هشدار را هفته گذشته مدير پايگاه انتقال خون استان كرمانشاه اعلام كرد و سخنگوي سازمان انتقال خون هم در گفت‌وگو با «اعتماد» تاييد مي‌كند كه ظرف روزهاي گذشته، با كاهش مراجعات اهداي خون مواجه بوده‌اند اگرچه در سه استان قم، تهران و گيلان كه بيشترين آمار آلودگي به ويروس كرونا و فوت مبتلايان كوويد 19 را داشته، اين كاهش، بيش از ساير استان‌ها بوده است. 35درصد كاهش در استان تهران، 30درصد كاهش در استان قم و 40درصد كاهش در استان گيلان، قطعا وضعيت نگران‌كننده‌اي پيش روي سازمان انتقال خون قرار مي‌دهد، هر چند كه بشير حاجيبيگي تاكيد دارد در شرايط اضطراري، خون و فرآورده‌هاي خوني مورد نياز اين استان‌ها، از ساير مراكز و پايگاه‌هاي انتقال خون تامين خواهد شد اما همين كه حاجيبيگي، با وجود تلاش براي طبيعي جلوه دادن اين شرايط، اين جمله را موكد مي‌كند كه «خون، قرص و شربت نيست كه از داروخانه بخريم. يك داروي يونيك است كه فقط و فقط از طريق اهداي خون تامين مي‌شود»، يعني كه شرايط اين سه استان از بابت كاهش مراجعات اهداكنندگان به دليل ترس از آلودگي به ويروس كرونا، به مراتب بيش از ساير استان‌ها نگران‌كننده است. حاجيبيگي، جمله كليدي‌اش را همان ابتداي صحبت مي‌گويد؛ جمله‌اي كه انتظار دارد توسط تمام افراد واجد شرايط اهداي خون خوانده و ديده شود: «از تمام افراد بالاتر از 18 سال مي‌خواهيم كه براي اهداي خون به مراكز اهداي خون در سراسر كشور مراجعه كرده و براي كمك به بيماران نيازمند خون اقدام كنند.»
ظرف روزهاي گذشته، درخواست مكرر داشتيد كه مردم در اين روزها كه توصيه به كاهش سفرهاي درون‌شهري و پرهيز از حضور در تجمعات و محيط‌هاي بيرون از منزل است، بيماران نيازمند خون را فراموش نكرده و براي اهداي خون مراجعه كنند. اما چند روز قبل مدير پايگاه انتقال خون كرمانشاه هشدار داد كه در هفته‌هاي گذشته، تعداد مراجعات اهداي خون استان به دليل ترس مردم از آلودگي به ويروس كرونا كاهش داشته.
به دنبال شرايطي كه با ورود ويروس كرونا به كشور ايجاد شده، كاهش اهداي خون طبيعي است ولي شيوع بيماري فصلي و ويروسي، اتفاق جديدي نيست و در هيچ شرايطي، نبايد بيماران نيازمند به خون و فرآورده‌هاي خوني را فراموش كنيم. البته اهداكنندگان مستمر خون در سراسر كشور با اصول اوليه خودمراقبتي آشنا هستند و با رعايت مسائل بهداشتي به حفظ سلامت خود و ديگران كمك مي‌كنند. در 201 مركز استاني اهداي خون هم تمام نكات بهداشتي و دستورالعمل‌هاي علمي رعايت مي‌شود و از ابتداي تاسيس اين سازمان (1351) محيط اهداي خون و تمام تجهيزات و وسايل مورد استفاده هم كاملا استريل است و هيچ خطري، سلامت اهداكنندگان را تهديد نمي‌كند. در اين ايام هم كه ويروس كرونا به كشور وارد شده، طبق روال هميشگي معاينات و مشاوره پزشكي