تناقض رويارويي مسوولان وزارت بهداشت با حواشي تبليغ يك دارو
رانت، افتخار ملي، جدل سياسي؟
گروه اجتماعي
به دنبال واكنش تند وزارت بهداشت در مقابل ادعاي يكي از پزشكان بيمارستان مسيح دانشوري درباره تاثير مثبت داروي « فاويپيراوير» در بهبودي 27 مبتلاي كوويد 19 بستري در اين بيمارستان و طرح شبهاتي درباره علت موضع‌گيري شديد متوليان سلامت نسبت به اين ادعا، سازمان غذا و دارو از نهايي شدن كارآزمايي باليني و بررسي‌ها بر تاثير قطعي اين دارو طي روزهاي آينده خبر داد.
در تعطيلات نوروز امسال، محمدرضا هاشميان؛ فوق تخصص مراقبت‌هاي ويژه در بيمارستان
مسيح دانشوري، در يك كليپ ويدئويي مدعي شده بود كه مقاديري از داروي فاويپيراوير (favipiravir توليد ژاپن) را براي 30 بيمار مبتلاي كوويد 19 بستري در اين بيمارستان تجويز كرده و شاهد بهبودي قطعي 27 نفر از بيماران دريافت‌كننده اين دارو بوده اما با اين حال، مسوولان وزارت بهداشت مانع از اجراي اين رژيم دارويي براي ساير مبتلايان شده‌اند. به دنبال طرح ادعاهاي اين پزشك، معاونت درمان وزارت بهداشت با صدور اطلاعيه‌اي، ضمن «تخلف» دانستن هر گونه اظهارنظر موافق درباره اثرگذاري اين دارو اعلام كرد: «به دنبال مصاحبه انجام شده يكي از اعضاي محترم هيات علمي شاغل در بيمارستان مسيح دانشوري تهران در خصوص داروي فاويپيراوير، به اطلاع مي‌رساند داروي مذكور هنوز در فارماكوپه ايران وارد نشده و در حال حاضر به عنوان يك دارو در يك كارآزمايي باليني به كار گرفته شده و در اختيار چند مركز درماني از جمله بيمارستان مسيح دانشوري قرار گرفته و تاكنون نتايجي از اين تحقيق به اين كميته گزارش نشده است؛ لذا انجام هرگونه مصاحبه و ارايه هر نوع گزارش به عنوان تاييد يا رد اثربخشي اين دارو مورد تاييد كميته نبوده و تخلف محسوب مي‌شود. تاكنون هيچ گزارش مكتوبي از اثربخشي اين دارو از مراكز درماني از جمله مركز مسيح دانشوري، چاپ و به وزارت بهداشت ارايه نشده است. صرف گزارش تجربي از يك اقدام درماني، در دنياي علم جايگاهي ندارد و چه‌بسا سبب نگراني خانواده بيماران به جهت عدم تهيه يا حتي احساس گناه در بازماندگان بيماراني كه به رحمت خدا رفته‌اند ايجاد كند. بديهي است تمام داروهاي مصرفي در درمان كرونا به عنوان ضدويروس يا ضدالتهاب، درمان قطعي نيست. آنچه ثابت شده، مراقبت صحيح از بيماران موثرترين راه كمك به درمان بيماران است كه كادر درماني مراكز بيمارستاني كشور ما از جمله عزيزان ما در بيمارستان مسيح دانشوري از موفق‌ترين‌هاي دنياي پزشكي محسوب مي‌شوند كه جاي سپاس و قدرداني دارد. بديهي است پس از اتمام كارآزمايي باليني مذكور، نتايج توسط كميته علمي اعلام و در صورت تاييد اثربخشي آن، وزارت بهداشت نسبت به تامين و توزيع دارو به منظور استفاده براي بيماران اقدام خواهد كرد.» پس از موضع‌گيري معاونت درمان، برخي پزشكان فعال در فضاي مجازي و در كانال‌هاي خبري مدعي شدند كه «اين دارو براي درمان دكتر ولايتي (رييس بيمارستان مسيح دانشوري كه اسفند ماه 98 به كوويد 19 مبتلا شد) نيز استفاده شده و گفته مي‌شود واردات فاويپيراوير در ماه اسفند ۱۳۹۸ با مساعدت علي‌اكبر ولايتي صورت پذيرفته است.»
