بالا رفتن هزينه صادرات در كنار زيان رانندگان ترانزيتي
فرصت طلبي از بسته شدن مرزها
گروه اقتصادي
به دنبال شيوع بيماري كرونا و بسته شدن مرزها، رانندگان فعال در بخش ترانزيت با مشكل جديدي روبه‌رو شده‌اند كه به گفته خودشان عملا آنان را زمين‌گير كرده است. بنا به اطلاعات موجود، به دليل بسته بودن مرزها، شركت‌هاي حمل و نقلي و حتي رانندگان خود مالك تركيه‌اي، كاميون‌هاي خود را به صورت «خالي» به اين طرف مرز مي‌فرستند و كالاهاي ايراني را كه براي صادرات در نظر گرفته شده، بار مي‌زنند و به آن طرف مرز مي‌برند.
در اين بين رانندگان ترانزيت تركيه با قيمت‌هاي نجومي كار حمل كالاهاي صادراتي ايران را از مرز تركيه انجام مي‌دهند و توليدكنندگان داخلي نيز براي تداوم صادرات محصولات خود، چاره‌اي جز پذيرش قيمت‌هاي نجومي حمل بار به تركيه را ندارند.
تركيه پيش از اين و در اوايل اسفندماه سال گذشته، ورود كاميون‌هاي ايراني به كشور خود را ممنوع كرد و موجب صف‌هاي طويل در پشت مرزها شد. اين در حالي است كه از هفدهم اسفندماه سال گذشته، ايران نيز در اقدامي متقابل ورود كاميون‌هاي ترك از مبدا گمركات تركيه را به كشور ممنوع كرد.
به گفته رانندگان ترانزيت اين مشكل از آنجا شكل گرفت كه تا پيش از اين اقدام متقابل ايران نيز، كاميون‌هاي تركيه نمي‌توانستند به صورت خالي وارد ايران شوند و اقدام به بارگيري كنند ولي اكنون اين كار را با ترفندي خاص انجام مي‌دهند. رانندگان ترانزيتي مي‌گويند كاميون‌هاي تركيه كه از كشور تركيه براي جمهوري آذربايجان بار زده‌اند، به جاي برگشت از مسير گرجستان تغيير مسير داده و از مبادي ورودي گمرك آستارا و بيله‌سوار وارد ايران شده و اقدام به بارگيري كالا به تركيه مي‌كنند. در واقع اين كاميون‌ها به دليل اينكه از گمركات مشترك ايران با تركيه قادر به ورود به ايران نيستند؛ مسير خود را عوض كرده و به آذربايجان مي‌روند و از آنجا به ايران وارد مي‌شوند. اين در حالي است كه مرزهاي مشترك ايران با تركيه بسته است و كاميون‌هاي ايراني اجازه حمل كالاهاي صادراتي به تركيه را طبق دستور مقامات تركيه ندارند.
تكرار مشكل در افغانستان
همزمان با تركيه و مرزهاي مشترك ايران با اين كشور، رانندگان از وجود مشكلات مشابه در مرزهاي شرقي خبر مي‌دهند و مي‌گويند در مرزهاي شرقي، به ويژه مرز دوغارون، ناوگان افغانستاني به صورت خالي وارد كشور شده و بارگيري و اقدام به حمل بار مي‌كنند اما اجازه ورود از مرز دوغارون به كاميون‌هاي ايراني داده نمي‌شود و اين موضوع عملا رانندگان ايراني فعال در بخش حمل و نقل بين‌المللي را بيكار كرده است. مشكل تردد كاميون‌هاي ترانزيتي ايران كه حامل كالاهاي صادراتي است در حالي شدت گرفته كه پيش از اين مديرعامل يك شركت حمل و نقل بين‌المللي در آذربايجان نيز در نامه‌اي به رييس كل گمرك ايران مشكلات مربوط به اين بخش را تشريح كرد و خواستار رسيدگي به مشكلات موجود شد. او در اين نامه عنوان كرده است: با توجه به شرايط موجود فعلي و شيوع بيماري كرونا در كل دنيا و بسته بودن مرزها، كاميون‌هاي كشور تركيه از طريق آذربايجان اقدام به حمل محموله به كشورهاي همجوار كرده و سپس از طريق گمركات شمال شرق، ايران وارد كشور شده و اقدام به بارگيري محموله‌هاي صادراتي ايران به قيمت‌هاي نجومي و دلبخواه به مقصد تركيه مي‌كنند و اين درحالي است كه صنعت حمل و نقل ايران به خصوص شركت‌هاي حمل و نقل بين‌المللي و كاميون‌هاي فعال در زمينه بين‌الملل در حالت سكون هستند.