در اين مراكز انجام مي‌شود و چنانچه اهدا كننده‌اي علائم سرماخوردگي داشت، به‌طور موقت از اهداي خون معاف مي‌شود تا با گذشت 30 روز و بهبودي كامل، اجازه اهداي خون داشته باشد. نياز به خون و فرآورده‌ها يك نياز هميشگي و روزانه است. 20 درصد خون اهدايي در كشور براي بيماران تالاسمي و بيماران خاص مصرف مي‌شود و با وجود آنكه 16 درصد آمار اهدا مربوط به استان تهران، 7.5 درصد مربوط به استان فارس و 7 درصد مربوط به استان خراسان رضوي است ولي ميزان مصرف خون در هر سه استان، بسيار بيش از ميزان اهداي خون اين استان‌هاست چنان كه 25 درصد خون اهدايي كشور در تهران مصرف مي‌شود چون 160 مركز بيمارستاني و مركز درماني در استان تهران واقع شده و در مجموع هم، بيشترين تعداد بيمارستان‌ها در استان‌هاي تهران، فارس و خراسان رضوي است. البته ما با تقويت شبكه خون‌رساني كشور، نياز خون و فرآورده خوني تمام تمام مراكز درماني و بيمارستاني را تامين مي‌كنيم و حالا هم ذخاير خون و پلاسما در اكثر مراكز انتقال خون، رقم قابل قبولي است ولي مشكل اصلي اين است كه خون فقط تا 35 روز و پلاكت فقط تا سه روز قابل نگهداري است (پلاكت، سلول‌هاي موثر در انعقاد خون و جلوگيري از خونريزي است كه در مغز استخوان توليد مي‌شود. تعداد پلاكت‌ها در هر ميكروليتر خون 150 هزار تا 400 هزار است. بيشترين مصرف پلاكت براي اعمال جراحي و درمان سرطان‌هاست.) بنابراين، نياز به اهداي پلاكت، روزانه است كه بتوانيم پاسخگوي بيمارستان‌ها باشيم و البته بيشترين مشكل ما به هنگام كاهش مراجعات اهداكنندگان، كمبود پلاكت است وگرنه به دليل تقويت شبكه خون‌رساني، دغدغه‌اي از بابت تامين خون نداريم.
آنچه مسوولان وزارت بهداشت درباره ماهيت ويروس كرونا مي‌گويند اين است كه اين ويروس، دوره نهفتگي دارد و ممكن است اهداكننده خون، به ويروس آلوده شده و ناقل باشد اما هيچ علامت ظاهري از بابت آلودگي به كرونا نداشته باشد.
پزشكان ما در مراكز انتقال خون، در مشاوره و معاينه پزشكي از اهدا كننده درباره سابقه ابتلا به سرماخوردگي يا حتي وجود افراد بيمار در منزل سوال خواهند كرد.
فرض كنيم فرد اهدا كننده مبتلا به سرماخوردگي نيست و به قم هم سفر نكرده اما آلوده به ويروس كروناست. اگر اين فرد خون اهدا كند و خون كامل يا پلاكت او وارد چرخه مصرف شود، آيا اين ويروس به بيماران دريافت‌كننده خون يا پلاكت منتقل مي‌شود؟
پزشكان بخش اهداي خون، در هنگام مشاوره و معاينه، افراد پرخطر را به‌طور موقت يا دائم از اهداي خون معاف مي‌كنند. اين حذف و معافيت هم ربطي به شيوع بيماري ويروسي ندارد. قرار نيست تمام مراجعه‌كنندگان، قابليت اهداي خون داشته باشند.
رياست اسبق سازمان در دهه 80 مي‌گفت در ايران، معمولا 5 درصد از اهداكنندگان از اهداي خون معاف مي‌شوند.