در حالي كه شبهاتي درباره ذخيره‌سازي اين دارو با هدف استفاده آن براي درمان مسوولان دولتي مبتلا به كوويد 19 از ديگر ادعاهاي مطرح شده در فضاي مجازي بود، اين شايعات همچنين قوت گرفت كه جدل پشت پرده مسوولان وزارت بهداشت با اصولگرايان مي‌تواند يكي از دلايل جبهه‌گيري نمايشي متوليان حوزه سلامت در مقابل تبليغ اثرگذاري دارويي باشد كه با بهره از روابط تجاري و اعتباري اين جناح سياسي وارد كشور شده و شايعه‌پردازان، به خصوص بر اين گزاره تاكيد داشتند كه روزهاي آغازين سال، رييس سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با يك رسانه، از واردات مواد اوليه داروي فاويپيراوير و راه‌اندازي خط توليد آن خبر داده و بنابراين، اظهارنظر هاشميان درباره تاثيرگذاري نوع غير ايراني اين دارو كه با استفاده از سرمايه بخش خصوصي و وابسته به يك جناح سياسي وارد كشور شده، نقشه‌هاي متوليان سلامت براي تبليغات گسترده درباره راه‌اندازي خط توليد داخلي را برهم زده است.
شدت گرفتن موج اين شايعات در فضاي مجازي، زماني يك لبخند مرموز بر لب دست‌اندركارانش نشاند كه وزير بهداشت، روز 11 فروردين ماه نويد يك موفقيت بي‌نظير براي نظام سلامت در عرصه درمان كوويد 19 سخن گفت كه اگر منظور وزير، اعلام خبر راه‌اندازي خط توليد داخلي فاويپيراوير به عنوان داروي درمان قطعي كوويد 19 بوده، با اظهارات پزشك متخصص بيمارستان مسيح دانشوري، تمام برنامه‌هاي متوليان نظام سلامت براي غافلگيري هموطنان نقش بر آب شده است.
موضع‌گيري وزارت بهداشت در مقابل موج شبهات و شايعات و انتقادات تا سه روز قبل هم ادامه داشت و كيانوش جهانپور؛ سخنگوي وزارت بهداشت در پاسخ به خبرگزاري‌ها ضمن تاكيد بر ممنوعيت هر مداخله درماني خارج از چارچوب تاكيدات بند پ ماده 72 برنامه ششم توسعه (اجبار قانوني به رعايت فهرست رسمي دارويي ايران) درباره تكليف واردات، توليد، تجويز و توزيع داروي فاويپيراوير و ابهامات مطرح درباره واقعيت تاثيرگذاري اين دارو براي مبتلايان كوويد19 گفت: «صرفا در كشور چين مطالعاتي در خصوص اثربخشي فاويپيراوير بر كوويد19 انجام شد كه گزارش اوليه، اثربخشي دارو را مثبت اعلام مي‌كرد اما همان مقاله هم پس گرفته شد. اين دارو هنوز در اروپا و امريكا هم تأييد نشده و در ايران هم كميته اخلاق، موضوع تحقيقات باليني آن را سه هفته قبل تصويب كرده و طي روزهاي اخير، ژاپن هزار عدد از اين دارو را براي ما ارسال كرده كه اين مقدار براي انجام مطالعه باليني كفايت مي‌كند. مطالعات باليني هم در چند بيمارستان كشور شروع شده و اگر هم تا امروز در كشور از اين دارو توليد شده باشد، اجازه توزيع ندارد تا زماني كه نتيجه تحقيق باليني ستاد ملي مبارزه با كرونا اعلام شود. بنابراين، دوستاني كه اعلام كرده‌اند اين دارو را براي بيماران خود تجويز و استفاده كرده‌اند، اگر مجوز استفاده از دارو را نداشته‌اند مرتكب تخلف شده‌اند.»