او در بخش ديگري از اين نامه تاكيد كرد: با توجه به مشخص نبودن وضعيت مرزها و مشكلات مالي پيش آمده براي رانندگان كه توانايي تامين مخارج خانواده‌هاي خود را ندارند اين موضوع منجر به اعتراض به وضعيت موجود شده است. لذا خواهشمند است اقدامات و دستورات لازم جهت رفع ممنوعيت تردد كاميون‌هاي ايراني و حمل كالا طبق قوانين و به خصوص ممنوعيت تردد و بارگيري كاميون‌هاي خارجي و غير ايراني به خصوص كاميون‌هاي تركيه را مبذول نماييد.
روش عجيب «ترانشيب»
با توجه به شيوع كرونا در كشورهاي همسايه ايران، روشي كه گمركات و اتاق‌هاي بازرگاني كشورها براي تبادل كالا در نظر گرفته بود، ترانشيب كالا به صورت مبادله كالا در مرزها بود. كاميون ايراني، كالاي ايراني را در مرز به كاميون عراقي يا تركيه‌اي تحويل مي‌داد تا هر كشور بر اساس پروتكل‌هاي مخصوص به خود، اقدام به واردات كالا كند. در واقع اين روش، هم براي صادرات و هم براي واردات كالا در نظر گرفته مي‌شود و منافع هر دو طرف را به همراه دارد.
اما به نظر مي‌رسد كه با تحولات رخ داده در مرزهاي تركيه و افغانستان، حداقل در عمل خبري از «ترانشيب كالا» نيست و طرف‌هاي خارجي، به صورت مستقل وارد كشور شده و كالاي داخلي را با قيمت‌هاي نجومي به كشور خود مي‌برند.
شيوع كرونا در مرزها
در يك هفته گذشته، صف كاميون‌هاي ايراني كه پشت در مرزهاي مشترك ايران با كشورهايي چون عراق، اقليم كردستان، تركيه، كشورهاي آسياي ميانه، افغانستان و پاكستان براي تعيين تكليف بار صادراتي مانده‌اند طولاني‌تر شده است. بسياري از رانندگان كاميون كه كالاي وارداتي كشورهاي ديگر را حمل مي‌كنند براي ورود به خاك ايران دچار مشكل شده‌اند. بيشترين مشكل نيز در مرز «ميرجاوه»، مرز مشترك ايران با پاكستان ديده شده كه رانندگان ايراني براي ورود به خاك ايران با صف‌هاي طولاني و معطلي‌هاي چند روزه روبه‌رو بوده‌اند. ضمن اينكه مرزهاي زميني ايران با عراق نيز از روز هجدهم فروردين بسته مانده است. پنج مرز مشترك زميني ميان ايران و عراق، شامل شلمچه، شيب، زرباطيه، منذريه و مندلي وجود دارد كه بيشتر آنها بسته است و رانندگان با بلاتكليفي، منتظر ورود و حمل كالاي صادراتي به عراق هستند.
اختلال در زنجيره تامين
از همان روزهاي ابتدايي شيوع كرونا، مديريت حمل و نقل و لجستيك به عنوان يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي تاثيرپذير از قرنطينه و محدوديت‌هاي اجتماعي مطرح شد. كشورهاي مختلف براي جلوگيري از ورود اپيدمي به كشور خود، اولين راهكار را «بستن مرزها» ديدند و اين راهكار همچنان تداوم دارد و البته مي‌تواند به «اختلال در زنجيره تامين كالا» و حتي «مختل شدن روند صادرات و واردات» نيز منجر شود.