در بسياري از كشورها، اين عدد حدود 20 درصد است. در دهه 80 اين عدد در ايران حدود 13 درصد بود و حالا حدود 16 درصد است. مصرف‌كنندگان مواد مخدر، بيماراني كه جراحي قلب باز داشته‌اند و مبتلايان ديابت كه انسولين تزريق مي‌كنند، معافيت دائم دارند اما افراد دچار پرفشاري خون، افرادي كه ظرف يك هفته پيش از اهدا، مراجعه به دندانپزشك داشته‌اند و مصرف‌كنندگان برخي داروها، به‌طور موقت از اهداي خون معاف مي‌شوند.
آيا ويروس كرونا از طريق خون يا پلاكت اهدايي مي‌تواند به بيماران دريافت‌كننده فرآورده خوني منتقل شده و آنها را بيمار كند؟
هيچ شواهدي درباره انتقال ويروس از طريق خون و فرآورده خوني در منابع علمي وجود ندارد و تنها راه سرايت اين ويروس، قطرات تنفسي است. حالا اگر فرد اهداكننده، در زمان اهدا هم هيچ علامتي از آلودگي به سرماخوردگي يا كرونا نداشت اما ظرف دو يا سه روز پس از اهدا، علائمي در خود مشاهده كرد، مي‌تواند از طريق سيستم خودحذفي محرمانه، به ما اعلام كند كه خون اهدايي اين فرد، مصرف نشود. اما حتي اگر اعلام هم نكرد، اين ويروس از طريق خون منتقل نمي‌شود چون از گروه ويروس‌هاي سنگين است كه بر سطوح مي‌نشيند و با قطرات تنفسي منتقل مي‌شود.
اگر دولت براي يك شهر، وضعيت قرنطينه اعلام و اعمال كند و ساكنان آن شهر، حاضر به ترك خانه‌هاي خود نباشند، آيا امكان اهداي خون در منزل وجود دارد؟
به هيچ وجه چنين كاري امكان‌پذير نيست چون براي اهداي خون، به فراهم آوري تجهيزات و شرايط استريل نياز داريم كه در منزل افراد، ايجاد چنين شرايطي ممكن نيست. اما حتي در صورت اعلام شرايط قرنطينه، خون مورد نياز مراكز درماني يك شهر توسط ساير شهرها تامين خواهد شد. صرفا هم اعلام وضعيت قرنطينه، عامل كاهش مراجعات مردم براي اهداي خون نيست. شرايط جوي؛ سرماي هوا، بارش برف و باران و حتي كوتاه بودن طول روز از جمله دلايلي است كه باعث كاهش مراجعات مردم براي اهداي خون مي‌شود.
آمار اهداي خون در كشور چه رقمي است؟
سالانه در كشور 2 ميليون و 500 هزار نفر براي اهداي خون مراجعه مي‌كنند كه از اين تعداد مراجعه، 2 ميليون و 100 هزار واحد خون اهدا مي‌شود.
در مقايسه هفته گذشته و به دنبال اعلام قطعي شناسايي مبتلايان آلوده به ويروس كرونا، با هفته مشابه سال 97، آمار اهداي خون چه مقدار كاهش داشته؟
تاكيد كردم كه اين كاهش مراجعه طبيعي است.
عددي از كاهش آمار اهداي خون نمي‌دهيد؟
در بعضي استان‌ها كاهش 30 درصدي داشتيم، در بعضي استان‌ها كاهش 20 درصدي داشتيم، در بعضي استان‌ها هم هيچ كاهشي نداشتيم.
كاهش آمار اهدا در استان‌هاي تهران و قم و گيلان چند درصد بوده؟
با وجود آنكه بيشترين نياز روزانه خون و فرآورده‌هاي خوني در كشور مربوط به استان تهران است و ضروري است كه در اين استان، روزانه 1200 واحد خون اهدا شود، ولي در استان تهران حدود 35 درصد كاهش اهدا داشتيم. در استان قم حدود 30 درصد كاهش اهدا داشتيم. در استان گيلان حدود 40 درصد كاهش اهدا داشتيم ولي شرايط جوي هم در كاهش آمار اهدا در استان گيلان تاثيرگذار بود.