همين اظهارات متناقض و واكنش جامعه پزشكي نسبت به تناقض اظهارات متوليان سلامت، شايد يكي از دلايلي بود كه مسوولان سازمان غذا و دارو را وادار كرد از اعلام هرچه سريع‌تر نتايج كارآزمايي باليني درباره اثربخشي داروي فاويپيراوير خبر بدهند. ابتداي اين هفته، غلامحسين مهرعليان؛ مديركل داروي سازمان غذا و دارو، خبر داد كه ايران موفق به «توليد يك نوع داروي موثر در درمان بيماري كوويد۱۹» شده در حالي كه در متن اين خبر، نامي جز «فاويپيراوير» ديده نمي‌شد. مهرعليان در توضيحات خود درباره اعلام آتي نتايج موفقيت و تاثيرگذاري اين دارو براي بهبودي مبتلايان كوويد19 گفته بود: «داروي فاويپيراوير در سال ۲۰۱۴ براي اولين‌بار در كشور ژاپن توليد شد و براي درمان آنفلوآنزاي تيپ B هم تاييديه گرفت و حتي براي درمان ابولا هم از اين دارو استفاده شد. اين دارو، يك داروي قديمي است و اخيرا كه ويروس كرونا در كشور چين شيوع پيدا كرد، تمام تلاش دولت چين اين بود كه از تمام داروهايي كه بر اين ويروس تاثير مي‌گذارد استفاده كند. به همين خاطر ۵۰ الي ۱۰۰ دارو مورد آزمايش قرار گرفت كه در نهايت، از بين اين داروها، چند دارو از جمله فاويپيراوير كه تاثير مثبت بيشتري بر بهبود بيماران مبتلا به كوويد19 داشت، انتخاب شد. در اسفندماه كه اين ويروس در كشور ما شيوع پيدا كرد، برحسب گزارشاتي كه از كشور چين داشتيم، در هفته دوم شيوع اين بيماري، از دولت چين درخواست ارسال مقداري از اين دارو را كرديم تا ما هم در ايران آزمايش كنيم و سپس دولت چين تعدادي از اين دارو را به‌طور رايگان از طريق سفارت در اختيار ما قرار داد كه ما هم در اواخر اسفندماه اين دارو را در اختيار تيم تحقيقاتي كشور قرار داديم اما به دليل آنكه هيچ تاييديه جهاني درباره اثربخشي اين دارو بر كوويد19 نداشتيم، حالا منتظر نتيجه نهايي و تاييديه آن هستيم. البته از هفته دوم اسفند هم رايزني‌هايي در رابطه با تامين اين دارو در كشور در صورت تاييد اثربخشي انجام داديم اما باتوجه به كمبود جهاني اين دارو و قيمت بسيار بالاي آن، از طريق شركت‌هاي دانش‌بنيان فرمول مواد اوليه اين دارو را كشف و سنتز كرديم و حدود ۵ هزار قرص را در مقياس آزمايشگاهي توليد كرديم و در حال حاضر منتظر نتيجه نهايي اين آزمايش هستيم و در صورت نتيجه نهايي درباره بهبودي همه بيماران مصرف‌كننده اين دارو، توليد انبوه آن را آغاز خواهيم كرد كه نتيجه نهايي آزمايش‌ها هم طي روزهاي آينده اعلام خواهد شد و البته در صورت نتيجه تاثير مثبت اين دارو، داروي فاويپيراوير در حجم انبوه توليد خواهد شد و حتي در اختيار بقيه كشورها هم قرار خواهيم داد.»
اظهارات مهرعليان و تاكيدها و اظهارات اخير مسوولان وزارت بهداشت در حالي است كه چند روز قبل، فرامرز اختراعي؛ رييس سنديكاي توليد‌كنندگان مواد اوليه دارويي از توليد يك ميليون دوز داروي فاويپيراوير در خط توليد داخلي و توزيع پس از اعلام نتايج نهايي آزمايش‌هاي باليني خبر داد. اختراعي در گفت‌وگو با خبرگزاري فارس گفته بود كه 15 هزار دوز از اين دارو از طرف دولت چين در اختيار ايران قرار گرفته تا براي كارآزمايي باليني در بيمارستان‌هاي محل بستري مبتلايان كوويد19 استفاده شود و افزوده بود: «با دو شركت توليدكننده براي توليد اين دارو رايزني صورت گرفته و يك شركت وارد‌كننده نيز موفق شده دارو را وارد كند و همچنين، شركت توليدكننده نيز موفق به واردات مواد اوليه آن شده و اگر نتايج آزمايش‌هاي باليني تاييد شود ظرف چند روز آينده اين دارو وارد بازار خواهد شد. اين شركت‌ها براي ارايه سريع اين دارو به بازار، سرمايه‌گذاري كرده‌اند و يك ميليون دوز از داروي فاويپيراوير توسط صنايع دارويي توليد شده كه اگر آزمايشات باليني تاييد نشود متضرر خواهند شد.»